1. Η ορθολογική χρήση των αντιβιοτικών
Υπάρχουν «μύθοι» που πρέπει να διαλευκανθούν αλλά και αλήθειες γύρω από τα αντιβιοτικά που ο κάθε Έλληνας πολίτης πρέπει να γνωρίζει, ακόμα και ο μαθητής. Η γνώση λοιπόν για τα αντιβιοτικά πρέπει να αρχίσει από το Δημοτικό Σχολείο και να επαναλαμβάνεται ετήσια, περιλαμβάνοντας και το Λύκειο. Γιατί όμως πρέπει να νοιαζόμαστε τόσο πολύ για τα αντιβιοτικά; Γιατί είναι πολύτιμα φάρμακα.
Η σωστή χρήση τους συνεπάγεται κατά κανόνα ίαση για τον ασθενή, ενώ η διακοπή άλλων φαρμάκων που χρονίως λαμβάνουν πολλοί ασθενείς συνδέεται με υποτροπή της νόσου τους. Π.χ. διακοπή των φαρμάκων έναντι της υπέρτασης, σημαίνει υποτροπή της αυξημένης πίεσης, διακοπή των φαρμάκων έναντι της υψηλής χοληστερίνης συνεπάγεται άμεση αύξησή της με όλες τις βλαβερές συνέπειες για την καρδιά μας και τα αγγεία μας. Εκατομμύρια λοιπόν άνθρωποι έχουν σωθεί χάρις στα αντιβιοτικά που σκοτώνουν τα βακτήρια, αλλά όχι τους ιούς.
Εβδομήντα πέντε χρόνια μετά την κυκλοφορία του πρώτου αντιβιοτικού που ανακάλυψε ο Alexander Fleming, της πενικιλλίνης, την οποία ακολούθησαν περισσότερα από 150 είδη αντιβιοτικών, η ανθρωπότητα αντιμετωπίζει μια τραγική αλήθεια: τα αντιβιοτικά τείνουν να είναι όλο και περισσότερο αναποτελεσματικά στα μικρόβια, αφήνοντας έτσι τους ιατρούς και τους ασθενείς ουσιαστικά «άοπλους» απέναντι σε επικίνδυνες έως και θανατηφόρες λοιμώξεις. Γιατί;
Δυστυχώς η χώρα μας την τελευταία 20ετία έχει σταθερά δύο θλιβερά πρωτεία, είναι η πρώτη σε ανθεκτικά μικρόβια στα αντιβιοτικά και η πρώτη σε υπερκατανάλωση αντιβιοτικών μεταξύ των χωρών της Ευρώπης. Και το χειρότερο: έχει ανακοινωθεί από επίσημους φορείς, το «Τέλος των Αντιβιοτικών», δηλαδή δεν πρόκειται να κυκλοφορήσουν νέα αντιβιοτικά δραστικά στα πολυανθεκτικά βακτήρια.
Τα αποτελέσματα επίσημων δημοσκοπήσεων στη χώρα μας δείχνουν ότι σταθερά από το 2009 και για κάθε χρονιά, 1 στους 2 Έλληνες παίρνει αντιβιοτικά, κατά κανόνα χωρίς λόγο, ενώ το 2015 στις οικογένειες με παιδιά κάτω των 18 ετών, σε 3 από τα 4 παιδιά (75%) χορηγήθηκε αντιβιοτικό.
Οι κυριότερες αιτίες για τις οποίες οι Έλληνες καταναλώνουν άχρηστα αντιβιοτικά είναι το συνάχι, ο βήχας και ο πονόλαιμος, δηλαδή ιώσεις, στις οποίες εξ ορισμού δεν είναι δραστικά τα αντιβιοτικά. Τι χρειάζεται λοιπόν να γνωρίζουμε; Πώς θα ξεχωρίσω ότι έχω «ίωση» και επομένως δεν πρέπει να πάρω άχρηστα αντιβιοτικά; Το κρυολόγημα εκδηλώνεται με πόνους στα κόκαλα, στους μυς, συνάχι, πονόλαιμο, πυρετό, κούραση και μάτια που τρέχουν. Το κρυολόγημα οφείλεται αποκλειστικά σε ιούς και υπάρχουν περισσότερα από 200 είδη ιών που το προκαλούν! Όχι λοιπόν αντιβιοτικά! Το συνάχι είναι απόδειξη ότι δεν χρειάζονται αντιβιοτικά, αφού προκαλείται μόνον από ιούς! Είναι αλήθεια ότι κρυολόγημα από ιούς μπορούμε να πάθουμε οι ενήλικες 4-6 φορές το χρόνο και τα παιδιά 10-12 φορές το χρόνο! Επομένως δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας να συνταγογραφηθούν αντιβιοτικά. Είναι μύθος ότι εφόσον έχω ίωση θα μου πέσει πιο γρήγορα ο πυρετός αν πάρω αντιβιοτικά, θα περάσει γρήγορα ο πονόλαιμος, ο βήχας και το συνάχι αν πάρω αντιβιοτικό. Είναι η αλήθεια και πρέπει να το μάθουμε όλοι απ’ έξω: «Βήχας, πονόλαιμος, συνάχι, ίωση είναι, μόνη θα περάσει».
