Για την αντιγηραντική διατροφή, τους νέους παράγοντες κινδύνου της καρδιαγγειακής νόσου και τις τελευταίες εξελίξεις στη καρδιολογία που έχουν παρατείνει σημαντικά τη ζωή των πασχόντων από καρδιά, μίλησε στο zougla.gr ο διεθνώς διακεκριμένος καρδιολόγος Χριστόδουλος Στεφανάδης. Ο Έλληνας καθηγητής, που έχει αναδειχτεί κορυφαίος ερευνητής, με τις περισσότερες δημοσιεύσεις καρδιολογικών κλινικών μελετών για μια εικοσαετία, παγκοσμίως, τονίζει το ρόλο της λιτής διατροφής στην υγεία αλλά και την αποφυγή των ακροτήτων. Επισημαίνει ότι η καρδιαγγειακή νόσος, παρά τις σημαντικές εξελίξεις, εξακολουθεί να είναι η πρώτη αιτία θανάτου με τις προοπτικές να μην είναι πλέον ευχάριστες λόγω παραγόντων όπως ο διαβήτης και η παχυσαρκία που ακολουθούν ανοδική πορεία. Και καταλήγει ότι το μέλλον είναι η εξατομικευμένη ιατρική που αποτελεί μια επαναστατική διαφορά σε σχέση με τις θεραπείες του παρελθόντος.
Συνέντευξη στους Θάνο Ξυδόπουλο και Ζήση Ψάλλα
Κύριε καθηγητά έχετε ασχοληθεί, μεταξύ άλλων, με τη διατροφή της μακροζωίας. Ποιο πιστεύετε ότι είναι το μυστικό της αντιγήρανσης;
Οι μελέτες λένε -και εμείς κάναμε μια τέτοια μελέτη για την Ικαρία, το νησί της μακροζωίας- ότι η λιτή διατροφή ίσως να είναι αυτό το μυστικό. Είδαμε τι έτρωγαν οι Ικαριώτες και εξετάσαμε κι άλλους παράγοντες πέρα από τη δίαιτά τους. Η φτώχεια που είχαν τους ανάγκαζε να τρώνε λιτά, μεσογειακά γεύματα, όσπρια, ελαιόλαδο, φρούτα και ότι άλλο έφτιαχνε ο κήπος τους. Όσο πιο λιτά τρώει κανείς τόσο καλύτερα, αλλά όταν, βέβαια, ζεις σε μια κοινωνία με τόσους γευστικούς πειρασμούς, όπως συμβαίνει σήμερα, δεν μπορείς εύκολα να κάνεις αυτή τη διατροφή. Επομένως το πιο σοφό θα ήταν να πούμε, για την εποχή μας, “παν μέτρο άριστον”.
Αυτό που έχει συμβεί με τη διατροφή στη σύγχρονη ζωή είναι ότι δεν τρώμε μόνο για να χορτάσουμε αλλά και για να ευχαριστηθούμε. Από παιδιά αρχίζουμε να τρώμε π.χ. γλυκά ή τροφές με πολύ αλάτι και μετά δυσκολευόμαστε να αλλάξουμε τις προτιμήσεις μας. Δεν αντέχουμε πλέον να φάμε ανάλατο φαγητό αλλά στην πραγματικότητα η επιθυμία για αυτή τη γεύση έχει αιτία τη συνήθεια. Όσο πιο φυσικά τρώει κανείς και δεν εμπλουτίζει τη τροφή του με τα εύγευστα συνθετικά τόσο το καλύτερο, αλλά δεν είναι εύκολο να το κάνει. Εστιάζουμε στη μεσογειακή διατροφή, στα λαχανικά, τα φρούτα, τα ψάρια, προτιμάμε το κοτόπουλο από τα κρέατα και το ελαιόλαδο από τα έλαια.
