Μουσικοί, μηχανές και το μέλλον του ήχου που τροφοδοτείται από την τεχνητή νοημοσύνη

Σύνταξη – Επιμέλεια: Στέλιος Βασιλούδης

Οι φόβοι ότι οι υπολογιστές θα μπορούσαν να αντικαταστήσουν τους συνθέτες είναι πραγματικοί. Ωστόσο, ορισμένοι μουσικοί καλλιτέχνες βρίσκουν τρόπους να αξιοποιήσουν δημιουργικά την τεχνητή νοημοσύνη.

Τον περασμένο Νοέμβριο, στο Πανεπιστήμιο Τεχνών της Στοκχόλμης, ένας άνθρωπος και η τεχνητή νοημοσύνη έγραψαν μουσική μαζί. Η παράσταση ξεκίνησε με τον μουσικό David Dolan να παίζει ένα πιάνο μπροστά σε ένα μικρόφωνο. Καθώς έπαιζε, ένα σύστημα υπολογιστή, σχεδιασμένο και υπό την επίβλεψη του συνθέτη και ερευνητή του Πανεπιστημίου Kingston, Oded Ben -Tal, «άκουγε» το κομμάτι, εξάγοντας δεδομένα σχετικά με τον τόνο, το ρυθμό και το ηχόχρωμα. Στη συνέχεια, ο υπολογιστής πρόσθεσε τη δική του συνοδεία, αυτοσχεδιάζοντας ακριβώς όπως θα έκανε ένας άνθρωπος. Μερικοί ήχοι ήταν μεταμορφώσεις του πιάνου του Dolan και μερικοί ήταν νέοι ήχοι που συντέθηκαν επί τόπου. Η παράσταση ήταν ψυχρή και ατμοσφαιρική, απόκοσμη και με πολλές υφές.

Αυτή η σκηνή, μιας μηχανής και του ανθρώπου να συνεργάζονται ειρηνικά, μοιάζει ασυμβίβαστη με την τρέχουσα συζήτηση: «καλλιτέχνες εναντίον μηχανών».  Είναι πλέον γνωστό ότι η τεχνητή νοημοσύνη αντικαθιστά τους δημοσιογράφους, δημιουργώντας αντίγραφα SEO, γεμάτα λάθη και σφάλματα. Ή ότι η τεχνητή νοημοσύνη αντιγράφει τους εικονογράφους, οι οποίοι μηνύουν τα Stability AI, DeviantArt και Midjourney, για παραβίαση πνευματικών δικαιωμάτων και επίσης ότι οι υπολογιστές μπορούν να ραπάρουν (η έστω να προσπαθούν): ο «ρομπότ ράπερ» FN Meka αποσύρθηκε από την Capitol Records μετά τις κριτικές ότι αποτελούσε «μια συγχώνευση χονδροειδών στερεοτύπων». Στην πιο πρόσφατη παρέμβαση του, ο ίδιος ο Noam Chomsky ισχυρίστηκε ότι το ChatGPT αποτελεί την «κοινοτοπία του κακού».

Αυτές οι ανησυχίες εντάσσονται καθαρά στο πλαίσιο της συζήτησης για την αυτοματοποίηση. Δηλαδή, ότι οι μηχανές θα εκτοπίσουν τους ανθρώπους – ή, μάλλον, ότι οι άνθρωποι που ελέγχουν αυτές τις μηχανές θα τις χρησιμοποιήσουν για να εκτοπίσουν όλους τους άλλους. Ωστόσο, ορισμένοι καλλιτέχνες – εξέχοντες μουσικοί ανάμεσά τους – εξετάζουν αθόρυβα τον τρόπο που αυτά τα μοντέλα θα μπορούσαν να συμπληρώσουν την ανθρώπινη δημιουργικότητα, και όχι απλώς με έναν τρόπο, όπως πχ ένα πρόγραμμα τεχνητής νοημοσύνης που μπορεί να παίξει τη μουσική των Nirvana. Διερευνούν το πώς η τεχνητή νοημοσύνη και οι άνθρωποι θα μπορούσαν να συνεργαστούν, αντί να ανταγωνίζονται.

«Η δημιουργικότητα δεν είναι ένα ενιαίο πράγμα», λέει ο Ben – Tal. «Περιλαμβάνει πολλές διαφορετικές πτυχές – έμπνευση και καινοτομία, τέχνη και τεχνική. Δεν υπάρχει κανένας λόγος για τον οποίο οι υπολογιστές δεν μπορούν να εμπλακούν σε αυτήν τη διαδικασία με τρόπο που να είναι χρήσιμος».

