Καρκίνος. Η νόσος που η θνησιμότητά της, της προσέδωσε τον χαρακτηρισμό «επάρατος» και αποτελεί την κύρια αιτία θανάτων παγκοσμίως, με σχεδόν επτά εκατομμύρια συνανθρώπους μας να φεύγουν ετησίως από τη ζωή «χτυπημένοι» από αυτή.

Ο «πατέρας της Ιατρικής επιστήμης» ήταν εκείνος που ανακάλυψε και «βάφτισε» τη νόσο, όταν παρομοίωσε την εικόνα του όγκου, τον οποίο προκαλεί με εκείνη ενός κάβουρα (καρκίνος).

Με την ανακάλυψή του αυτή, ο άνθρωπος, του οποίου τον όρκο οφείλει να παίρνει και να τηρεί κάθε γιατρός από κάθε γωνιά του κόσμου, έβαλε τα «πνευματικά του τέκνα», τις γενιές ιατρών που τον ακολούθησαν, να ψάχνουν ένα «κλειδί». Αυτό που θα άνοιγε τα μυστικά του καρκίνου και θα επέτρεπε στην ανθρωπότητα να βρει την «αχίλλειο πτέρνα» του.

Ίσως τώρα, στο κατώφλι του 21ου αιώνα, ο Ιπποκράτης να έχει πλέον έναν πολύ σημαντικό λόγο να χαμογελά. Επιστήμονες κατάφεραν να «ξεκλειδώσουν» ολόκληρο τον γενετικό κώδικα δύο εκ των πιο διαδεδομένων μορφών καρκίνου, του πνεύμονα και του δέρματος, γεγονός που σύμφωνα με τους ειδικούς μπορεί να φέρει πραγματική επανάσταση στον τρόπο αντιμετώπισης της νόσου.

Παγκόσμια προσπάθεια. Οικουμενική νίκη

Πρόκειται για μια σπουδαία κερδισμένη μάχη της επιστήμης στην καταπολέμηση του καρκίνου, αφού οι γονιδιακοί «χάρτες» των δύο μορφών της νόσου θα επιτρέψουν όχι μόνο την πολύ πιο έγκαιρη διάγνωση της νόσου μέσω αιματολογικών εξετάσεων αλλά και τη σύσταση νέων πιο αποτελεσματικών φαρμακευτικών αγωγών.

Επιστήμονες από ολόκληρο τον κόσμο βρίσκονται σε διαρκή συνεργασία για την πλήρη καταγραφή όλων των γονιδίων που παρουσιάζουν «λάθη» σε πολλές μορφές ανθρώπινου καρκίνου. Η Μ. Βρετανία εξετάζει τη γονιδιακή σύσταση του καρκίνου του στήθους, η Ιαπωνία του ήπατος, η Ινδία του φάρυγγα, η Κίνα του στομάχου και οι ΗΠΑ του εγκεφάλου, της ωοθήκης και του πάγκρεας.

Συνολικά δέκα χώρες συμμετέχουν σε αυτήν την παγκόσμια προσπάθεια που ήδη έφερε τη νίκη στη μάχη με τον καρκίνο του πνεύμονα και του δέρματος. Πρόκειται για τη Διεθνή Κοινοπραξία για τα Γονίδια του Καρκίνου (ΔΚΓΚ), η οποία λέει ότι απαιτούνται περίπου πέντε χρόνια και πολλά εκατομμύρια δολάρια ακόμα, προκειμένου να ολοκληρωθεί αυτή η τεράστια προσπάθεια.

Τα «λάθη» του γονιδιακού κώδικα και η «ρωσική ρουλέτα» του ανθρώπου

Ο καρκίνος προκαλείται από την ανεξέλεγκτη διαίρεση κυττάρων και τη δυνατότητα αυτών των κυττάρων να εισβάλουν σε άλλους ιστούς, είτε από την άμεση αύξηση στον παρακείμενο ιστό μέσω εισβολής είτε από την εμφύτευση σε απόμακρες περιοχές μέσω μετάστασης. Αυτή η ανεξέλεγκτη αύξηση προκαλείται από ζημιά στο DNA, με συνέπεια τις μεταλλάξεις στα γονίδια που ελέγχουν την κυτταροδιαίρεση.

Διάφορες μεταλλάξεις ενδέχεται να απαιτηθούν, προκειμένου να μετασχηματίσουν ένα κανονικό κύτταρο σε ένα κακοήθες κύτταρο. Αυτές οι μεταλλάξεις προκαλούνται συχνά από χημικές ουσίες ή από φυσικούς παράγοντες, αποκαλούμενες καρκινογόνες ουσίες. Μερικές μεταλλάξεις εμφανίζονται αυθόρμητα, ή δύναται να κληρονομηθούν ως μεταλλάξεις γραμμών μικροβίων.

Οι επιστήμονες βρήκαν τον γονιδιακό κώδικα (DNA) του μελανώματος, του καρκίνου του δέρματος που περιέχει περισσότερα από 30.000 λάθη, των οποίων η συντριπτική πλειονότητα οφείλεται στην εκτεταμένη έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία.

Ο κώδικας DNA του καρκίνου του πνεύμονα παρουσίασε συνολικά περισσότερα από 23.000 λάθη, τα οποία -σύμφωνα με τους επιστήμονες- οφείλονται κυρίως στο κάπνισμα. Μάλιστα, υπολογίζεται ότι ένας τυπικός καπνιστής προκαλεί μια νέα μικρή μετάλλαξη στον γενετικό κώδικα με κάθε 15 τσιγάρα που καπνίζει. Αν και πολλές από αυτές τις μεταλλάξεις αποδεικνύονται ακίνδυνες, κάποιες, ωστόσο, οδηγούν στον καρκίνο.

Τη σημασία της τελευταίας επιστημονικής ανακάλυψης, καθώς και τους ορίζοντες που αυτή ανοίγει στις ιατρικές έρευνες του μέλλοντος, υπογραμμίζει και η Σαββούλα Μάλλιου, παθολόγος-ογκολόγος και γενική γραμματέας της Ελληνικής Μαστολογικής Εταιρείας.

Χαρακτηριστική είναι επίσης η δημοσίευση που έκανε ο Peter Campbell, εκ των επικεφαλής επιστημόνων του Ινστιτούτου «Wellcome Trust Sanger», το οποίο συμμετέχει στην ΔΚΓΚ, στην επιστημονική εφημερίδα «Nature»: «Είναι σαν να παίζει κανείς τη ρωσική ρουλέτα. Τις περισσότερες φορές οι μεταλλάξεις δημιουργούνται σε αθώα τμήματα του γονιδίου, αλλά κάποιες δημιουργούνται στα κατάλληλα τμήματα, ώστε να προκληθεί καρκίνος».

Με την ενδελεχή μελέτη των στοιχείων του καρκινικού DNA, οι επιστήμονες λένε ότι είναι δυνατό να προσδιοριστούν με ακρίβεια οι δραστηριότητες στην καθημερινότητα του ανθρώπου, καθώς και άλλοι περιβαλλοντικοί παράγοντες, που προκαλούν την ανάπτυξη κάθε μίας μορφής κακοήθους όγκου.

Ο βραβευμένος Βρετανός παρουσιαστής και αρθρογράφος John Diamond, ο οποίος πέθανε το 2001 σε ηλικία 47 ετών χτυπημένος από τον καρκίνο του φάρυγγα, έγραψε κάποτε:

«Ο καρκίνος είναι μια λέξη. Όχι πρόταση».

Ας γίνει αυτή η άποψη φάρος για τις επιστημονικές ιατρικές έρευνες του μέλλοντος.