Σχετικά με τη ζάχαρη για την οποία γίνεται πολύς λόγος τελευταία, θεωρείτε ότι είναι μια απαγορευμένη τροφή;
Δεν πρέπει να φτάνουμε σε σημείο υστερίας με τη διατροφή. Ο οργανισμός μας χρειάζεται τη ζάχαρη. Αλλά στη διατροφή πρέπει πάντα να ξεχωρίζουμε τις περιπτώσεις του υγιή και του πάσχοντα. Yγιής είναι αυτός που δεν έχει κάποια παθολογική οντότητα διαγνωσμένη είτε από το καρδιαγγειακό είτε από άλλο σύστημα του οργανισμού π.χ. δεν έχει προδιάθεση για υψηλή χοληστερόλη, δηλαδή παθογόνα γονίδια που ανεξάρτητα από το τι τρώει τον οδηγούν σε υψηλές συγκεντρώσεις χοληστερόλης στο αίμα του. Ο απόλυτα υγιής μπορεί να φάει απ’ όλα, αλλά με μέτρο. Σχετικά με τη ζάχαρη, όσον αφορά έναν φυσιολογικό οργανισμό που “καίει” τη ζάχαρη, και το πάγκρεας δουλεύει χωρίς πρόβλημα, μπορεί να τρώει κανονικά. Στους πάσχοντες όμως είμαστε πιο αυστηροί.
Για τα καρδιαγγειακά γνωρίζουμε εδώ και μερικά χρόνια τους βασικούς παράγοντες κινδύνου. Μας βοηθάει τώρα αυτό στην υποχώρηση των κρουσμάτων;
Από τότε που μάθαμε τους βασικούς παράγοντες κινδύνου για τη στεφανιαία νόσο καταφέραμε να μειώσουμε σημαντικά τη θνητότητα αλλά σήμερα έχουμε φτάσει σε ένα πλατώ. Τα καρδιαγγειακά εξακολουθούν να είναι πρώτη αιτία θανάτου παρότι έχει παραταθεί σημαντικά η ζωή των ασθενών. Οι προοπτικές όμως δεν φαίνονται καλές παγκοσμίως. Σήμερα πεθαίνουν από καρδιαγγειακά περίπου 12 εκατομμύρια άτομα το χρόνο σε όλο τον κόσμο και η προοπτική για το 2030 είναι να φτάσουν στα 20 εκατομμύρια, αν δεν αλλάξει κάτι. Ένας λόγος είναι ότι ορισμένοι παράγοντες κινδύνου δεν υποχωρούν όπως ο διαβήτης και η παχυσαρκία, αντίθετα αυξάνονται. Οι πέντε βασικοί παράγοντες κινδύνου είναι η χοληστερόλη -που παραμένει ο νούμερο ένα κίνδυνος- η υπέρταση, το κάπνισμα, ο σακχαρώδης διαβήτης και η παχυσαρκία. Υπάρχουν όμως και άλλοι παράγοντες κινδύνου, μεταξύ των οποίων είναι το στρες, η ρύπανση του περιβάλλοντος και η κακή ποιότητα ύπνου.
Η ψυχοσωματική ισορροπία παίζει σημαντικό ρόλο στην καρδιά και αυτό το βλέπουμε στις επιδημιολογικές μελέτες. Πληθυσμοί με μικρό φορτίο άγχους έχουν καλύτερη ζωή. Οι μηχανισμοί δεν είναι απολύτως γνωστοί αλλά ξέρουμε ότι ο πρώτος “στόχος” του αγχωμένου εγκεφάλου είναι το “μαστίγωμα” της καρδιάς η οποία αρχίζει αμέσως να χτυπά πιο γρήγορα. Το στρες βέβαια είναι συμφυές με τη φύση του ανθρώπου διότι πρόκειται για θέμα επιβίωσης. Ο άνθρωπος εξελίχθηκε έτσι ώστε απέναντι σε ένα εξωτερικό κίνδυνο να “ανεβάζει” κατεχολαμίνες για να μπορεί να αντιδράσει γρήγορα. Η κορτιζόλη, η ορμόνη της μάχης και του στρες βοηθάει να μην μένουμε απαθείς μπροστά στον κίνδυνο αλλά από ένα σημείο και πέρα το συνεχές στρες του σύγχρονου τρόπου ζωής γίνεται τοξικό για το καρδιαγγειακό σύστημα. Το στρες είναι η βασική αιτία ενός συνδρόμου που αποκαλείται τακοτσούμπο, όπου προκαλείται αρτηριακός σπασμός λόγω ενός “χειμάρρου” κατεχολαμινών και τελικά έχουμε συμπτώματα που μοιάζουν με αυτά της καρδιακής προσβολής.
Επίσης, η ρύπανση του περιβάλλοντος και οι διάφορες εισπνεόμενες τοξικές ουσίες μπορεί να προκαλέσουν σπασμό των αγγείων και βλάβες στο αγγειακό σύστημα. Υπάρχει, μάλιστα, ένα βιβλίο του 1678 που μιλάει για την μακροβιότητα στην Ικαρία και αναφέρει ως πρώτους παράγοντες τον αέρα και το νερό, πέρα από τη λιτή διατροφή. Δυστυχώς σήμερα δεν είναι εύκολο αποφύγουμε τα τοξικά παράγωγα που βρίσκονται στον αέρα.