Γιατί όμως όταν έχουμε πυρετό και κόκκινο λαιμό, πολλές φορές με «πύον», θέλουμε να πάρουμε αντιβιοτικό; Τι φοβόμαστε; Τον Στρεπτόκοκκο που είναι πραγματικά «κακό μικρόβιο». Στα παιδιά 80%-90% ο «κόκκινος λαιμός» είναι ιός, ενώ στους ενήλικες στο 95%! Κι όμως παίρνουμε για ιούς άχρηστα αντιβιοτικά! Πώς μπορώ λοιπόν να ξέρω γρήγορα, με ασφάλεια και φθηνά αν έχω στρεπτόκοκκο στο λαιμό μου, ώστε να πάρω αντιβιοτικό; Οι γονείς πρέπει να μάθουν να ζητούν από το γιατρό που τους εξέτασε να κάνει το Στρεπ-τεστ. Ο ιατρός σας θα κάνει μπροστά στα μάτια σας το Στρεπ-τεστ και έτσι θα γνωρίζετε μέσα σε 5 λεπτά της ώρας αν υπάρχει μικρόβιο ή ιός!
Η εξέταση γίνεται από τον παιδίατρο και τον παθολόγο στο γραφείο τους και όχι από τον μικροβιολόγο. Θετικό στρεπ-τεστ σημαίνει στρεπτόκοκκος, άρα ναι στα αντιβιοτικά. Αρνητικό στρεπ-τεστ σημαίνει ιός, άρα όχι στα αντιβιοτικά. Εξ άλλου το Στρεπ-τεστ είναι φθηνό, αφού στοιχίζει περίπου 1€.
Δεν πρέπει όμως ακόμα και ο μαθητής να ξεχνά ότι το «αντιβιοτικό» είναι και αυτό «φάρμακο» (προέρχεται από τη λέξη «φαρμάκι») και άρα μπορεί να βλάψει αυτόν που το παίρνει, π.χ. να προκαλέσει στο 5-20% διάρροια, αλλεργίες, εξανθήματα, ακόμα και θανατηφόρα. Ένας λοιπόν λόγος παραπάνω για να μην καταναλίσκονται άσκοπα τα αντιβιοτικά.
Γιατί όμως η υπερκατανάλωση των αντιβιοτικών μας νοιάζει; Γιατί ευθύνεται για την ανάπτυξη αντοχής των μικροβίων στα πολύτιμα αντιβιοτικά. Πώς όμως δημιουργούνται τα ανθεκτικά μικρόβια στα αντιβιοτικά; Τα αντιβιοτικά είναι δραστικά στα μικρόβια που προκαλούν βακτηριακές λοιμώξεις, π.χ. στρεπτόκοκκοι, σταφυλόκοκκοι, κολοβακτηρίδια, κλεμπσιέλλες, ψευδομονάδες. Δυστυχώς όμως είναι δραστικά και στα τρισεκατομμύρια μικρόβια της φυσιολογικής μας χλωρίδας που τα σκοτώνουν, γιατί δεν μπορούν να τα ξεχωρίσουν από τα παθογόνα μικρόβια που προκάλεσαν τη λοίμωξη. Συγχρόνως πολλαπλασιάζονται τα λίγα ανθεκτικά στα αντιβιοτικά μικρόβια που υπάρχουν στις χλωρίδες μας αντικαθιστώντας τα ευαίσθητα για να καλύψουν το κενό που προκάλεσε η θανάτωση των ευαίσθητων μικροβίων.
Μπορούν να ξαναγίνουν τα μικρόβια ευαίσθητα στα αντιβιοτικά; Ναι. Πώς; Βάζοντας τέλος στην άσκοπη κατανάλωση των αντιβιοτικών. Τα μικρόβια δεν «απειλούνται» πια από τα αντιβιοτικά και έτσι δεν ξοδεύουν ενέργεια για να διατηρήσουν τους μηχανισμούς αντοχής και τελικά τους χάνουν! Έτσι τα μικρόβια γίνονται ξανά ευαίσθητα στα αντιβιοτικά. Φαίνεται ότι στη χώρα μας είναι δυνατή η μείωση της συνταγογραφίας των αντιβιοτικών >90%! Ας διαφυλάξουμε τα αντιβιοτικά, ας μην τα καταναλώνουμε άσκοπα! Μπορούν να σώσουν τη ζωή μας και τη ζωή των συνανθρώπων μας, όταν πραγματικά τα χρειαστούμε. Είναι τα μόνα φάρμακα που θεραπεύουν οριστικά! Είναι ευθύνη όλων μας και μεγάλη ευθύνη! Αντιβιοτικά λοιπόν «ναι», αλλά μόνο όταν «πρέπει»! Ας θυμόμαστε: Τα Αντιβιοτικά δεν είναι Καραμέλες!
