Πρεσβυωπία είναι η αδυναμία των ματιών να εστιάσουν ευκρινώς σε αντικείμενα που βρίσκονται σε κοντινή απόσταση. Το πρόβλημα μπορεί να ξεκινήσει όταν κάποιος είναι στα 40 του και εξελίσσεται μέχρι τα 60. Με τα χρόνια, οι φακοί των ματιών γερνούν, βαραίνουν και δεν μπορούν να αλλάξουν σχήμα τόσο εύκολα, επίσης οι μύες που κρατούν τους φακούς γίνονται πιο αδύναμοι. Το αποτέλεσμα είναι θολή όραση όταν κάποιος κοιτάζει σε κοντινή απόσταση.
Για την πρεσβυωπία και για τα είδη των γυαλιών που υπάρχουν για τη διόρθωσή της, μιλά στο «Health Today Magazine» η Τατιάνα Σκούταρη, MSc in Low Vision, Ειδική Οπτομέτρης, Επίκουρη Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Complutense, Μαδρίτης.
Συνέντευξη στον Θάνο Ξυδόπουλο
Κυρία Σκούταρη, πώς καταλαβαίνει κάποιος ότι άρχισε να έχει πρεσβυωπία;
Παλιότερα ήταν πολύ πιο ξεκάθαρο πότε άρχιζε η πρεσβυωπία διότι οι άνθρωποι διάβαζαν περισσότερο εφημερίδες και βιβλία. Τώρα είμαστε μπροστά σε οθόνες και αν δεν βλέπουμε καλά κάνουμε μια μεγέθυνση -αυτό το 10% που προσφέρουν οι υπολογιστές- και έτσι ξεγελιόμαστε, δεν θεωρούμε ότι έχουμε πρεσβυωπία. Αλλά αν εκείνα τα γράμματα που βλέπαμε μέχρι πρότινος στο κινητό μας μια χαρά, τώρα πρέπει να τα μεγαλώσουμε, αυτό είναι μια ένδειξη ότι άρχισε η πρεσβυωπία.
Συχνά αντιλαμβανόμαστε ότι έχουμε πρεσβυωπία από τα ψώνια μας στο σουπερμάρκετ, όταν θέλουμε να διαβάσουμε τα συστατικά ενός προϊόντος που αναγράφονται στη συσκευασία. Ξαφνικά ανακαλύπτουμε ότι δεν βλέπουμε καλά. Κάτι άλλο είναι ότι αναγκαζόμαστε να κρατάμε ένα αντικείμενο λίγο πιο μακριά για να το βλέπουμε καλύτερα. Μια άλλη ένδειξη της πρεσβυωπίας είναι ότι αισθανόμαστε ότι δεν επαρκεί το φως για δούμε. Εκεί που διαβάζαμε με εκείνο το συγκεκριμένο φωτιστικό, τώρα χρειαζόμαστε περισσότερο φως ή αρχίζουμε, για παράδειγμα, να πηγαίνουμε πιο κοντά στην μπαλκονόπορτα για να διαβάσουμε.
Ποια είναι η αιτία της πρεσβυωπίας;
Η πρεσβυωπία δεν είναι ένα διαθλαστικό πρόβλημα που οφείλεται σε ανατομικά θέματα αλλά οφείλεται στο γεγονός ότι καθώς γερνάμε, η όραση είναι από τις πρώτες αισθήσεις που βάλλεται. Εμφανίζεται ως αποτέλεσμα της φυσικής γήρανσης του ματιού. Ιστορικά η επιστημονική έρευνα για την πρεσβυωπία ξεκίνησε πιο αργά σε σχέση με τα άλλα προβλήματα των ματιών, όταν αυξήθηκε το προσδόκιμο ζωής στα μέσα του 18ου αιώνα και εμφανίστηκαν τότε τα πρώτα γυαλιά για τα μεγαλύτερα σε ηλικία άτομα. Η λέξη πρεσβυωπία προέρχεται από το αρχαιοελληνικό πρέσβυς που σημαίνει γέρος και το ωψ που υποδηλώνει όψη, μάτι. Είχε παρατηρηθεί από τον Αριστοτέλη ότι οι ηλικιωμένοι δεν βλέπουν καλά και ο Πλάτωνα είχε εντοπίσει ότι κρατάνε τη γραφή σε πιο μακρινή απόσταση.
Όπως οι φωτογραφικές μηχανές και οι κάμερες έχουν φακό, έτσι και το ανθρώπινο μάτι έχει τον κρυσταλλοειδή φακό που με τα χρόνια χάνει την ελαστικότητά του. Αυτό, σε συνδυασμό με την αύξηση του όγκου και του πάχους του φακού του ματιού επιφέρει το αποτέλεσμα της θολής όρασης όταν βλέπουμε κοντινά αντικείμενα. Όταν είμαστε νέοι δεν μας απασχολεί τι θα συμβεί αργότερα και δεν σκεφτόμαστε ότι θα εξαρτηθούμε από ένα ζευγάρι γυαλιά, κάτι που είναι πιο ενοχλητικό γι’ αυτούς που δεν έβαλαν ποτέ γυαλιά στη ζωή τους.
