Του Ζήση Ψάλλα
Υπάρχουν στοιχεία ότι ο έρπητας ζωστήρας “χτυπάει” πιο συχνά, ύστερα από την πανδημία της νόσου COVID. Μια αναδρομική μελέτη του 2022 συνέκρινε σχεδόν 395.000 άτομα ηλικίας άνω των 50 ετών που είχαν νοσήσει με COVID και διαπίστωσε ότι είχαν 15% αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης έρπητα ζωστήρα, σε σχέση με τα άτομα που δεν είχαν νοσήσει -ο κίνδυνος αυξανόταν στο 21% γι’ αυτούς που η κατάστασή τους ήταν σοβαρή και απαιτούσε εισαγωγή σε νοσοκομείο. Αυτή η εξέλιξη δεν φαίνεται να είναι τυχαία, όπως εξηγεί η διευθύντρια του Κέντρου Πόνου του Ιατρικού Κέντρου Αθηνών Δρ. Ζηναΐς Κοντούλη.
«O έρπητας ζωστήρας είναι μια κοινή ιογενής λοίμωξη που προκαλείται από τον ιό της ανεμοβλογιάς- έρπητα ζωστήρα», λέει η κα Κοντούλη. «Δεν πρέπει να μπερδεύουμε αυτόν τον ιό με άλλους παρόμοιους ερπητοϊούς όπως π.χ. τον ιό που προκαλεί τον έρπητα των χειλέων. Την πρώτη φορά που μας προσβάλει ο ιός της ανεμοβλογιάς-έρπητα ζωστήρα, είτε είμαστε μικρά παιδιά είτε 60 χρονών, εκδηλώνουμε ανεμοβλογιά. Στη συνέχεια, ο ιός παραμένει στο νευρικό μας σύστημα και δεν θα βγει ποτέ από το σώμα μας, βρισκόμενος σε μια λανθάνουσα κατάσταση, συνήθως στα νευρικά γάγγλια όπου απλώς “κοιμάται”. Όταν ο οργανισμός μας αντιμετωπίζει κάτι δύσκολο, ένα στρες, μια χρόνια ασθένεια ή μια λοίμωξη από άλλον ιό όπως π.χ. ο κορωνοϊός, τότε μπορεί ο ιός της ανεμοβλογιάς-έρπητα ζωστήρα να ενεργοποιηθεί και αυτή τη φορά εκδηλώνεται ως έρπητας ζωστήρας. Αυτό μπορεί να συμβεί μόνο αν είχαμε περάσει στο παρελθόν ανεμοβλογιά».
Δρ. Ζηναΐς Κοντούλη, διευθύντρια του Κέντρου Πόνου στο Ιατρικό Κέντρο Αθηνών: «Η μεθερπητική νευραλγία είναι το κακό σενάριο του έρπητα ζωστήρα και εγκαθίσταται στο 10% των ασθενών».
Πώς εκδηλώνεται ο ιός
Όταν ιός της ανεμοβλογιάς-έρπητα ζωστήρα (VZV: Varicella-zoster virus) εκδηλώνεται για δεύτερη φορά, εμφανίζει επώδυνα εξανθήματα με τη μορφή φυσαλίδων που περιέχουν ένα διαυγές υγρό. Λίγες μέρες πριν βγουν τα εξανθήματα προηγείται πόνος σ’ αυτό το σημείο. Μια γυναίκα 45 ετών έχει πάνω από 30% πιθανότητα να εμφανίσει έρπητα ζωστήρα κατά τη διάρκεια της ζωής της και ένας άνδρας της ίδιας ηλικίας ελαφρώς λιγότερες. Μετά τα 50 έτη, ο κίνδυνος αυξάνεται σταθερά. Ένας στους οκτώ ανθρώπους παγκοσμίως θα εκδηλώσει έρπητα ζωστήρα.
«Η έρευνα δείχνει ότι ο ιός μπορεί να έχει μια ελαφρά ενεργοποίηση στη διάρκεια της ζωής, αλλά εκδηλώνεται μόνο όταν το ανοσοποιητικό μας σύστημα έχει πέσει πολύ χαμηλά», λέει η κα Κοντούλη. «Τα συμπτώματα εμφανίζονται πιο συχνά στους ανοσοκατεσταλμένους, σε άτομα άνω των 60 ετών και σε αυτούς που υπόκεινται σε στρες, είτε ψυχολογικό είτε ιατρικό. Υπάρχουν πολλές ασθένειες που ρίχνουν το ανοσοποιητικό σύστημα, όπως ο καρκίνος, η πολλαπλή σκλήρυνση, οι ρευματολογικές ασθένειες, ο σακχαρώδης διαβήτης, ασθένειες του αίματος, καθώς και εάν έχει γίνει σπληνεκτομή. Οτιδήποτε μας καταβάλλει πολύ, ακόμα και η σωματική κούραση, έχει τη δυνατότητα να μειώσει το ανοσοποιητικό μας».