Ακόμη, έχουμε μάθει ότι και ο ύπνος έχει μεγάλη σημασία για την καρδιά. Οι ενήλικες χρειάζονται τουλάχιστον επτά ώρες καλό ύπνο. Οι διαταραχές της αναπνοής όπως συμβαίνει στην υπνική άπνοια αλλά και σε άλλες καταστάσεις που διακόπτουν τον ύπνο π.χ. τα προβλήματα ούρησης που ωθούν κάποιον να σηκώνεται τη νύχτα για να πάει στην τουαλέτα, συνδέονται με καρδιακά προβλήματα. Ο δύσκολος ύπνος διεγείρει το συμπαθητικό, κάνει καχυκαρδίες, αυξάνει το καρδιακό έργο και τελικά επιβαρύνει το καρδιαγγειακό σύστημα.
Πολύ λόγος γίνεται για τα διατροφικά συμπληρώματα αλλά υπάρχουν αντιφατικές μελέτες. Ένας καρδιολόγος πρέπει να συνταγογραφεί αυτά τα σκευάσματα;
Οι μελέτες είναι πράγματι αντιφατικές γι’ αυτό το θέμα. Το μόνο σίγουρο με τα διατροφικά συμπληρώματα είναι ότι δεν πρέπει να υπάρχουν ακρότητες. Μέχρι πρότινος οι Αμερικανοί διατηρούσαν “κούτες” συμπληρωμάτων στα σπίτια τους φτάνοντας στην υπερβολή αλλά η λήψη βιταμινών και ιχνοστοιχείων σε μορφή χαπιού δεν μπορεί να υποκαταστήσει την υγιεινή διατροφή. Παλιότερα, ορισμένες μελέτες υποδήλωναν ότι η βιταμίνη D σε συμπληρώματα μπορεί να προστατεύει από τον καρκίνο και τα καρδιαγγειακά αλλά τελευταία δύο μεγάλες μελέτες δεν επιβεβαίωσαν κάτι τέτοιο. Επίσης, όσον αφορά τα ωμέγα-3 τα οποία πριν από λίγα χρόνια ήταν περίπου εκ των ων ουκ άνευ, για την πρόληψη ενός εμφράγματος στους καρδιοπαθείς, οι πρόσφατες μελέτες έδειξαν ότι ναι μεν βοηθούν αλλά σε δόσεις που φτάνουν τα 4 γραμμάρια την ημέρα, κάτι που δεν είναι καθόλου βολικό.
Οι ενημερωμένοι καρδιολόγοι δεν είναι λογικό σήμερα να συστήνουν συμπληρώματα γιατί δεν υπάρχουν οι αποδείξεις ότι έχουν πρόσθετα οφέλη για κάποιον που κάνει υγιεινή και ισορροπημένη διατροφή. Τα λαχανικά και τα φρούτα περιέχουν πολλά άλλα πολύτιμα συστατικά που δεν μπορούν να ληφθούν από τα συμπληρώματα. Επίσης, μπορεί στο μέλλον να βρεθεί ότι η υπερκατανάλωση κάποιας βιταμίνης ή ενός ιχνοστοιχείου ότι έχει αρνητική συνέπεια στον οργανισμό γιατί διαταράσσει την ισορροπία των μικροθρεπτικών συστατικών. Νέες εργασίες δημοσιεύονται συνεχώς και βρίσκει κανείς τα πάντα, αλλά είναι καλύτερα να δείχνει υπομονή. Δεν πρέπει ένας γιατρός, για να δείξει ότι είναι ενημερωμένος να δέχεται αμέσως κάθε καινούργια μελέτη που δημοσιεύεται και να εφαρμόζει την επόμενη μέρα στον ασθενή του αυτό που διάβασε χθες. Πρέπει να λαμβάνει υπόψη τις εδραιωμένες οδηγίες που βασίζονται στο σύνολο της βιβλιογραφίας. Οι οδηγίες αυτές βοηθούν τόσο τους γιατρούς όσο και το κοινό να μην πάει σε ακραίες λύσεις. Το μειονέκτημα αυτών των οδηγιών, βέβαια, είναι ότι ίσως έχουν μείνει 2-5 χρόνια πίσω από τις εξελίξεις, γιατί κάθε τόσο ανανεώνονται. Το καλύτερο είναι ο ασθενής να έχει έναν γιατρό ο οποίος διαβάζει τις δημοσιεύσεις και διαθέτει την κρίση και την εμπειρία να διακρίνει το καλό από το “σκουπίδι”.
