Ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα υγείας της εποχής μας, που επηρεάζει τον παγκόσμιο πληθυσμό, είναι η παχυσαρκία κι αυτό διότι προδιαθέτει για μια σειρά από σοβαρές επιπλοκές, όπως η εμφάνιση σακχαρώδους διαβήτη και καρδιαγγειακών νοσημάτων. Θα πρέπει να αποσαφηνιστεί πως η παχυσαρκία δεν αποτελεί επιλογή για το άτομο, αλλά ένα χρόνιο και πολυπαραγοντικό νόσημα, στο οποίο εμπλέκονται τόσο γενετικοί παράγοντες, όσο και περιβαλλοντικοί, όπως η διατροφή και η σωματική δραστηριότητα.
Ιδιαίτερα κρίσιμη περίοδος για την ανάπτυξη παχυσαρκίας στη ζωή του ανθρώπου είναι, φυσικά, η παιδική και εφηβική ηλικία. Στις μέρες μας ο καθιστικός τρόπος ζωής, η μειωμένη σωματική δραστηριότητα και η κατανάλωση τροφών πλούσιων σε θερμίδες και φτωχές σε διατροφική αξία, έχουν επιδράσει σημαντικά στο να αναπτύσσουν οι νεαροί πληθυσμοί παχυσαρκία. Είναι εμφανές, λοιπόν, ότι η παχυσαρκία εξελίσσεται σε μάστιγα των σύγχρονων κοινωνιών, με ολοένα και υψηλότερα ποσοστά της νόσου να καταγράφονται σε παιδιά και εφήβους, καταδεικνύοντας την ανάγκη παρέμβασης σε επίπεδο πολιτείας. Η αποτελεσματική αντιμετώπιση αυτού του πολύ σοβαρού προβλήματος θα επιτευχθεί μέσα από μια πολύπλευρη προσέγγιση, που θα περιλαμβάνει εκπαίδευση, πρωτοβουλίες της δημόσιας υγείας και αλλαγές πολιτικής για την προώθηση πιο υγιεινών τρόπων ζωής, την αύξηση της πρόσβασης σε τροφές με υψηλή διατροφική αξία κ.ά.
Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα κατά της Παχυσαρκίας, ο Ενδοκρινολόγος-Διαβητολόγος Κωνσταντίνος Μανωλόπουλος, Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Οξφόρδης, μας μιλά για την παχυσαρκία σε παιδιά και εφήβους, για τους παράγοντες κινδύνου που αυξάνουν την πιθανότητα εμφάνισής της, για τις μακροπρόθεσμες συνέπειές της στον οργανισμό, καθώς και για την προτεινόμενη θεραπευτική προσέγγιση.
Κύριε Μανωλόπουλε, η παχυσαρκία είναι ένα βασικό πρόβλημα δημόσιας υγείας, το οποίο έχει λάβει διαστάσεις επιδημίας και επηρεάζει παιδιά και εφήβους ανά τον κόσμο. Μπορείτε να μας αναφέρετε συνοπτικά τα νεότερα δεδομένα σχετικά με την παχυσαρκία στην εφηβική ηλικία;
Η παιδική και εφηβική παχυσαρκία είναι ένα πρόβλημα υγείας που αφορά όλο και περισσότερα παιδιά σε όλο τον κόσμο δυστυχώς. Εδώ και 2 δεκαετίες βλέπουμε τα ποσοστά παχυσαρκίας στις μικρότερες ηλικίες να αυξάνονται συνεχώς, με αποτέλεσμα σήμερα στην Ευρώπη το ποσοστό των παιδιών και εφήβων που ζουν με παχυσαρκία να ξεπερνάει το 30%. Στην Ελλάδα ειδικότερα, κατέχουμε μια θλιβερή πρωτιά, καθώς εδώ και κάποια χρόνια καταλαμβάνουμε τις πρώτες θέσεις στα ποσοστά παιδικής και εφηβικής παχυσαρκίας στην Ευρώπη. Συγκεκριμένα, με βάση δεδομένα του 2020, στην Ελλάδα περίπου το 45% των αγοριών και το 40% των κοριτσιών είναι υπέρβαρα, ενώ περίπου το 21% των αγοριών και το 15% των κοριτσιών πάσχουν από παχυσαρκία. Με άλλα λόγια, κάθε δεύτερο από τα παιδιά μας έχει σωματικό βάρος που είναι πάνω από το φυσιολογικό. Πολλά από αυτά τα παιδιά, δυστυχώς, θα παραμείνουν άτομα που ζουν με παχυσαρκία και τις επακόλουθες επιπλοκές για όλη τους τη ζωή.