Στο 60% των περιπτώσεων τα εξανθήματα του έρπητα ζωστήρα εμφανίζονται στη θωρακική περιοχή και μοιάζουν σαν να “ζώνουν” το δέρμα, εξ’ ου και το όνομα της ασθένειας. Δεν είναι ποτέ και στις δύο μεριές, είναι είτε δεξιά είτε αριστερά. Στο 10% των περιπτώσεων η εκδήλωση είναι κοντά στο μάτι και ευτυχώς που δεν είναι παραπάνω διότι ο οφθαλμικός έρπης ζωστήρας είναι από τους χειρότερους. Σε μικρότερο ποσοστό εμφανίζεται στην οσφυϊκή μοίρα ή και χαμηλότερα σε άλλα μέρη του σώματος όπως είναι τα κάτω άκρα.
Η εκδήλωση του ιού προκαλεί οξύ, βασανιστικό πόνο και λαμβάνοντας μια κλίμακα πόνου από το ένα έως το 10, βαθμολογείται από 8 έως 10. Το χειρότερο όμως είναι ότι μερικές φορές υπάρχουν επιπλοκές, ιδιαίτερα εάν δεν αντιμετωπιστεί η λοίμωξη νωρίς. Η βασική επιπλοκή είναι ότι ενώ η ερπητική λοίμωξη φεύγει και τα εξανθήματα εξαφανίζονται, ο πόνος μπορεί να μείνει και μάλιστα για καιρό, κάτι που ονομάζεται η μεθερπητική νευραλγία.
Στο 60% των περιπτώσεων τα εξανθήματα του έρπητα ζωστήρα εμφανίζονται στη θωρακική περιοχή και μοιάζουν σαν να “ζώνουν” το δέρμα.
Επεμβατικές θεραπείες
«Οι φυσαλίδες με το υγρό κάποια στιγμή σκάνε, ξεραίνονται και αφήνουν ένα ξεραμένο εξάνθημα», λέει η κα Κοντούλη. «Στο 90% των περιπτώσεων ο έρπης ζωστήρας περνάει, αλλά ο ασθενής πρέπει να πάρει οπωσδήποτε αγωγή, όπως αντιικά φάρμακα και παυσίπονα, και σε σπάνιες περιπτώσεις κορτιζόνη. Ενώ κανονικά η ασθένεια κάνει τον κύκλο της, όπως όλες οι ιογενείς λοιμώξεις, και μετά από δύο με τέσσερις εβδομάδες φεύγει -αν και μπορεί να αφήσει καφέ στίγματα στο δέρμα- σε κάποιους ασθενείς ο πόνος θα μείνει και για ορισμένους μπορεί να κρατήσει χρόνια. Η μεθερπητική νευραλγία είναι το κακό σενάριο και εγκαθίσταται στο 10% των ασθενών που εμφάνισαν εξανθήματα. Μετά την επιδημία του κορωνοϊού βλέπουμε αύξηση της μεθερπητικής νευραλγίας και υπάρχουν επίσης ορισμένα στοιχεία που υποδεικνύουν ότι και το εμβόλιο κατά της COVID σε ορισμένες περιπτώσεις ίσως ενεργοποιεί τον ιό. Ο οφθαλμικός έρπης ζωστήρας είναι πιο δύσκολο να περάσει και χρειάζεται οπωσδήποτε επίσκεψη στον οφθαλμίατρο, ώστε ο ασθενής να αποφύγει τυχόν επιπλοκές στον κερατοειδή του ματιού του».
Αν και η η ιατρική επιστήμη γνωρίζει σήμερα πολλά για τους μηχανισμούς που προκαλούν τον οξύ πόνο, στην περίπτωση του χρόνιου πόνου ή αυτού που ονομάζεται νευροπαθητικός ή νευροπλαστικός πόνος, υπάρχουν ακόμα πολλά κενά. Για παράδειγμα, δεν είναι γνωστό γιατί κάποιοι άνθρωποι έχουν πιο ευαίσθητα νεύρα και ο πόνος άπαξ και αρχίσει δεν είναι εύκολο να περάσει.