Ένα άλλο θέμα το οποίο απασχολεί πολύ κόσμο, είναι πώς θα αποκτηθεί το υγιές βάρος. Κι εδώ έχουμε πολλές προσεγγίσεις που μπερδεύουν το ευρύ κοινό.
Γι’ αυτό το θέμα μπορεί να ακούσει κανείς ότι θέλει αλλά ο κλασικός τρόπος είναι ο σωστός: δίαιτα σε συνδυασμό με την άσκηση για σταδιακή απώλεια βάρους. Η δίαιτα πρέπει να είναι ισορροπημένη και όχι επιθετική διότι έτσι θα ξαναπάρει κανείς τα χαμένα κιλά. Η παχυσαρκία είναι νόσος και τις περισσότερες φορές δεν είναι εύκολο να θεραπευτεί με τη δίαιτα που είναι ένα δύσκολο πράγμα. Οι υπέρβαροι μπορούν να εστιάσουν στον περιορισμό των θερμίδων αλλά η παθογόνος παχυσαρκία χρειάζεται ενδοκρινολόγο για να αντιμετωπιστεί. Έχουμε επίσης τη βαριατρική χειρουργική που περιορίζει το στομάχι.
Σήμερα ζούμε σε μια εποχή που προτείνονται διάφορες δίαιτες χωρίς να είναι γνωστή η αποτελεσματικότητά τους μακροχρόνια. Οπωσδήποτε πρέπει τα γεύματα να είναι μικρά, να μην τρώμε πριν τον ύπνο και να μην παραλείπουμε το πρωινό. Αυτοί που κάνουν δίαιτα δεν χρειάζεται κάθε φορά να μετρούν τις θερμίδες αλλά πρέπει να είναι εκπαιδευμένοι σχετικά με το πόσες θερμίδες έχουν αυτά που καταναλώνουν. Μπορεί κάποιος να μην συνειδητοποιεί ότι η τυρόπιτα που μόλις έφαγε είχε 450 θερμίδες. Από την άλλη μεριά, η σωστή δίαιτα δεν πρέπει να κάνει κάποιον να υποφέρει. Αν τρως κάθε δυο μέρες θα χάσεις σίγουρα βάρος αλλά το θέμα είναι να μην πεινάς γιατί διαφορετικά δεν θα είναι κάτι βιώσιμο, το αίσθημα της πείνας είναι βασανιστικό και δεν σ’ αφήνει να δουλέψεις. Τα μικρότερα γεύματα που είναι πλούσια σε φυτικές ίνες βοηθούν να καταπολεμηθεί η πείνα.
Σχετικά με καρδιολογία, ποιες είναι οι εξελίξεις τα τελευταία χρόνια;
Έχουμε κάνει μεγάλη πρόοδο σε πολλούς τομείς. Όταν ξεκίνησε η αγγειοπλαστική με μπαλονάκι μπορούσε να γίνει μόνο στο 10% των ασθενών γιατί δεν ξέραμε καλά την τεχνική, τα μπαλόνια ήταν πιο χοντροκομμένα, οι καθετήρες και η τεχνολογία ήταν πιο δύσκολη και τα απεικονιστικά μηχανήματα δεν έδιναν μεγάλη ευκρίνεια να δούμε τις αρτηρίες. Τώρα μπορούμε να κάνουμε αυτές τις επεμβάσεις σχεδόν στο 100% των ασθενών. Τόσο μεγάλη ήταν η εξέλιξη τα τελευταία 25 χρόνια.
Το bypass έσωσε πολύ κόσμο αλλά είναι μια επίπονη διαδικασία και στη συνέχεια η επεμβατική καρδιολογία είχε μια μεγάλη προσφορά στην παράταση της ζωής του ασθενούς καθώς και στην ποιότητα της ζωής του. Πολύ σημαντική είναι η εξέλιξη στους καθετήρες που χρησιμοποιούμε για να θεραπεύουμε τις στενώσεις. Σήμερα, σε άτομα υψηλού κινδύνου για αιφνίδιο θάνατο λόγω αρρυθμίας, υπάρχει η δυνατότητα εμφυτεύσιμου απινιδωτή.
