«Κάθε φορά που έχουμε προθεσμίες παράδοσης στη δουλειά, είμαι μέσα στα νεύρα και τσακώνομαι με τους γύρω μου με το παραμικρό. Η σκέψη και μόνο του να κάνω έρωτα με τη σύντροφό μου φαίνεται αδιανόητη».
«Όταν πηγαίνω για ύπνο, σκέφτομαι όλα αυτά που έχω να κάνω για τη δουλειά, με πιάνει ταχυπαλμία και ιδρώνω ανεξέλεγκτα. Το κερασάκι στην τούρτα είναι ότι, όσες φορές προσπάθησα τον τελευταίο καιρό να έχω σεξουαλική επαφή με τη γυναίκα μου, δεν μπορούσα να τα καταφέρω…».
«Κατά τη διάρκεια της εξεταστικής περιόδου, τρώω συνέχεια από το άγχος, δεν μπορώ να κοιμηθώ από την ένταση, δεν έχω καθόλου υπομονή, και γενικά δεν θέλω να βλέπω άνθρωπο, ούτε καν το αγόρι μου».
Τι κοινό έχουν οι προαναφερθείσες περιπτώσεις; Όλοι οι παραπάνω άνθρωποι βιώνουν έντονο στρες. Αν και το ανθρώπινο σώμα είναι σχεδιασμένο για να νιώθει στρες και να αντιδρά σε αυτό, το παρατεταμένο στρες επηρεάζει την υγεία μας με πολλαπλούς τρόπους.
Από αυτό δεν εξαιρείται και η σεξουαλική υγεία, αφού φαίνεται ότι το στρες παίζει έναν σημαντικό ρόλο στη στυτική δυσλειτουργία, στην πρόωρη εκσπερμάτιση καθώς και στη σεξουαλική επιθυμία σε άνδρες και γυναίκες. Ειδικά σε ό,τι αφορά στη στυτική δυσλειτουργία, το στρες αποτελεί έναν από τους παράγοντες που προκαλούν το πρόβλημα ή το επιδεινώνουν. Αν αναλογιστεί κανείς μάλιστα ότι 1 στους 10 άνδρες παγκοσμίως παρουσιάζει στυτική δυσλειτουργία και 1 στους 5 εμφανίζει μειωμένη σεξουαλική όρεξη που σχετίζεται με εργασιακό στρες, καταλαβαίνουμε ότι η ανάγκη κατανόησης και αντιμετώπισης του στρες είναι επιτακτική.
Τι είναι το στρες;
Η ετυμολογία της λέξης «στρες» προέρχεται από τη λατινική γλώσσα και συγκεκριμένα από το «stringere» που σημαίνει σφίγγω και χρησιμοποιούνταν κατά τον 17ο αιώνα για να περιγράψει την ταλαιπωρία ή τα βάσανα. Σήμερα, όταν χρησιμοποιούμε στην καθομιλουμένη τη λέξη «στρες», εννοούμε την κατάσταση υπερβολικής πίεσης στην οποία βρίσκεται κανείς εξαιτίας της δουλειάς ή άλλων υποχρεώσεων.
Στην ουσία, το στρες αποτελεί τη σωματική ή ψυχολογική αντίδραση ενός ανθρώπου, όταν βιώνει μια πιθανή απειλή στη συναισθηματική ή σωματική ευεξία του.
Όπως περιγράφηκε από τον W.B Cannon, ήδη από τη δεκαετία του 1930, οι άνθρωποι σε επικίνδυνες καταστάσεις αντιδρούν με την «πάλη ή με τη φυγή» (fight or flight). Τι σημαίνει όμως αυτό; Οι άνθρωποι, όπως και τα ζώα, όταν αντιμετωπίζουν κίνδυνο, επιλέγουν είτε να μείνουν και να αγωνιστούν είτε να προσπαθήσουν να διαφύγουν. Το ανθρώπινο σώμα, προκειμένου να προετοιμαστεί είτε για την «πάλη» είτε για τη «φυγή», αυξάνει τους ρυθμούς της καρδιάς και την πίεση του αίματος και στη συνέχεια στέλνει περισσότερο αίμα στην καρδιά και στους μυς.
Αυτή η οργανική αντίδραση ελέγχεται από το αυτόνομο νευρικό σύστημα που επίσης ελέγχει την απελευθέρωση αδρεναλίνης στο αίμα, η οποία ευθύνεται για αυτή την αίσθηση σφυριού που νιώθει κανείς στο στήθος του. Για να μπορεί ο άνθρωπος να ανταποκριθεί άμεσα σε οποιαδήποτε πρόκληση του περιβάλλοντος, αυτοί οι μηχανισμοί μπαίνουν σε λειτουργία χωρίς καν να τους σκεφτεί.
Υπό αυτή την έννοια, το στρες είναι απαραίτητο για την επιβίωσή μας, αφού προετοιμάζει το σώμα να αμυνθεί κατά του κινδύνου. Αυτή η λειτουργία ήταν πολύ χρήσιμη στους πρωτόγονους προγόνους μας που έπρεπε να αντιμετωπίσουν τα άγρια ζώα. Το στρες, συνεπώς, σε ένα λογικό πλαίσιο, είναι χρήσιμο στη ζωή μας, γιατί μας κινητοποιεί και διεγείρει το ενδιαφέρον μας.