Οι εικασίες ότι οι υπολογιστές θα μπορούσαν να συνθέτουν μουσική υπάρχουν σχεδόν όσο καιρό υπάρχουν οι υπολογιστές. Η μαθηματικός και συγγραφέας Ada Lovelace υπέθεσε κάποτε ότι η ατμοκίνητη Αναλυτική Μηχανή του Charles Babbage, που χαιρετίστηκε ευρέως ως ο πρώτος υπολογιστής, θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για κάτι διαφορετικό από την αριθμητική. Στο μυαλό της ήταν η σκέψη ότι, αν η «επιστήμη της αρμονίας και της μουσικής σύνθεσης»  μπορούσε να προσαρμοστεί για χρήση από τη μηχανή του Babbage, «η μηχανή θα μπορούσε να συνθέτει περίτεχνα και επιστημονικά κομμάτια μουσικής οποιουδήποτε βαθμού πολυπλοκότητας ή έκτασης».

Το πρώτο βιβλίο για το θέμα, Experimental Music: Composition with an Electronic Computer, γραμμένο από τον Αμερικανό συνθέτη και καθηγητή Lejaren Hiller Jr. και τον μαθηματικό Leonard Isaacson, κυκλοφόρησε το 1959. Στη δημοφιλή μουσική, καλλιτέχνες όπως οι Ash Koosha, Arca και, κυρίως, η Holly Herndon έχουν βασιστεί στην τεχνητή νοημοσύνη για να εμπλουτίσουν τη δουλειά τους. Η Herndon μίλησε πέρυσι για τον – ελεύθερης χρήσης –  «φωνητικό κλώνο με τεχνητή νοημοσύνη», Holly+, εξηγώντας συνοπτικά την ένταση μεταξύ τεχνολογίας και μουσικής. «Υπάρχει ένα αφήγημα γύρω από αυτά τα πράγματα – ότι είναι τρομακτικά δυστοπικά», λέει η ίδια. «Προσπαθώ να παρουσιάσω μια άλλη πλευρά: Πρόκειται για μια ευκαιρία», συμπληρώνει.

Οι μουσικοί έχουν επίσης αντιδράσει στη γενική ανησυχία που δημιουργείται από το ChatGPT και το chatbot AI της Bing. Ο Bogdan Raczynski, διαβάζοντας viral κείμενα συζητήσεων chatbots με ανθρώπους, λέει ότι έχει εντοπίσει «τρόμο, σύγχυση, λύπη, επιφυλακτικότητα, οπισθοδρόμηση και ούτω καθεξής» στις απαντήσεις του μοντέλου. Δεν πιστεύει πως το chatbot έχει συναισθήματα, αλλά ότι «τα συναισθήματα που προκαλεί στους ανθρώπους είναι πολύ αληθινά», λέει. Προσθέτει ότι: «Για μένα αυτά τα συναισθήματα ήταν ανησυχία και συμπάθεια». Σε απάντηση, κυκλοφόρησε μια «σειρά παρήγορων ζωντανών παραστάσεων για την τεχνητή νοημοσύνη».

Ο Ben -Tal λέει ότι το έργο του παρουσιάζει μια εναλλακτική στο αφήγημα «άνθρωπος εναντίον μηχανής». Παραδέχεται ότι η δημιουργική τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να προκαλεί ανησυχίες  επειδή – τουλάχιστον σε επιφανειακό επίπεδο – επιδεικνύει ένα είδος δημιουργικότητας που συνήθως αποδίδεται στους ανθρώπους. Προσθέτει όμως, ότι είναι επίσης μια καινούργια τεχνολογία – ένα άλλο όργανο, σε μια γενεαλογική σειρά που ξεκινάει με το οστέινο φλάουτο. Για αυτόν, η δημιουργική τεχνητή νοημοσύνη δεν είναι διαφορετική από το πικάπ: Όταν οι καλλιτέχνες ανακάλυψαν ότι μπορούσαν να τα χρησιμοποιήσουν για να «γρατζουνίσουν» δίσκους και να δοκιμάσουν νέους ήχους, δημιούργησαν εντελώς νέα είδη καλλιτεχνικής έκφρασης.

