Εθισμός στο διαδίκτυο

Ένα πολύ χρήσιμο άρθρο δημοσιεύτηκε από τον ψυχολόγο της Διεύθυνσης Δίωξης Ηλ. Εγκλήματος, Γεώργιο Νάκο, σε συνεργασία με το Κεντρικό Ιατρείο Αθηνών, που μιλά για τον εθισμό στο διαδίκτυο.

Ο κ. Νάκος αναφέρει τι θα πρέπει να προσέχουμε, πού θα πρέπει να δώσουν βάση οι γονείς των παιδιών που χρησιμοποιούν το ίντερνετ, πού μπορούμε να απευθυνθούμε και άλλες χρήσιμες πληροφορίες για τους κινδύνους που ελλοχεύουν από την περιήγηση στο διαδίκτυο.

Ακολουθεί το άρθρο του κ. Νάκου:

«Η χρήση του διαδικτύου έχει αυξηθεί κατακόρυφα  τα τελευταία χρόνια. Το 1995 μόλις το 1% του παγκόσμιου πληθυσμού ήταν χρήστες διαδικτύου, ενώ το 2016 έχει φτάσει πάνω από το 40%. Στην Ελλάδα έχει πρόσβαση στο διαδίκτυο το 65% του πληθυσμού. Το διαδίκτυο έχει την θετική του  πλευρά. Προσφέρει αμεσότητα στην ενημέρωση και αναζήτηση πληροφοριών, παρέχει πληθώρα γνώσεων, εκμηδενίζει τις αποστάσεις, συμβάλλει στη μάθηση, στην εκπαίδευση και στην εργασία. Συνεισφέρει στην ψυχαγωγία, τη διασκέδαση και την επικοινωνία μας. Προσφέρει τη δυνατότητα να μπορούμε να μην χάνουμε ούτε λεπτό από τι συμβαίνει στον κόσμο. Η χρήση του διαδικτύου μπορεί να είναι τυπική με θετικά σημεία, η υπερβολική χρήση όμως οδηγεί στην κατάχρηση, την εξάρτηση και στον εθισμό. 

Τι μας οδηγεί στην υπερβολική χρήση;

• Εξοικείωση, ευκολία επικοινωνίας και πρόσβασης 
• Δημιουργία καινούργιας προσωπικότητας
• Ανωνυμία
• Άρση αναστολών και οικειότητα
• Ικανοποίηση αναγκών
• Αλλοίωση πραγματικότητας και χρόνου

Για να κατανοήσουμε την κατάχρηση του διαδικτύου, δίνουμε ένα σύντομο ορισμό. Είναι ένα επαναλαμβανόμενο μοντέλο χρήσης για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, που οδηγεί σε μείωση της λειτουργικότητας και χαρακτηρίζεται από:

• Μη εκπλήρωση ολοκλήρωσης υποχρεώσεων στο σχολείο, στην εργασία και στο  σπίτι
• Διαπροσωπικά και κοινωνικά προβλήματα
• Αλλαγές στη συμπεριφορά (διατροφή, επικοινωνία)

H εξάρτηση του διαδικτύου χαρακτηρίζεται από καταναγκαστική χρήση του, απώλεια ελέγχου και τη συνέχιση της χρήσης, πιστεύοντας πως χωρίς αυτή δεν μπορεί να λειτουργήσει το άτομο φυσιολογικά. Η εξάρτηση στη διάρκεια ενός χρονικού διαστήματος διαφαίνεται από τα ακόλουθα:

• Αυξανόμενη χρήση 
• Συμπτώματα ‘στέρησης’
• Ανάπτυξη ‘ανοχής’
• Αδυναμία μείωσης ή ελέγχου χρήσης
• Αποφυγή κοινωνικών εκδηλώσεων (φιλικών, μαθητικών επαγγελματικών) 
• Συνεχής χρήση παρά την εμφάνιση  βιολογικών-ψυχολογικών προβλημάτων 

ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΕΘΙΣΜΟΥ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ (Internet Addiction Disorder)