Ποιοι είναι οι παράγοντες που αυξάνουν την πιθανότητα παχυσαρκίας στην παιδική και εφηβική ηλικία; Ποιος ο ρόλος των διατροφικών συνηθειών, του κοινωνικοοικονομικού επιπέδου και της δυναμικής των σχέσεων κάθε οικογένειας;
Οι παράγοντες είναι οι ίδιοι που οδηγούν στην εμφάνιση της παχυσαρκίας και στους ενήλικες. Ένας βασικός παράγοντας είναι η κληρονομικότητα του σωματότυπου. Εάν κάποιο παιδί έχει γονείς που προέρχονται από οικογένειες με αυξημένο σωματικό βάρος, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να έχει και το ίδιο αυξημένο σωματικό βάρος. Αυτό σχετίζεται με κληρονομικές (δηλαδή γονιδιακές) διαφορές στον μεταβολισμό, που δεν μπορούν να αλλάξουν και που προδιαθέτουν κάποιους ανθρώπους να εμφανίσουν παχυσαρκία όταν το περιβάλλον τους δίνει πρόσβαση σε αυξημένες θερμίδες. Και αυτό μας οδηγεί στον επόμενο σημαντικό παράγοντα που οδηγεί σε παχυσαρκία, την διατροφή. Στην σημερινή εποχή είμαστε περιτριγυρισμένοι από εύκολα προσβάσιμη τροφή, δηλαδή δεν χρειάζεται ούτε να περπατήσουμε επί ώρες ούτε να κυνηγήσουμε για να βρούμε κάτι να φάμε. Στην πραγματικότητα αρκεί κυριολεκτικά να κουνήσουμε μόνο το δάκτυλό μας και να παραγγείλουμε από το κινητό μας ό,τι θέλουμε για να έρθει στην πόρτα μας. Έχουμε παράλληλα μειώσει την κίνηση στην καθημερινότητά μας – σκεφτείτε ένα παιδί που περνάει το πρωί του καθισμένο στην τάξη του σχολείου, το απόγευμα στο φροντιστήριο και το βράδυ για να χαλαρώσει παίζει υπολογιστή ή ασχολείται με το κινητό του. Ένας άλλος παράγοντας είναι η ποιότητα της τροφής που καταναλώνουμε. Πολλές φορές είναι πιο εύκολο να φάμε κάτι έτοιμο από έξω ή κάποιο γρήγορο γεύμα, π.χ. μια πίτσα που θα βγάλουμε από την κατάψυξη, από το να μαγειρέψουμε ένα υγιεινό και ισορροπημένο γεύμα με φρέσκα υλικά, και φυσικά τα έτοιμα ή επεξεργασμένα γεύματα περιέχουν πολύ περισσότερα λιπαρά, σάκχαρα και συνεπώς θερμίδες. Επίσης, το να μπορεί κανείς να μαγειρεύει σε καθημερινή βάση για μια ολόκληρη οικογένεια υγιεινά γεύματα πλούσια σε λαχανικά, όσπρια, άπαχο κρέας και ψάρι σημαίνει, ειδικά στην σημερινή εποχή, έντονα αυξημένα έξοδα. Οπότε, η καλή διατροφή δυστυχώς σχετίζεται με το κοινωνικοοικονομικό επίπεδο της κάθε οικογένειας. Τέλος, πολλές φορές περνάμε στα παιδιά μας συνήθειες που οδηγούν σε συμπεριφορές συναισθηματικής υπερφαγίας, π.χ. όταν τους δίνουμε κάτι γλυκό όταν χτυπάνε ή στεναχωριούνται. Με αυτόν τον τρόπο τα παιδιά συνδέουν το φαγητό με την συναισθηματική ανακούφιση, ένα μοτίβο που τους ακολουθεί στην ενήλικη ζωή τους με τις ανάλογες αρνητικές επιπτώσεις.
