Συνέντευξη του δρος Μιχαήλ Βικελή, νευρολόγου, MSc in Headache Medicine, δρ Πανεπιστημίου Αθηνών, στον Θάνο Ξυδόπουλο
Κύριε Βικελή, ποια είναι η σχέση μεταξύ της νόσου COVID-19 και των πονοκεφάλων;
Αν και η απώλεια γεύσης και όσφρησης είναι από τα πιο γνωστά συμπτώματα της COVID-19, οι κεφαλαλγίες είναι συχνά, επίσης, μεταξύ των πρώιμων συμπτωμάτων. Μάλιστα, πολλές φορές η κεφαλαλγία είναι το αρχικό σύμπτωμα της νόσου COVID-19. Ο ιός SAR-COV-2 πoυ προκαλεί τη νόσο COVID-19 φαίνεται πως συμπεριφέρεται διαφορετικά από πολλούς άλλους ιούς. Συχνά, ένα από τα πρώτα συμπτώματα που έχουν οι άνθρωποι, πριν καν να αναπτύξουν βήχα, είναι η ανοσμία, δηλαδή η έλλειψη αίσθησης οσμής. Δυνατή ή μέτριας έντασης κεφαλαλγία μπορεί να συνυπάρχει. Τα συμπτώματα από το αναπνευστικό και ο βήχας μπορεί να ακολουθήσουν σε λίγες ημέρες. Υπάρχει μια επιστημονική εξήγηση για αυτό: Ο ιός, αρχικά, προσβάλλει την περιοχή ψηλά μέσα στη μύτη, απ’ όπου περνούν τα οσφρητικά νεύρα, ενώ από την ίδια περιοχή μπορεί να περάσει και προς τις μήνιγγες και τον εγκέφαλο, προκαλώντας κεφαλαλγία.
Τι είδους πονοκέφαλο προκαλεί η COVID-19 και πώς συγκρίνεται με την ημικρανία;
Ο πονοκέφαλος που συνοδεύει την COVID-19 εμφανίζεται, ως επί το πλείστον, ως πόνος στο μέτωπο ή και σε ολόκληρο το κεφάλι, με χαρακτήρα σφιξίματος ή έντονης πίεσης. Αν και υπάρχουν αρκετές περιπτώσεις στις οποίες μπορεί να μοιάζει αρκετά, στην πλειονότητα μάλλον διαφέρει από την ημικρανία, η οποία συχνότερα είναι μονόπλευρη, με χαρακτήρα παλμικό και με ευαισθησία στο φως, τους ήχους ή και με ναυτία. Αυτά τα συμπτώματα της ημικρανίας στον πονοκέφαλο που συνοδεύει τη νόσο COVΙD-19 συνήθως δεν υπάρχουν.
Επίσης, ο πονοκέφαλος της COVID-19 συνήθως διαφέρει από άλλους πονοκεφάλους που ίσως υπάρχουν στο ιστορικό ενός ασθενούς, είναι, δηλαδή, ένας νεο-εμφανιζόμενος πονοκέφαλος. Ωστόσο, ασφαλώς και κάθε νεο-εμφανιζόμενος πονοκέφαλος στο μέτωπο ή διάχυτα μπορεί να οφείλεται σε πολλές άλλες αιτίες, πέρα από νόσηση από κορωνοϊό. Ο πονοκέφαλος της COVID-19, πέρα από το ότι μπορεί να συνοδεύει τη νόσο, ως πρώιμο σύμπτωμα αλλά και στην πλήρη εκδήλωσή της, πολλές φορές ίσως να επιμένει και για εβδομάδες ή για μήνες μετά την αποδρομή της. Ωστόσο, τις περισσότερες φορές, με την αποδρομή της οξείας φάσης της νόσου, υφίεται και η κεφαλαλγία.
Σε ασθενείς που νοσηλεύονται με COVID-19 και παρουσιάζουν κεφαλαλγία πρέπει να γίνει προσεκτική αξιολόγηση και, ενδεχομένως, εξετάσεις για να βεβαιωθούμε ότι δεν υπάρχει αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο, εγκεφαλίτιδα ή θρόμβωση φλεβών του εγκεφάλου. Έτσι, ανάλογα με την περίπτωση μπορεί να χρειαστεί να γίνει μαγνητική τομογραφία, μαγνητική αρτηριογραφία ή φλεβογραφία, οσφυονωτιαία παρακέντηση ή και άλλες εξετάσεις.
Η νόσος COVID-19 είναι μια σχετικά νέα πάθηση. Υπάρχουν αρκετά ιατρικά δεδομένα για αυτήν και τις νευρολογικές της συνέπειες;
Παρότι η νόσος COVID-19 εμφανίστηκε σχετικά πρόσφατα, η ιατρική έρευνα έχει επικεντρωθεί πάνω της και έχει σε σύντομο χρονικό διάστημα συσσωρευτεί τεράστια ποσότητα επιστημονικών δεδομένων, ενώ δεκάδες ιατρικά άρθρα δημοσιεύονται για αυτήν σε εβδομαδιαία βάση. Παρότι προφανώς δεν έχουμε φτάσει ακόμη στην πλήρη κατανόησή της, ξέρουμε τόσα όσα για άλλες παθήσεις μάς πήρε δεκαετίες να μάθουμε.