Άρα δεν μπορούμε να αποφύγουμε την πρεσβυωπία;
Η πρεσβυωπία δεν αποφεύγεται, είναι κάτι θα μας απασχολήσει σχεδόν όλους κάποια στιγμή. Σε αντίθεση με την μυωπία, τον αστιγματισμό ή την υπερμετρωπία, κανείς δεν γλιτώνει. Κάποιοι μπορεί να νομίζουν ότι θα μπορούσαν να την αποφύγουν κάνοντας ασκήσεις των ματιών αλλά αυτό δεν συμβαίνει -είναι σαν να λέμε ότι αύριο δεν θα είμαστε κατά μια μέρα μεγαλύτεροι.
Οι γυναίκες αναπτύσσουν πιο νωρίς πρεσβυωπία από τους άντρες και αυτό έχει να κάνει με το γεγονός ότι συνήθως κρατάνε τα αντικείμενα πιο κοντά στα μάτια τους π.χ. για να διαβάσουν, επειδή ο βραχίονας των χεριού τους είναι κοντύτερος. Οι γυναίκες έχουν μια απόσταση εστίασης γύρω στα 38-42 εκατοστά ενώ οι άντρες μπορεί να έχουν στα 45-46 εκατοστά, κάτι που ορίζεται σε μεγάλο βαθμό από το μήκος των χεριών -όλοι μας κρατάμε αντικείμενα όπως ένα βιβλίο ή μια εφημερίδα στην απόσταση που μας βολεύει και νιώθουμε άνετα ανάλογα με μήκος των χεριών μας. Κρατώντας συνεχώς τα αντικείμενα σε απόσταση 5-10 εκατοστά πιο κοντά επιταχύνεται η πρεσβυωπία.
Ωστόσο υπάρχουν κάποια πράγματα που μπορούν να μας βοηθήσουν να μην έχουμε πρόωρη πρεσβυωπία. Ορισμένοι άνθρωποι είναι κάτω από 40 ετών και -όσο και αν αυτό ακούγεται περίεργο- έχει αρχίσει γι’ αυτούς η πρεσβυωπία. Αυτή είναι μια προωρότητα που στην εποχή μας δεν είναι και τόσο σπάνια.
Πώς μπορούμε να καθυστερήσουμε την πρεσβυωπία;
Κατ’ αρχάς κάποιες άλλες παθήσεις των ματιών επηρεάζουν το πότε θα ξεκινήσει το πρόβλημα της πρεσβυωπίας. Αν κάποιος έχει υπερμετρωπία, που σημαίνει ότι δυσκολεύεται να βλέπει τόσο κοντά όσο και μακριά, θα αναπτύξει πιο νωρίς πρεσβυωπία. Από την άλλη μεριά ένας άνθρωπος που έχει μυωπία, θα αναπτύξει πολύ αργότερα και μπορεί να μην χρειαστεί ποτέ γυαλιά πρεσβυωπίας. Τελικά, παρότι η πρεσβυωπία έρχεται ταυτόχρονα στα δύο μάτια, η επίπτωση μπορεί να διαφέρει γιατί το ένα μάτι μπορεί να έχει περισσότερους βαθμούς μυωπία ή αστιγματισμό από το άλλο.
Ένας βασικός λόγος που επιταχύνει την έλευση της πρεσβυωπίας είναι το κάπνισμα το οποίο αυξάνει το οξειδωτικό στρες. Κάθε τσιγάρο εξαντλεί ένα μέρος της βιταμίνης C του σώματός μας και άρα μειώνεται η αντιοξειδωτική μας προστασία. Το παθητικό κάπνισμα επίσης είναι πρόβλημα, όπως και το άτμισμα.
Οι άνθρωποι που δεν έβαλαν ποτέ γυαλιά ηλίου θα αναπτύξουν πιο νωρίς πρεσβυωπία γιατί η υπεριώδης ηλιακή ακτινοβολία βλάπτει τα μάτια. Το ότι κοιτάμε συνεχώς οθόνες είναι επίσης ένας σημαντικός επιβαρυντικός παράγοντας. Τα παιδιά σήμερα που κρατάνε επί ώρες τα κινητά κοντά στα μάτια τους και δέχονται την μπλε ακτινοβολία των οθονών θα αναπτύξουν πιο νωρίς πρεσβυωπία από τις προηγούμενες γενιές.