Σε αυτό το πλαίσιο, τα πνευματικά δικαιώματα μπορεί να χρειάζονται μια ουσιαστική επανεξέταση: η Google απέφυγε να κυκλοφορήσει το μοντέλο της MusicLM, το οποίο μετατρέπει κείμενο σε μουσική, λόγω «των κινδύνων που συνδέονται με τη δημιουργία μουσικής, ειδικότερα, της πιθανής κατάχρησης δημιουργικού περιεχομένου». Σε μια εργασία του 2019, ο Ben -Tal και άλλοι ερευνητές ζήτησαν από τους αναγνώστες να φανταστούν ένα μουσικό holodeck, ένα τελικό σημείο για τη μουσική τεχνητής νοημοσύνης, που έχει αρχειοθετήσει όλη την ηχογραφημένη μουσική και μπορεί να δημιουργήσει ή να ανακτήσει οποιονδήποτε πιθανό ήχο, κατόπιν αιτήματος. Πού ταιριάζουν οι τραγουδοποιοί σε αυτό το μέλλον; Και πριν φτάσουμε εκεί, μπορούν να υπερασπιστούν τον εαυτό τους ενάντια στη λογοκλοπή; Πρέπει να ενημερώνεται το κοινό, πότε έχει χρησιμοποιηθεί η τεχνητή νοημοσύνη σε ένα κομμάτι μουσικής;

Ωστόσο, αυτά τα μοντέλα εξακολουθούν να παρουσιάζουν ελκυστικές δημιουργικές δυνατότητες. Βραχυπρόθεσμα, λέει ο Ben -Tal, οι μουσικοί μπορούν να χρησιμοποιήσουν την τεχνητή νοημοσύνη, όπως έκανε ο ίδιος, για να αυτοσχεδιάσουν με έναν πιανίστα, έξω από τα όρια των ικανοτήτων τους. Ή μπορούν να αντλήσουν έμπνευση από συνθέσεις τεχνητής νοημοσύνης, ίσως σε ένα είδος που δεν είναι εξοικειωμένοι, όπως πχ η ιρλανδική λαϊκή μουσική.

Πιο μακροπρόθεσμα, η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να εκπληρώσει μια πιο άγρια ​​(αν και αμφιλεγόμενη) φαντασία: Θα μπορούσε να πραγματοποιήσει αβίαστα το όραμα ενός καλλιτέχνη. «Οι συνθέτες, ξέρετε, έχουμε ιδέες για το είδος μουσικής που θα θέλαμε να δημιουργήσουμε, αλλά στη συνέχεια η μετάφραση τους σε ήχους ή παρτιτούρες, η υλοποίηση αυτών των ιδεών, είναι αρκετά επίπονη δουλειά», λέει. «Αν υπήρχε ένα καλώδιο που θα μπορούσαμε να συνδέσουμε και να το βγάλουμε, θα ήταν πραγματικά υπέροχο», συμπληρώνει.

Επί του παρόντος, βαρετοί και διαβρωτικοί αλγόριθμοι ήδη μπερδεύουν τη βιομηχανία. Ο συγγραφέας Cory Doctorow έχει γράψει για το στραγγαλισμό της μουσικής από πλατφόρμες όπως το Spotify: Για λίστες αναπαραγωγής, για παράδειγμα, που ενθαρρύνουν τους καλλιτέχνες να εγκαταλείψουν τα άλμπουμ για να κανουν μουσική που εντάσσεται σε κατηγορίες τύπου «chill vibes» και εκπαιδεύουν το κοινό να αφήνει το Spotify να τους λέει τι πρέπει να ακούσουν. Σε αυτήν την κατάσταση, η τεχνητή νοημοσύνη θα είναι ο εχθρός των μουσικών. Τι θα συμβεί όταν το Spotify απελευθερώσει τους δικούς του «καλλιτέχνες» τεχνητής νοημοσύνης και αρχίσει να τους προωθεί;

Ο Raczynski ελπίζει ότι θα πιάσει το κύμα αντί να καταναλωθεί από αυτό. «Ίσως με έναν κυκλικό τρόπο, είτε αρέσει είτε όχι, αναγνωρίσω ότι για να μη φύγω από το δίκτυο, δεν έχω άλλη επιλογή από το να αναπτύξω μια σχέση με την τεχνητή νοημοσύνη», λέει. «Η ελπίδα μου είναι να οικοδομήσω μια αμοιβαία και όχι μια εγωκεντρική σχέση», ολοκληρώνει.

Πηγη: Wired