Πώς επηρεάζει η εικόνα του σώματος την παχυσαρκία τους εφήβους και την ανάπτυξη διατροφικών διαταραχών; Υπάρχουν συγκεκριμένες παρεμβάσεις που μπορούν να στοχεύσουν αποτελεσματικά σε αυτά τα ζητήματα με στόχο τη διαχείρισή τους;
Η παχυσαρκία στους εφήβους συνδέεται με μειωμένη αυτοπεποίθηση, μειωμένη κοινωνικότητα και αυξημένα ποσοστά κατάθλιψης και άλλων ψυχολογικών διαταραχών. Αυτό έχει να κάνει πρωτίστως με το στίγμα που έχει η παχυσαρκία στην κοινωνία μας, και που αφορά τη συμπεριφορά όλων μας απέναντι σε άτομα που ζουν με παχυσαρκία. Σίγουρα όλοι θυμόμαστε το παιδάκι στην τάξη μας που ήταν «ο χοντρός» και που όλοι κοροϊδεύανε ή που κανείς δεν το ήθελε στην ομάδα ποδοσφαίρου. Επίσης υπάρχουν μελέτες που δείχνουν ότι παιδιά με παχυσαρκία θεωρούνται από τους δασκάλους αλλά και το γενικό κοινωνικό σύνολο ως παιδιά που δεν είναι τόσο έξυπνα, πράγμα που φυσικά δεν ισχύει, καθώς επιστημονικά η παχυσαρκία δεν συνδέεται με κανέναν τρόπο με το επίπεδο νοημοσύνης του ανθρώπου. Είναι λογικό, λοιπόν, ότι αυτές οι συμπεριφορές οδηγούν αυτά τα παιδιά, και αργότερα τους εφήβους, στην απομόνωση και την κατάθλιψη. Πολλές φορές μάλιστα αυτό οδηγεί σε έναν φαύλο κύκλο, καθώς για πολλά από αυτά τα παιδιά η μόνη χαρά προέρχεται από το φαγητό οπότε αυτό οδηγεί σε περαιτέρω αύξηση του βάρους τους. Εδώ θα πρέπει να σημειώσουμε ότι ειδικά στην εφηβεία μπορούν να εμφανιστούν και άλλες διατροφικές διαταραχές, πέρα από την συναισθηματική υπερφαγία, όπως η βουλιμία ή η ανορεξία. Αυτές οι διαταραχές συνδέονται με μια λανθασμένη εικόνα που έχουν αυτά τα παιδιά για το σώμα τους και ειδικότερα για το βάρος τους και που οδηγούν σε παθολογικές διατροφικές συμπεριφορές. Για να μπορέσει κανείς να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά όλες αυτές τις συμπεριφορές χρειάζεται η συνδρομή ψυχολόγων με γνώση στην αντιμετώπιση της παχυσαρκίας, ώστε να γίνει η κατάλληλη ψυχοσυμπεριφορική θεραπεία. Σε κάθε περίπτωση πρόκειται για μια μακροπρόθεσμη και δύσκολη προσέγγιση, καθώς χρειάζεται για αυτά τα παιδιά να επαναπροσδιοριστεί τόσο η σχέση τους με το φαγητό, όσο και με το σώμα τους αλλά και με την κοινωνία γενικότερα.