2. Το σωστό πλύσιμο των χεριών
Μην ξεχνάμε όμως ότι η πρόληψη των λοιμώξεων είναι πιο σημαντική και από τη θεραπεία τους. Αφορά κυρίως τη σωστή εφαρμογή της «Υγιεινής των Χεριών» με σαπούνι και νερό και στη συνέχεια με αλκοολούχο αντισηπτικό κυρίως τους χειμερινούς μήνες για να προφυλαχθούμε από τους ιούς και την μετάδοση της γρίπης που αποτελεί σοβαρή ίωση. Προσοχή, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το σαπούνι δεν σκοτώνει ούτε τους ιούς ούτε τα βακτήρια. Απομακρύνει τους ρύπους, ώστε βάζοντας αντισηπτικό μετά το σαπούνισμα των χεριών, σκοτώνουμε τα μικρόβια.
Προσοχή όμως γιατί αν δεν προηγηθεί σαπούνισμα οι ρύποι εξουδετερώνουν το οινόπνευμα κι έτσι είναι σαν να είμαστε άπλυτοι. Όμως ο κάθε μαθητής πρέπει να μάθει «πώς» να πλένει τα χέρια του με σαπούνι και πώς πρέπει να κλείνει, όταν τελειώσει, σωστά τη βρύση με την πετσέτα που σκούπισε τα χέρια του. Το σωστό πλύσιμο των χεριών χρειάζεται τόσο χρόνο, όσο ο μαθητής να πει δύο φορές το «Γύρω-γύρω όλοι» από μέσα του! Δεν πρέπει ακόμα να ξεχνάμε ότι οι ιοί μεταδίδονται από τον άρρωστο που βήχει και φτερνίζεται μολύνοντας τον αέρα που εισπνέουμε.
Γι’ αυτό προσοχή, όταν έχουμε ίωση για να προφυλάξουμε τους γύρω μας χρειαζόμαστε χαρτομάντηλα για το βήχα και το φτέρνισμα και μαντηλάκια εμποτισμένα με οινόπνευμα 70% για τα χέρια, που τα έχουμε στη σχολική σάκα μας.
3. Η εφαρμογή εμβολιασμών σύμφωνα με το Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμού
Αν τα αντιβιοτικά έχουν σώσει εκατομμύρια ανθρώπους μέχρι σήμερα, τα εμβόλια έσωσαν δισεκατομμύρια! Συγχρόνως εξαφάνισαν θανατηφόρες λοιμώξεις, όπως η ευλογιά και η πολυομυελίτιδα. Σήμερα το εμβόλιο της γρίπης, της ηπατίτιδας-Β, του πνευμονιοκόκκου, του τετάνου-διφθερίτιδας-κοκκύτη, το τριπλούν έναντι της ιλαράς, της παρωτίτιδας και της ερυθράς, όπως και της ανεμευλογιάς και του έρπητα ζωστήρα έχουν μειώσει έως και εξαφανίσει τα κρούσματα των λοιμώξεων αυτών, τουλάχιστο στους λαούς που εμβολιάζονται σωστά ακολουθώντας συγκεκριμένο πρόγραμμα. Ακόμα περισσότερο ήταν και είναι ευεργετική η σωτήρια προφύλαξη των εμβολίων σε ευάλωτα στις λοιμώξεις άτομα, στα οποία το αμυντικό τους σύστημα δυσλειτουργεί.
Κοινά παραδείγματα αφορούν άτομα με σακχαρώδη διαβήτη, χρόνιες παθήσεις νεφρών και ήπατος, παχύσαρκους, γυναίκες εγκύους όπως και όλους εκείνους που πάσχουν από κακοήθειες (π.χ. λευχαιμίες) και πρέπει να λαμβάνουν ειδικά φάρμακα, όπως η κορτιζόνη. Επιπλέον κάθε εμβολιασμένος προστατεύει και τους γύρω του (εάν δεν επιτρέπεται αν εμβολιαστούν) με την προϋπόθεση ότι το ποσοστό των εμβολιασμένων στο γενικό πληθυσμό υπερβαίνει το 70%.