Ο φωτισμός του περιβάλλοντος είναι και αυτός ένας παράγοντας. Σε πολλά γραφεία ο φωτισμός δεν επαρκεί αλλά έχει σημασία για την εξέλιξη της πρεσβυωπίας. Συχνά χρησιμοποιούνται σε γραφεία λαμπτήρες με χαμηλότερη απόδοση για να καταναλώνουμε λιγότερο ρεύμα αλλά αυτό δεν μας κάνει να βλέπουμε ξεκούραστα. Πρέπει να έχουμε επαρκές και ομοιογενές φως στην κλίμακα των 2700-3000 Kelvin, όχι περισσότερο.
Παλιότερα η προωρότητα αφορούσε σε ανθρώπους που λόγω του επαγγέλματός τους έπρεπε να προσηλώνονται σε κοντινά αντικείμενα. Αυτοί οι άνθρωποι ήταν ράφτες και ρολογάδες αλλά σήμερα όσοι σκύβουν πολλές ώρες επάνω σε οθόνες θα οδηγηθούν στην πρεσβυωπία μια ώρα αρχύτερα. Ο διαβήτης προκαλεί προωρότητα και κάποια φάρμακα όπως τα αντισταμινικά και τα αντικαταθλιπτικά.
Πόσα είδη γυαλιών υπάρχουν για την πρεσβυωπία;
Η πρεσβυωπία αντιμετωπίζεται με γυαλιά κοντινής οράσεως, μονοεστιακά ή πολυεστιακά. Τα πολυεστιακά, όπως μαρτυρά η λέξη, έχουν διαφορετικό βαθμό εστίασης -καθ’ ύψος των φακών- και είναι πολύτιμα για τους ανθρώπους που φοράνε ήδη γυαλιά. Εξυπηρετούν όλες τις αποστάσεις, δηλαδή μπορείτε να δείτε μακριά, σε αποστάσεις γραφείου ή υπολογιστή ή να διαβάσετε μια εφημερίδα. Το πολυεστιακό γυαλί είναι ένα σημαντικό εργαλείο για ορισμένους ανθρώπους, που όμως πίσω του κρύβεται ο άνθρωπος-κλειδί που λέγεται οπτομέτρης. Για να πάρει κανείς σωστά πολυεστιακά γυαλιά πρέπει να στηριχτεί στον οπτομέτρη ο οποίος θα κάνει τις μετρήσεις για τη σωστή εφαρμογή. Αυτά τα γυαλιά έχουν πολύ σημαντικές μετρήσεις που πρέπει να γίνουν. Από αυτές εξαρτάται αν κάποιος με πολυεστιακά γυαλιά θα βλέπει καλά ή όχι και ο οπτομέτρης τα κάνει ιδανικά για τον κάθε άνθρωπο που τα χρησιμοποιεί.
Ένας άλλος τύπος γυαλιών είναι τα ενδιάμεσα-κοντινά. Αυτά είναι για ανθρώπους που έχουν μια πολύωρη εργασία γραφείου και χρησιμοποιούν συχνά οθόνη ενώ παράλληλα διαβάζουν τα χαρτιά τους. Τα ενδιάμεσα-κοντινά γυαλιά είναι πολύ χρήσιμα γιατί με ένα ζευγάρι μπορεί κάποιος να εναλλάσει την κοντινή και την ενδιάμεση απόσταση. Όμως υπάρχει κάτι σημαντικό, τα γυαλιά να έχουν ενσωματωμένο φίλτρο για τη μπλε ακτινοβολία η οποία κάνει ζημιά στα μάτια μας.
Άρα λοιπόν, ναι στα ενδιάμεσα-κοντινά για την κατηγορία των ανθρώπων που είπαμε, ενώ για τους ανθρώπους που κυρίως κινούνται στο χώρο που εργάζονται ιδανικά είναι τα πολυεστιακά. Πάντα κατασκευασμένα από οπτικά καταστήματα και μόνο. Είναι δύσκολο τα οπτικά καταστήματα να έχουν γυαλιά κακής ποιότητας, τουλάχιστον στη μεγάλη πλειονότητά τους. Έχετε ωστόσο υπόψη ότι μερικές φορές όταν κάποιος κάνει ένα πολυεστιακό γυαλί και του προσφέρεται ένα άλλο ζευγάρι δώρο, π.χ. πολυεστιακών γυαλιών ηλίου, εκεί πρέπει να έχει κάποιες υποψίες -τα γυαλιά δεν είναι σαν τα σαμπουάν.