Με ποιες άλλες σοβαρές νευρολογικές παθήσεις μπορεί να συσχετιστεί ή νόσος COVID-19;
Υπάρχουν αρκετές νευρολογικές παθήσεις που μπορεί να εκδηλωθούν παράλληλα με τη νόσο COVID-19. Μερικές είναι σοβαρές, όπως η νόσος Guillen-Barre, η εγκεφαλίτιδα, οι κρίσεις επιληψίας, οι θρομβώσεις φλεβών του εγκεφάλου αλλά και τα ισχαιμικά ή αιμορραγικά εγκεφαλικά επεισόδια. Επίσης, έχουν αναφερθεί περιπτώσεις φλεγμονής του εγκεφάλου και του νωτιαίου μυελού, μια κατάσταση που ονομάζεται ADEM (οξεία διάχυτη εγκεφαλομυελίτιδα) και προκαλεί συμπτώματα παρόμοια με μια γενικευμένη έξαρση σκλήρυνσης κατά πλάκας, όπως μυρμηγκιάσματα και μουδιάσματα, κόπωση, αδυναμία στα άνω ή κάτω άκρα και άλλα.
Πώς αντιμετωπίζετε τους ασθενείς σε αυτήν την παρατεταμένη περίοδο της πανδημίας;
Κατά τη διάρκεια του πρώτου και του δεύτερου κύματος και των lockdowns, είχε διευκολύνει αρκετά την κατάσταση η δυνατότητα για ραντεβού με βιντεοκλήση, την οποία εφαρμοζόταν και εδώ και χρόνια με ασθενείς που μένουν εκτός Ελλάδος. Πια, τηρώντας όλα τα απαραίτητα μέτρα, η δυνατότητα για επίσκεψη στο ιατρεία ή το νοσοκομεία υπάρχει κανονικά, αν και δεν είναι λίγοι όσοι προτιμούν να εξακολουθούν να κάνουν τα ραντεβού τους με βιντεοκλήση.
Είναι γνωστό πως η ημικρανία μπορεί να επιβαρύνεται και να πυροδοτείται περισσότερο από το άγχος και το στρες. Τι επίδραση έχει μια περίοδος πανδημίας στις ημικρανίες των ασθενών;
Για κάποιον του οποίου οι ημικρανίες επιβαρύνονται από το άγχος, η διαχείριση των επιπέδων στρες μπορεί να είναι εξαιρετικά σημαντική. Αυτό είναι ανεξάρτητο της αφορμής, που εν προκειμένω είναι η πανδημία, αλλά σε άλλες περιπτώσεις μπορεί να είναι λόγοι οικογενειακοί, οικονομικοί ή και άλλοι. Έτσι, σε αρκετές περιπτώσεις ανθρώπων με ημικρανία, αλλά ασφαλώς όχι σε όλες, μια βοήθεια από ειδικό σε θέματα διαχείρισης άγχους μπορεί να είναι πολύτιμη. Τεχνικές όπως η ενσυνειδητότητα (mindfulness), o διαλογισμός, η άσκηση μπορεί επίσης να βοηθήσουν. Σε κάποιες περιπτώσεις, η ημικρανία μπορεί μέσα σε όλη αυτήν την κατάσταση να έχει έξαρση και αυτό μπορεί να προκαλεί ανησυχία, καθώς δεν πάντα εύκολο να ξεκαθαρίσει κάποιος άνθρωπος αν η ημικρανία του έχει ενταθεί ή αν πρόκειται για κάτι άλλο, όπως ένας πονοκέφαλος ανησυχητικός ή επικίνδυνος. Εδώ παρεμβαίνει ο γιατρός, ο οποίος με την κλινική του κρίση και τις εξετάσεις, αν χρειαστεί, μπορεί να λύσει το πρόβλημα.
Υπάρχουν γενικές συμβουλές για κάποιον άνθρωπο με ημικρανία ή με άλλους χρόνιους πονοκεφάλους σε αυτήν την εποχή της πανδημίας COVID-19;
Η συνέχιση ενός υγιεινού τρόπου ζωής είναι πάντα μία από τις πιο σημαντικές συμβουλές. Ένας τρόπος ζωής ισορροπημένος, με αρκετό ύπνο, τακτική διατροφή, σωστή ενυδάτωση, τακτική άσκηση είναι πάντα το πιο σωστό πρώτο βήμα. Από εκεί και πέρα, τυχόν προληπτική αγωγή θα πρέπει να λαμβάνεται σωστά και να μην χάνονται δόσεις, ενώ αν υπάρχει έξαρση, για οποιοδήποτε λόγο, η επικοινωνία με τον γιατρό είναι απαραίτητη.
Ο εμβολιασμός επηρεάζει τις ημικρανίες ή τις άλλες κεφαλαλγίες; Ένας άνθρωπος με τακτικούς πονοκεφάλους έχει αντένδειξη να εμβολιαστεί;
Στις κλινικές μελέτες των εμβολίων οι κεφαλαλγίες δεν ήταν ιδιαίτερο πρόβλημα ούτε παρατηρήθηκε κάποια κλινικά σημαντική έξαρση. Έτσι, η ύπαρξη ημικρανίας ή κάποιας άλλης χρόνιας κεφαλαλγίας δεν αποτελεί αντένδειξη για τον εμβολιασμό κατά της COVID-19. Στην πράξη, έχουν παρατηρηθεί περιπτώσεις έξαρσης, αλλά και περιπτώσεις ύφεσης μιας ημικρανίας μετά τον εμβολιασμό. Με δεδομένη τη φυσιολογική διακύμανση της νόσου αλλά και τον ρόλο άλλων παραγόντων στην έξαρση ή την ύφεση της ημικρανίας, δεν μπορούμε να πούμε πως μπορεί να τεκμηριωθεί κάποια συσχέτιση.