Τι γίνεται, όμως, όταν οι απαιτήσεις του περιβάλλοντος υπερβαίνουν τις δυνατότητες ανταπόκρισης του ατόμου; Στη σημερινή εποχή, το «άγριο ζώο» πλέον μπορεί είναι το ίδιο το στρες, το οποίο, αν παραμείνει αδάμαστο και ανεξέλεγκτο, μπορεί να έχει καταστροφικές συνέπειες στην υγεία μας.
Τι προκαλεί στρες;
Το στρες μπορεί να προκληθεί από οτιδήποτε απαιτεί από το άτομο να προσαρμοστεί ή να αντιδράσει σε μια αλλαγή του περιβάλλοντός του ή ακόμα και από την προσδοκία ενός τέτοιου γεγονότος. Στρεσογόνοι παράγοντες μπορεί να είναι ακόμα και χαρούμενα γεγονότα, όπως είναι ένας γάμος ή μια εγκυμοσύνη. Το ανθρώπινο σώμα απαντά σε αυτές τις προκλήσεις με σωματικά, ψυχικά και συμπεριφορικά μέσα.
Συνήθεις παράγοντες πρόκλησης στρες αποτελούν οι παρακάτω:
• Θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου
• Διαζύγιο/διάσταση
• Προθεσμίες
• Προσωπικός τραυματισμός ή ασθένεια
• Νομικά προβλήματα
• Συνταξιοδότηση
• Απώλεια εργασίας
• Εγκυμοσύνη
• Γάμος
• Νέα δουλειά
• Οικονομικά προβλήματα
• Φυσικές καταστροφές
• Τσακωμοί/διαμάχες
• Εργασιακές ή ακαδημαϊκές πέσεις
• Δάνειο ή υποθήκη
• Πρόβλημα υγείας άλλους μέλους άλλους οικογενείας κ.α..
Πολύ συχνά, μπορεί να μην υπάρχει ένα πολύ συγκεκριμένος λόγος, γιατί κάποιος βιώνει στρες και να πρόκειται απλώς για τη συσσώρευση πολλών μικροπραγμάτων.
Με λίγα λόγια, το στρες μπορεί να προκληθεί από μια πλειάδα συνηθισμένων καταστάσεων. Παρ’ όλα αυτά, οι άνθρωποι έχουν πολύ διαφορετικές αντιδράσεις στο στρες. Για μερικούς, αυτό μπορεί να είναι βοηθητικό, κινητοποιώντας τους να επιτύχουν περισσότερα. Χαρακτηριστική περίπτωση ο Γάλλος συγγραφέας Onore de Balzac, ο οποίος άρχιζε να γράφει μόνο όταν τα χρέη του έφταναν στο απροχώρητο.
Σε άλλους ανθρώπους, ειδικά όταν αυτό συνεχίζεται για πολύ καρό, δημιουργεί μια αίσθηση ότι δεν τα καταφέρνουν.
Αυτό που αναδεικνύεται επομένως από τα παραπάνω είναι οι εξής διαπιστώσεις:
1.Το στρες μπορεί να είναι και καλό και κακό
2. Υπάρχει μια πληθώρα γεγονότων και καταστάσεων που προκαλούν ψυχική πίεση στο άτομο
3. Το στρες δεν έχει να κάνει τόσο με το γεγονός αυτό καθ’ εαυτό, όσο με την εκτίμηση που κάνει το άτομο για μια κατάσταση και τον τρόπο με τον οποίο επιλέγει να την αντιμετωπίσει. Δεν υπάρχει λοιπόν κανένα γεγονός που να είναι από μόνο του στρεσογόνο. Ακόμα και οι πιο επικίνδυνες καταστάσεις προκαλούν αντίδραση σε κάποιον, μόνο αν τις βιώνει ως απειλητικές.
Το ίδιο ισχύει και για τις συναισθηματικές καταστάσεις. Π.χ. το τέλος μια σχέσης είναι πολύ πιο στρεσογόνο, αν κανείς βασίζεται σε αυτήν για τη συναισθηματική του ασφάλεια και σταθερότητα, σε αντίθεση με κάποιον που είναι συναισθηματικά αυτάρκης. Δεν είναι, λοιπόν, το γεγονός που δημιουργεί το πρόβλημα όσο ο τρόπος που το άτομο το μεταφράζει.
Ποια είναι τα συμπτώματα του στρες;
Αν και κάθε άνθρωπος αντιδρά διαφορετικά στο στρες, υπάρχουν κάποια κοινά συμπτώματα, για τα οποία θα πρέπει να έχει κανείς τον νου του. Το σώμα στέλνει προειδοποιητικά σωματικά, συναισθηματικά και συμπεριφορικά σήματα, όταν βιώνει έντονο στρες.