Κάποιοι αγοράζουν έτοιμα γυαλιά πρεσβυωπίας. Είναι αυτό λύση;
Όσοι αγοράζουν έτοιμα γυαλιά πρεσβυωπίας δεν διανοούνται τι κίνδυνο διατρέχουν. Τα έτοιμα γυαλιά πρεσβυωπίας βρίσκονται σε πολλά σημεία όπως περίπτερα και σούπερ μάρκετ αλλά δεν πρέπει να αγοράζουμε ποτέ έτοιμα γυαλιά. Ούτε είναι καλύτερα επειδή τα βρήκαμε στο φαρμακείο γιατί είναι της ίδιας κατηγορίας -συχνά κινέζικα. Οι φακοί που έχουν κοστίζουν ένα ασήμαντο ποσό, είναι κακοί και επικίνδυνοι για την όρασή μας. Δεν έχουν τη διαύγεια των φακών που τοποθετούνται στα οπτικά καταστήματα και γρατσουνιούνται πολύ εύκολα. Το 60% των έτοιμων γυαλιών δεν ανταποκρίνονται στον βαθμό που αναγράφουν. Μπορεί, για παράδειγμα, να αναγράφουν 1,5 βαθμό και έχουν 1,75. Και δεν είναι σίγουρο ότι αυτά τα γυαλιά έχουν τον ίδιο βαθμό πρεσβυωπίας και στους δύο φακούς. Αυτό ποιος θα το ελέγξει;
Υπάρχει και κάτι άλλο που είναι σημαντικό. Όλοι οι άνθρωποι έχουμε μια συγκεκριμένη διακορική απόσταση -η απόσταση που έχουν οι δύο κόρες των ματιών μας. Τα έτοιμα γυαλιά μπορεί να μην έχουν οπτικά κέντρα που ευθυγραμμίζονται με αυτά των ματιών μας. Το αποτέλεσμα είναι να βλέπουμε μέσα από έναν φακό έκκεντρα, μέσα από ένα πρίσμα, που θα μας κάνει κακό είτε μακροπρόθεσμα είτε βραχυπρόθεσμα. Επίσης, κάποιοι άνθρωποι δεν έχουν μόνο πρεσβυωπία, έχουν και αστιγματισμό, αλλά κανένα από αυτά τα γυαλιά δεν είναι φτιαγμένα για αστιγματισμό. Άρα υπάρχουν πολλοί λόγοι για να μην αγοράζουμε έτοιμα γυαλιά πρεσβυωπίας.
Μπορούν να χρησιμοποιηθούν φακοί επαφής;
Ναι μπορούν να χρησιμοποιηθούν φακοί επαφής, αν και η πρεσβυωπία καλύπτεται κατά 90% με γυαλιά. Οι φακοί επαφής μπορούν να είναι πολυεστιακοί με την ίδια φιλοσοφία των γυαλιών, για όλες τις αποστάσεις όπως είπαμε. Μπορεί κάποιος να βλέπει με φακούς επαφής όπως θα έβλεπε με τα γυαλιά του. Υπάρχουν και φακοί επαφής που λέγονται monovision έτσι ώστε με το ένα μάτι να βλέπουμε μακριά και με το άλλο κοντά. Αυτοί είναι πιο κατάλληλοι για νέους πρεσβύωπες οι οποίοι μπορούν να τους βρουν πολύ χρήσιμους. Φυσικά, οι φακοί πρέπει να είναι επώνυμοι και όχι άγνωστης προέλευσης.
Τα γυαλιά πρεσβυωπίας μπορούν να καθυστερήσουν την εξέλιξη του προβλήματος;
Η πρεσβυωπία θα ακολουθήσει την πορεία που επέλεξε σε κάθε άνθρωπο. Είτε βάλουμε γυαλιά πρεσβυωπίας είτε όχι, θα αυξηθεί με την πάροδο του χρόνου. Κάποιοι νομίζουν ότι είναι έξυπνο να βάλουν λιγότερους βαθμούς πρεσβυωπίας ή να μη βάλουν καθόλου γυαλιά γιατί έτσι θα καθυστερήσει η εξέλιξη. Δεν συμβαίνει αυτό. Η χρησιμότητα των γυαλιών είναι να βλέπουμε καλύτερα και το οπτικό μας σύστημα να είναι ξεκούραστο. Δεν είναι καλό να καταπονούμε τα μάτια μας και να τα κλείνουμε συνεχώς προσπαθώντας να εστιάσουμε.
Πρέπει να πούμε και κάτι άλλο. Οι άνθρωποι ξεγελιούνται μερικές φορές με την όρασή τους Βλέπουν κάποια αλλαγή ότι υπάρχει στην όραση, παίρνουν γυαλιά μεγαλύτερου βαθμού πρεσβυωπίας, τα καταφέρνουν για λίγο καιρό, ξαναπαίρνουν γιατί πάλι άρχισαν να δυσκολεύονται και τελικά μπορεί να μην έχουν μόνο πρεσβυωπία αλλά και κάτι πολύ πιο σοβαρό που λέγεται εκφύλιση ωχράς κηλίδας. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις είναι απαραίτητος ο οφθαλμολογικός έλεγχος.