Ποιες είναι οι επιπτώσεις τους παχυσαρκίας τους εφήβους και πώς μπορεί να επηρεαστεί η υγεία τους μακροπρόθεσμα, σε περίπτωση που δεν αντιμετωπιστεί;
Η παχυσαρκία κατά τη διάρκεια της εφηβείας συνδέεται με την αντίσταση στην ινσουλίνη, που με τη σειρά της συνδέεται με μια σειρά από παθήσεις. Η αντίσταση στην ινσουλίνη είναι το πρώτο βήμα στο μονοπάτι που οδηγεί στην εμφάνιση σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2. Ο διαβήτης τύπου 2 είναι ένας τύπος διαβήτη που είχαμε συνηθίσει να βλέπουμε σε μεγαλύτερες ηλικίες, δηλαδή σε ενήλικες μετά την ηλικία των 50 ετών. Τα τελευταία χρόνια, όμως, όλες οι κλινικές μελέτες δείχνουν ότι αυτός ο τύπος διαβήτη εμφανίζεται σε όλο και μικρότερες ηλικίες και μπορεί να εμφανιστεί και στην εφηβική ηλικία. Έτσι υπάρχουν πια περιπτώσεις όπου έφηβοι χρειάζονται φαρμακοθεραπεία για την αντιμετώπιση του διαβήτη τύπου 2. Η εμφάνιση του διαβήτη σε τόσο νεαρή ηλικία συνδέεται με σοβαρές επιπλοκές όπως το καρδιακό έμφραγμα ή το εγκεφαλικό σε μεγαλύτερη ηλικία. Μία άλλη επιπλοκή της εφηβικής παχυσαρκίας που αφορά τις κοπέλες είναι το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών. Και αυτό πηγάζει από την αντίσταση στην ινσουλίνη που προκαλεί η παχυσαρκία και οδηγεί σε μια ορμονολογική ανισορροπία με μια ήπια αύξηση των λεγόμενων ανδρογόνων. Αυτό με την σειρά του οδηγεί σε ακμή, αύξηση της τριχοφυΐας και διαταραχές στην έμμηνο ρύση. Το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο για καρδιομεταβολικά νοσήματα, όπως ο διαβήτης κύησης, ο διαβήτης τύπου 2 και άλλα.
Δεδομένου ότι η παχυσαρκία είναι ένα πολυπαραγοντικό ζήτημα, ποια είναι η θεραπευτική προσέγγισή της στην εφηβική ηλικία και ποιους τρόπους πρόληψης προτείνετε; Ποιος ο ρόλος των ειδικών και των εκπαιδευτικών στην καταπολέμησή της;
Η αντιμετώπιση της εφηβικής παχυσαρκίας χρειάζεται μια ολιστική αντιμετώπιση σε πολλαπλά επίπεδα. Από τη μια πλευρά χρειάζεται ενημέρωση και εκπαίδευση του τι συνιστά μια υγιεινή διατροφή, έτσι ώστε τα ίδια τα παιδιά να μπορούν να κάνουν σωστές διατροφικές επιλογές. Χρειάζεται να δημιουργηθούν ευκαιρίες για κίνηση και άθληση σε καθημερινή βάση και από πλευράς πολιτείας να γίνουν κινήσεις ώστε τα κοινωνικοοικονομικά εμπόδια προς μια καλύτερη διατροφή να μειωθούν. Όλα αυτά θα συμβάλουν στην πρόληψη της παχυσαρκίας και ευτυχώς υπάρχουν κινήσεις προς αυτή την κατεύθυνση από πλευράς υγειονομικής πολιτικής στην χώρα μας. Όσον αφορά τη θεραπεία χρειάζεται να υπάρξει συνεργασία μεταξύ διαιτολόγων, ψυχολόγων και ιατρών ώστε οι έφηβοι που ζουν με