Είναι η κατάσταση, στην οποία γίνονται εμφανή τα χαρακτηριστικά της εξάρτησης. Αποτελεί τη συνήθη συμπεριφορά του χρήστη με μεγαλύτερη και σοβαρότερη αποδιοργάνωση της καθημερινότητας του. Ο εθισμένος επιθυμεί τη χρήση του διαδικτύου με ορισμένους  τρόπους, οι οποίοι  αποτελούν κίνδυνο για τον ίδιο και τους γύρω του. Η παρόρμηση του να επαναλάβει τη συγκεκριμένη συμπεριφορά, που αφορά τη χρήση, τον οδηγεί σε αδιαφορία για τις συνέπειες που θα έχει. Η πρώτη χώρα που αναγνώρισε τον εθισμό στο διαδίκτυο ως ψυχική διαταραχή καθώς και μορφή απειλής της δημόσιας υγείας ήταν η Κίνα (2008). Το 2013 ο εθισμός στα διαδικτυακά παιχνίδια (Internet Gaming Disorder) συμπεριλήφθηκε στο διαγνωστικό και στατιστικό εγχειρίδιο ψυχικών διαταραχών της Αμερικάνικης Ψυχιατρικής Εταιρείας (DSM-V ). Ορίζεται ως ‘’Η ψυχολογική κατάσταση ενός ατόμου, που περιλαμβάνει πνευματικές και συναισθηματικές αντιδράσεις, καθώς οι εκπαιδευτικές, επαγγελματικές και κοινωνικές δραστηριότητές του παρεμποδίζονται από την υπερβολική χρήση του μέσου.’’ Η χρήση του διαδικτύου καταλαμβάνει κυρίαρχη θέση στη ζωή, στα συναισθήματα και στη συμπεριφορά του χρήστη με τα εξής χαρακτηριστικά: 

• Αλλαγές στη διάθεση 
• Ανοχή
• Σημάδια στέρησης
• Διενέξεις στη καθημερινότητα 
• Υποτροπή

ΕΘΙΣΜΟΣ ΣΕ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΕΦΗΒΟΥΣ

Η Ελλάδα, η Κίνα, η Ν.Κορέα και η Ταϊβάν έχουν τον υψηλότερο δείκτη αριθμού εθισμών σε νέους. Στην Ελλάδα, το 10%  παιδιών ηλικίας 15 χρόνων κάνει χρήση διαδικτύου πάνω από 20 ώρες εβδομαδιαίως και 5 στα 10 χρησιμοποιούν το διαδίκτυο  καθημερινά. Η χρήση στο διαδίκτυο ξεπερνάει το 90% σε ηλικίες 13-24 χρονών και ο μέσος όρος χρόνου ενασχόλησης  είναι 41,4 ώρες (min 10-max 100 ώρες την εβδομάδα). Σε έρευνα 28 ευρωπαϊκών χωρών για τη χρήση του διαδικτύου, η Ελλάδα βρίσκεται στις πρώτες θέσεις για τα διαδικτυακά παιχνίδια και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Αντίστοιχη έρευνα σε  παιδιά ηλικίας 9-16 χρονών, ποσοστό που ανέρχεται σε 50%, έχει επικοινωνήσει με άγνωστο χρήστη.

Ας αναφέρουμε μερικά από τα αίτια του εθισμού: 

• Άγνοια-περιέργεια-μίμηση
• Νέα τεχνολογία
• Ρίσκο- αδιαφορία κινδύνου (μοιάζει με παιχνίδι)
• Έλλειψη ενημέρωσης επιπλοκών
• Ο υψηλότερος βαθμός διάδρασης της εφαρμογής επιφέρει μεγαλύτερο κίνδυνο εθισμού

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΕΘΙΣΜΟΥ

Από ερευνητικές μελέτες παρατηρείται σημαντική μείωση σε: 

• Ώρες ύπνου και ξεκούρασης 
• Οικογενειακού χρόνου
• Ώρες διαβάσματος και επιδόσεων
• Κοινωνική συναναστροφή
• Αθλητικές δραστηριότητες και χόμπι 
• Απώλεια ενδιαφέροντος
• Σωματοποίηση άγχους
• Παρορμητικότητα
• Αύξηση Επιθετικότητας 
• Αίσθημα μοναξιάς
• Καταθλιπτική διάθεση
• Εμφάνιση πονοκεφάλων-ξηροφθαλμία-αύξηση μυωπίας,
• Σύνδρομο καρπιαίου σωλήνα, μυοσκελετικά άλγη

ΕΙΜΑΙ ΕΘΙΣΜΕΝΟΣ; 

• Σε απασχολεί στη καθημερινότητα σου τι δραστηριότητες έκανες όταν ήσουν στο διαδίκτυο και περιμένεις με ανυπομονησία την επόμενη φορά; 
• Νιώθεις ότι πρέπει να περνάς όλο και περισσότερη ώρα στο διαδίκτυο για να νοιώσεις ικανοποιημένος; 
• Έχεις κάνει ανεπιτυχείς προσπάθειες να ελέγξεις ή να περιορίσεις το χρόνο στο διαδίκτυο ; 
• Είσαι συνδεδεμένος περισσότερη ώρα απ’ ότι φαντάζεσαι ; 
• Νιώθεις ανήσυχος, ενοχλημένος και δυσαρεστημένος όταν πρέπει να ‘’βγεις από το διαδίκτυο’’; 
• Έχεις βάλει σε κίνδυνο να χάσεις μία σημαντική σου προσωπική σχέση, μια επαγγελματική ή μαθησιακή επαφή ή ευκαιρία; 
• Έχεις πει ποτέ ψέματα σε φίλους και συγγενείς για να μην φανερώσεις το πραγματικό χρόνο ενασχόλησης σου στο διαδίκτυο; 
• Χρησιμοποιείς το Διαδίκτυο ως ένα τρόπο διαφυγής από τα προβλήματα σου και βελτίωση της ψυχικής διάθεσης που βρίσκεσαι;