«Ο νευροπαθητικός πόνος του έρπητα ζωστήρα χρειάζεται ειδικά παυσίπονα και όχι απλώς ένα συνηθισμένο αναλγητικό όπως το ντεπόν, γιατί είναι πόνος που προέρχεται από το νεύρο που έχει προσβάλλει ο ιός», τονίζει η κα Κοντούλη. «Μερικές φορές συνταγογραφείται κάποιο οπιοειδές αλλά για λίγες μέρες γιατί μπορεί να προκληθεί εθισμός. Όσο καλύτερα αντιμετωπιστεί ο πόνος στην πρώτη φάση της λοίμωξης τόσο μικρότερη είναι η πιθανότητα μεθερπητικής νευραλγίας η οποία μπορεί να κάνει ακόμα και 10 χρόνια να περάσει σε έναν ασθενή, κάτι τραγικό. Δεν ξέρουμε γιατί συμβαίνει αυτό και προσπαθούμε να συγκεντρώσουμε στοιχεία για να δούμε αν σ’ αυτούς που μένει ο πόνος είναι επειδή δεν πήραν παυσίπονα όταν πρωτοεμφανίστηκε ο έρπης ζωστήρας. Ίσως τα παυσίπονα παίζουν ρόλο στην πρόληψη της μεθερπητικής νευραλγίας, εκτός από την αντιμετώπιση του πόνου».
Τα εμβόλια
Ποιες θεραπείες υπάρχουν για τη μεθερπητική νευραλγία; «Εάν έχουν περάσει τα εξανθήματα αλλά ο πόνος παραμένει, ο ασθενής πρέπει να επισκεφθεί οπωσδήποτε ιατρείο πόνου όσο πιο νωρίς γίνεται γιατί χρειάζεται άμεση επαφή με τον γιατρού», λέει η κα Κοντούλη. «Υπάρχουν ειδικά φάρμακα και επεμβατικές θεραπείες, για παράδειγμα, καψαϊκίνη, λιδοκαΐνη και κορτιζόνη, που χρησιμοποιούνται τοπικά. Δεν δίνουμε τόσο φάρμακα από το στόμα, αλλά κάνουμε στοχευμένη θεραπεία παρεμβαίνοντας στα νεύρα που ευθύνονται για τον πόνο. Ο εξειδικευμένος γιατρός ξέρει ποια νεύρα έχουν προσβληθεί και κάνει νευροτροποποίηση, δηλαδή αλλάζει τον τρόπο που δουλεύουν τα νεύρα, δίνοντάς τους μια άλλη κατεύθυνση που δεν είναι επώδυνη. Η θεραπεία με καψαϊκίνη και λιδοκαΐνη έχει επιτυχία περίπου κατά 80% ενώ η έγχυση κορτιζόνης στα νεύρα έχει επιτυχία γύρω στο 65-85%. Τα ποσοστά αυτά είναι αρκετά ενθαρρυντικά και όσο ο ασθενής πάει πιο γρήγορα το ιατρείο πόνου τόσο καλύτερα είναι τα αποτελέσματα».
Τι μπορούμε να κάνουμε για να προλάβουμε τον έρπητα ζωστήρα; Η μόνη πρόληψη είναι ο εμβολιασμός, το να έχουμε καλή υγεία και ισχυρό ανοσοποιητικό σύστημα. «Ο εμβολιασμός είναι το άλφα και το ωμέγα στην πρόληψη του έρπητα ζωστήρα», επισημαίνει η κα Κοντούλη. «H υγιεινή διατροφή, η άσκηση και η αποφυγή του καπνίσματος επίσης βοηθάνε στην πρόληψη. Με το εμβόλιο που κάνουμε στην παιδική ηλικία δεν βλέπουμε πλέον ανεμοβλογιά αλλά αυτό δεν αρκεί για τον έρπητα ζωστήρα. Γι’ αυτό το εθνικό πρόγραμμα εμβολιασμών έχει στην φαρέτρα του δύο εμβόλια για τον έρπητα ζωστήρα. Στο ένα, το Zostavax, υπάρχει ένας εξασθενημένος ιός και προσφέρεται δωρεάν μετά από κάποια ηλικία. Το νεότερο, το Shingrix, περιέχει έναν ανασυνδυασμό μιας πρωτεΐνης που διεγείρει την παραγωγή αντισωμάτων για την καταπολέμησή του ιού. Η αποτελεσματικότητά του είναι υψηλότερη από το παλιότερο εμβόλιο, φτάνοντας έως το 97% και είναι γνωστό, μέχρι στιγμής, ότι προστατεύει για τουλάχιστον 10 χρόνια. Είναι επίσης ενδεδειγμένο για τους ανοσοκατεσταλμένους ασθενείς».