Δυστυχώς, το 2016 εκδηλώθηκε στην Ευρώπη επιδημία ιλαράς που συνεχίζεται έως σήμερα με περισσότερα από 20.000 κρούσματα (έως τον Μάρτιο του 2018), κυρίως σε τέσσερις χώρες: Ρουμανία, Ιταλία, Ουκρανία και Ελλάδα (περίπου 2.000 κρούσματα). Γιατί; Οι αναλύσεις έδειξαν ότι σχεδόν όλοι οι προσβληθέντες δεν είχαν εμβολιαστεί με το εμβόλιο της ιλαράς όταν ήταν παιδιά. Γιατί; Γιατί δυστυχώς έχει αρχίσει σε παγκόσμια κλίμακα κυρίως από 3ετίας μια οργανωμένη αντιεμβολιαστική προσπάθεια, το αποκαλούμενο «αντιεμβολιαστικό κίνημα» ξεκινώντας από την παραπληροφόρηση ότι τα εμβόλια είναι βλαβερά, προκαλούν αυτισμό στα παιδιά και άλλα νοσήματα, όπως παράλυση, και συγχρόνως αδυνατίζουν την άμυνά μας, με αποτέλεσμα να αυξάνει συνεχώς ο αριθμός των παιδιών που δεν έχουν εμβολιαστεί.
Το φαινόμενο του αντιεμβολιαστικού παρασκηνίου δεν είναι ελληνικό. Ως αποτέλεσμα αυτής της κίνησης, προ 3 ετών εκδηλώθηκε σε Γερμανία, Ιταλία και Ελβετία επιδημία ιλαράς, που οδήγησε 35 ανθρώπους στο θάνατο και περίπου 10.000 στην Μονάδα Εντατικής Θεραπείας. Τι έφταιξε; Ο Βρετανός γαστρεντερολόγος Andrew Wakefield δημοσίευσε το 1998 μελέτη στο Lancet, το καλύτερο Ευρωπαϊκό Ιατρικό Περιοδικό, με την οποία επιχείρησε να συνδέσει το τριπλό εμβόλιο ιλαράς-παρωτίτιδας-ερυθράς, το πασίγνωστο MMR, με τον αυτισμό. Λεπτομερής έρευνα απέδειξε ότι τα δεδομένα που χρησιμοποίησε ο Wakefield ήταν απλώς … ψεύτικα! Συνεργάστηκε με Ασφαλιστικές Εταιρείες προκειμένου να κερδίσουν χρήματα και οι δύο μηνύοντας τις φαρμακευτικές εταιρείες για παραγωγή βλαβερού εμβολίου. Ο ίδιος πήρε προκαταβολή 300.000 λίρες Αγγλίας!
Η ανάλυση των 13 περιπτώσεων στις οποίες ενοχοποιήθηκε για τον αυτισμό ο πρόσφατος εμβολιασμός με MMR, απέδειξε ότι επρόκειτο για απάτη του Wakefield αφού κανένα παιδί δεν έπασχε από αυτισμό. Το Lancet απέσυρε οριστικά τη δημοσίευση το 2000 και συγχρόνως αφαιρέθηκε η άδεια ασκήσεως της ιατρικής από τον Wakefield. Ακολούθησαν πολλές μελέτες για να διευκρινιστεί η τυχόν συσχέτιση του τριπλού εμβολίου με τον αυτισμό. Η τελευταία που δημοσιεύτηκε το 2014 και αναλύθηκαν 1.256.407 εμβολιασμένα παιδιά, απέδειξε ότι δεν υπάρχει καμιά συσχέτιση με τον αυτισμό ή παραπλήσια νοσήματα (Taylor et al. Vaccine 2014;32:3623).
Στις 18 Αυγούστου του 2015, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έστειλε σε όλα τα κράτη το ακόλουθο συνταρακτικό μήνυμα: Άνθρωποι που καθυστερούν ή αρνούνται τα εμβόλια για τους ίδιους ή τα παιδιά τους αποτελούν συνεχώς αυξανόμενη πρόκληση για τις χώρες που προσπαθούν να καλύψουν την έλλειψη εμβολιασμού. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, 1 στα 5 παιδιά παγκοσμίως δεν εμβολιάζονται με τα σωτήρια εμβόλια, ενώ υπολογίζεται ότι 1,5 εκατομμύριο παιδιά πεθαίνουν κάθε χρόνο από ασθένειες που θα μπορούσαν να έχουν προληφθεί από τα ήδη υπάρχοντα εμβόλια, λόγω φτώχειας… Εμείς λοιπόν, εδώ στη χώρα μας, τι κάνουμε; Είναι καιρός η προσπάθεια και η ενημέρωση για τη σωστή εμβολιαστική κάλυψη τόσο στα παιδιά όσο και στους ενήλικες να αρχίσει από τα σχολικά θρανία!
Ελένη Γιαμαρέλλου
Παθολόγος – Λοιμωξιολόγος, Διευθύντρια Α’ Λοιμωξιολογικής – Παθολογικής Κλινικής ΥΓΕΙΑ