παχυσαρκία να έχουν πρόσβαση στους τρεις πυλώνες που επιστημονικά συνιστούν μια τεκμηριωμένη θεραπευτική προσέγγιση. Αυτή αποτελείται από διατροφή, ψυχοσυμπεριφορική θεραπεία και φαρμακοθεραπεία. Η αναγκαιότητα για σωστή διατροφή και ψυχοσυμπεριφορική θεραπεία πιστεύω είναι απόλυτα κατανοητή από αυτά που έχουμε πει μέχρι τώρα. Η φαρμακοθεραπεία είναι κάτι που πολύ δεν γνωρίζουν. Υπάρχουν φάρμακα που έχουν σχεδιαστεί και μελετηθεί για την απώλεια βάρους και που έχουν μάλιστα μελετηθεί για την ασφάλεια και αποτελεσματικότητα τους σε ηλικίες από 13 ετών και πάνω. Είναι σημαντικό όμως να κατανοήσουμε ότι οι τρεις πυλώνες που αναφέραμε – διατροφή, ψυχοσυμπεριφορική θεραπεία, φαρμακοθεραπεία – δεν μπορούν να λειτουργήσουν σε απομόνωση. Με άλλα λόγια, μπορεί η φαρμακοθεραπεία να είναι αποτελεσματική όσον αφορά την απώλεια κάποιου βάρους, αλλά χωρίς τις αλλαγές στην διατροφή και την συμπεριφορά δεν μπορεί να αποδώσει μακροπρόθεσμα. Αυτό είναι ένα σημείο όπου στη χώρα μας δεν λειτουργούμε ακόμα όσο καλά θα μπορούσαμε, καθώς οι διάφορες επαγγελματικές ομάδες που εμπλέκονται λειτουργούν σε μεγάλο βαθμό σε απομόνωση. Η ολιστική θεραπεία των εφήβων που ζουν με παχυσαρκία πρέπει να έχει ως στόχο την επίτευξη μιας καλύτερης – υγιέστερης ζωής, και όχι μια καθαρά αισθητική απώλεια κιλών. Αυτό θα πρέπει να γίνει η άμεση προτεραιότητα όλων μας – γονιών, εκπαιδευτικών, επαγγελματιών υγείας και της πολιτείας – καθώς αφορά τα ίδια μας τα παιδιά.
Δρ. Κωνσταντίνος Μανωλόπουλος MDDPhil (Oxford) FRCP, Ενδοκρινολόγος – Διαβητολόγος & Διευθυντής Τομέα Μη-Επεμβατικής Θεραπείας Θυρεοειδούς Αδένα, Ενδοκρινολογίας και Μεταβολισμού TherapisHospital
Βιογραφικό:
Ο Δρ. Κωνσταντίνος Μανωλόπουλος σπούδασε Ιατρική στα Πανεπιστήμια Bochum και Düsseldorf Γερμανίας, εξειδικεύτηκε στην Ενδοκρινολογία, Διαβητολογία και Γενική Εσωτερική Παθολογία, διετέλεσε Επιστημονικός Συνεργάτης στο Κέντρο Διαβήτη, Ενδοκρινολογίας και Μεταβολισμού (Oxford Centre for Diabetes, Endocrinology and Metabolism) του Πανεπιστημίου Οξφόρδης και έγινε Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Οξφόρδης (D.Phil.).Το 2020 εγκαταστάθηκε με την οικογένειά του στην Ελλάδα όπου διατηρεί Ενδοκρινολογικά Ιατρεία στο κέντρο της Αθήνας και στην Καλαμάτα ενώ είναι Διευθυντής του Τομέα Μη-Επεμβατικής Θεραπείας Θυρεοειδούς και Μεταβολισμού στο νοσοκομείο Therapis.
Για περισσότερες πληροφορίες επισκεφθείτε τις ιστοσελίδες www.endokrinologia.gr | www.metabolio.gr ή επικοινωνήστε με τον κ. Κωνσταντίνο Μανωλόπουλο στο τηλέφωνο 2160026799 & 2721600960