Αν απαντήσατε ναι στις περισσότερες ερωτήσεις, πρέπει να προβληματιστείτε αν έχετε εθιστεί. Θα παραθέσουμε μερικές  χρήσιμες συμβουλές για γονείς, καθώς και στρατηγικές αντιμετώπισης.

ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΠΡΟΣΕΧΟΥΝ ΟΙ ΓΟΝΕΙΣ 

• Πολύωρη ενασχόληση του παιδιού με το Διαδίκτυο 
• Αδιαφορία υποδείξεων από τους γονείς και οικογενειακού περιβάλλοντος
• Απώλεια ελέγχου ενασχόλησης
• Απομόνωση στο δωμάτιο
• Επαναλαμβανόμενη απόκρυψη δραστηριοτήτων στο Διαδίκτυο
• Συχνές οικογενειακές συγκρούσεις  για το περιορισμό της χρήσης 

ΠΩΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΕΤΑΙ  

• Κοινή στάση γονέων απέναντι στο παιδί  
• Ένδειξη πραγματικού ενδιαφέροντος και όχι τιμωρίας
• Εγκατάσταση ειδικών προγραμμάτων
• Τοποθέτηση του υπολογιστή σε ένα κοινό δωμάτιο ή ορατό σημείο 
• Συνεργασία γονέων και παιδιού  με εκπαιδευτικό χαρακτήρα (ανταλλαγή γνώσεων)
• Καλλιέργεια και υιοθέτηση εναλλακτικών δραστηριοτήτων
• Προσωπική εκπαίδευση και ενημέρωση
• Προσπάθεια προσέγγισης χάσματος γενεών
• Ενημέρωση κινδύνων διαδικτύου ώστε το παιδί να μην καταφύγει σε εναλλακτικές λύσεις (κινητά, υπολογιστές φίλων, internet cafe) 
• Αν συνεχίζεται η χρήση πρέπει οι γονείς να απευθυνθούν σε έναν ειδικό (ψυχολόγο-ψυχίατρο) 
• Όχι αδιαφορία και κάλυψη προβλήματος γιατί μπορεί να αποβεί μοιραία, όπως κρούσματα βίας και επιθετικότητας προς άλλους.

Θα πρέπει τονίσουμε την ιδιαίτερη θέση και ευαισθησία, που έχει αναπτύξει η σύγχρονη κοινωνία στην πρόληψη και αντιμετώπιση του προβλήματος. 

ΤΡΟΠΟΙ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ 

• Eυαισθητοποίηση και συνεργασία μεταξύ κοινωνίας, σχολείων –πανεπιστημίων και περιβάλλοντος (οικογένεια, φίλοι)
• Ημερίδες ενημέρωσης από εμπλεκόμενους φορείς (Μ.Κ.Ο., δήμοι-περιφέρεια, σχολεία, πάροχοι υπηρεσιών)                                      
• Επαφή με ειδικούς (ιατρούς, ψυχολόγους) για συμβουλή και υποστήριξη 
• Επικοινωνία με εθελοντικούς οργανισμούς και ομάδες στήριξης 
• Επικοινωνία με εξειδικευμένα κέντρα απεξάρτησης
• Επικοινωνία με φορείς υποστήριξης

ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ 

• Θεραπεία (Ομαδική, Οικογενειακή, Γνωστική –Συμπεριφοριστική )
• Συμβουλευτική 
• Ημερολόγιο (καταγραφή και παρακολούθηση ημερήσιου προγράμματος)
• Κίνητρα για άλλες δραστηριότητες
• Τόνωση αυτοπεποίθησης
• Ενθάρρυνση κοινωνικών επαφών
• Βελτίωση οικογενειακών σχέσεων 

ΠΟΥ ΜΠΟΡΩ ΝΑ ΑΠΕΥΘΥΝΘΩ;

• Ειδικούς
• Ανώνυμες τηλεφωνικές γραμμές υποστήριξης
• Δήμους και Κέντρα Ψυχικής Υγείας
• Κέντρα απεξάρτησης
• Νοσοκομεία

To σημαντικότερο  μέρος της  θεραπείας είναι η πρόληψη.»