Η απεικόνιση έχει κάνει κι αυτή μεγάλα βήματα. Πριν από πέντε χρόνια δεν μπορούσαμε να κάνουμε μαγνητική τομογραφία στην καρδιά, η οποία είναι ένα παλλόμενο όργανο, αλλά τώρα κάνουμε θαυμάσιες τομογραφίες κι αυτό είναι ένα μεγάλο πλεονέκτημα για τους καρδιοπαθείς οι οποίοι δεν δέχονται πλέον την ακτινοβολία της αξονικής. Έχουμε επίσης τρισδιάστατες εικόνες των στεφανιαίων αρτηριών.
Μεγάλη εξέλιξη έχουμε και στην κολπική μαρμαρυγή που γίνεται συχνότερη επειδή παρατείνεται η ζωή. Περίπου το 20% των ηλικιωμένων άνω των 70 ετών εμφανίζει κολπική μαρμαρυγή. Έχουμε νέα φάρμακα και το ablation -την κατάλυση- και φτάνοντας στην καρδιά με καθετήρες, βρίσκουμε την πηγή της αρρυθμίας την οποία καταστρέφουμε. Οι επεμβάσεις αυτές είχαν 50-60% επιτυχία όταν ξεκίνησαν ενώ τώρα έχουμε επιτυχία πάνω από 80% λόγω της βελτίωσης σε εμπειρία, καθετήρες και απεικονιστικά μηχανήματα με τα οποία βλέπουμε το σημείο της βλάβης. Μπορούμε να θεραπεύσουμε την κολπική μαργμαρυγή ακόμα και εξωτερικά με τη χρήση ειδικών γιλέκων, κάτι που αποτελεί επανάσταση σ’ αυτόν τον τομέα.
Τέλος, να μην ξεχάσουμε τις βαλβίδες όπου κι εκεί υπάρχει τεράστια εξέλιξη. Η στένωση αορτής γίνεται πιο συχνή με την ηλικία αλλά παλιότερα δεν μπορούσαμε να κάνουμε αντικατάσταση βαλβίδας σε τόσους πολλούς ασθενείς με συννοσηρότητες. Τώρα μπορούμε λόγω της βελτίωσης των καθετήρων και είναι κάτι που γίνεται σε πολλά μέρη της Ελλάδας. Έχουμε εξελίξεις στην ανεπάρκεια και τη στένωση της μιτροειδούς βαλβίδας όπου παρεμβαίνουμε με επιτυχία επεμβατικά -δηλαδή μη χειρουργικά- και επίσης παρεμβαίνουμε στις συγγενείς παθήσεις της καρδιάς, π.χ. στις λεγόμενες “τρύπες” της καρδιάς.
Και μια τελευταία ερώτηση κύριε καθηγητά, ποια ότι είναι η τάση της ιατρικής για τα επόμενα χρόνια;
Η μία τάση είναι ότι εστιάζουμε στην πρόληψη διότι αυτό είναι το καλύτερο για την υγεία μας αλλά είναι συγχρόνως και το πιο φθηνό. Η άλλη τάση είναι σαφώς η εξατομικευμένη προσέγγιση. Όσο μελετάμε το γονιδιακό υπόστρωμα, την κατασκευή των ανθρώπων σε επίπεδο γονιδίων, βρίσκουμε συνεχώς εξατομικευμένες θεραπείες. Σήμερα δεν ξέρουμε όλα τα γονίδια που συνδέονται π.χ. με τον καρκίνο αλλά καθώς τα μαθαίνουμε αλλάζει η αντιμετώπιση αυτής την νόσου από άνθρωπο σε άνθρωπο. Με τη γονιδιακή αποτύπωση μαθαίνουμε για κάθε άτομο από τι ακριβώς κινδυνεύει και άρα ποιο φάρμακο μπορούμε να δώσουμε ή επέμβαση να κάνουμε. Μιλάμε για εξατομικευμένη ιατρική γιατί πάνω απ’ όλα υπάρχουν τα γονίδια. Η θεραπεία, συνεπώς, προσαρμόζεται όπως ένα ραμμένο κοστούμι στο σώμα μας, ενώ παραδοσιακά υπήρχε το ίδιο φάρμακο για όλους. Πρόκειται λοιπόν για μια επαναστατική διαφορά σε σχέση με το παρελθόν.