Ενδεικτικά, μερικά από αυτά είναι τα παρακάτω:
Ψυχολογικά συμπτώματα
• Θυμός ή ευερεθιστότητα
• Κατάθλιψη
• Άγχος
• Αδυναμία συγκέντρωσης
• Θλίψη
• Απάθεια/ανία
• Συχνές αλλαγές στη διάθεση
• Μειωμένη αυτοπεποίθηση
• Νευρικότητα
Σωματικά Συμπτώματα
• Κόπωση
• Απώλεια ή πρόσληψη βάρους
• Αυξημένη πίεση αίματος
• Ταχυπαλμίες
• Μυϊκοί πόνοι
• Έντονη εφίδρωση
• Πονοκέφαλοι
• Προβλήματα στη λειτουργία του εντέρου
• Στομαχικές ενοχλήσεις (π.χ. πόνος, ναυτία, δυσπεψία)
• Δερματικά προβλήματα (έκζεμα, εξάνθημα)
• Προβλήματα με τον ύπνο (αϋπνίες)
• Ονυχοφαγία
• Μειωμένη σεξουαλική επιθυμία
• Στυτική δυσλειτουργία
• Προβλήματα στην έμμηνο ρύση
Συμπεριφορικά Συμπτώματα
• Υπερευαισθησία
• Παρορμητικότητα
• Αυξημένη χρήση ουσιών (αλκοόλ, ναρκωτικά κ.α.)
• Αύξηση καπνίσματος
• Αποστασιοποίηση από σχέσεις
• Ευάλωτοι σε ατυχήματα
Πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε το στρες;
Παρακάτω παρατίθενται κάποιοι πρακτικοί τρόποι για να αντιμετωπίστε το στρες:
• Να έχετε ρεαλιστικές προσδοκίες από τον εαυτό σας. Είναι σημαντικό να μπορεί κανείς να αποδέχεται ότι υπάρχουν γεγονότα τα οποία δεν μπορεί να ελέγξει.
• Ζητήστε βοήθεια από τους γύρω σας και μιλήστε στους οικείους σας για αυτά που σας απασχολούν.
• Αναθέστε ή μοιραστείτε και με άλλους αρμοδιότητές σας.
• Εκφράστε τα συναισθήματα που σας δυσκολεύουν. Προσπαθήστε να εκφράζετε τη γνώμη σας, τις απόψεις σας και να διεκδικείτε τα δικαιώματά σας, χωρίς να γίνεστε ούτε επιθετικοί άλλα ούτε και παθητικοί. (Πχ. μη συμφωνείτε σε πράγματα που ξέρετε πως δεν μπορείτε να κάνετε ή που ξέρετε ότι δεν είναι δική ευθύνη να τα φέρετε εις πέρας).
• Διατηρήστε σχέσεις που σας προσφέρουν υποστήριξη και συμπαράσταση.
• Αμφισβητήστε σκέψεις που μπορεί να κάνετε και που δεν σας βοηθούν. Προσπαθήστε να δείτε με διαφορετικό τρόπο το στρεσογόνο γεγονός.
• Μάθετε να χαλαρώνετε. Αφιερώστε λίγο χρόνο στον εαυτό σας. Ακούστε μουσική ή κασέτες χαλάρωσης.
• Μάθετε κάποιες τεχνικές αναπνοής. Αυτό θα σας βοηθήσει να επικεντρωθείτε σε σας και να ηρεμήσετε.
• Γυμναστείτε συστηματικά, ακόμα και αν αυτό σημαίνει έναν περίπατο με γρήγορο βάδισμα για 30 λεπτά καθημερινά.
• Αποφύγετε την κατάχρηση καφεΐνης.
• Πίνετε με μέτρο αλκοόλ και αποφύγετε τη χρήση ουσιών .
• Προσπαθήστε να διατηρήσετε μια ισορροπημένη διατροφή πλούσια σε λαχανικά και φρούτα.
• Αφήστε λίγο χρόνο για να βάλετε τα πράγματα κάτω και να οργανωθείτε.
• Τέλος, αν και η σεξουαλική επιθυμία είναι από τους πρώτους τομείς που πλήττονται από το στρες, η αλήθεια είναι ότι η σεξουαλική επαφή αποτελεί μια πολυδιάστατη στρατηγική αντιμετώπισης του στρες, αφού βοηθάει στην καλύτερη αναπνοή και χαλάρωση του σώματος, ενέχει μέσα τη σωματική επαφή, η οποία είναι ωφέλιμη και ανακουφίζει από το στρες, προσφέρει κοινωνική υποστήριξη και συναισθηματικό μοίρασμα, απελευθερώνει ενδορφίνες και, τέλος, συνιστά μια μορφή σωματικής άσκησης.
Αν το στρες σάς προκαλεί έντονα σωματικά συμπτώματα και γενικά σας δυσκολεύει στο να λειτουργήσετε ομαλά στη σεξουαλική σας ζωή, καλό είναι να δείτε τον γιατρό σας. Παρόλο που το στρες είναι μια φυσιολογική διαδικασία, η οποία σε μικρές δόσεις κάνει καλό, το παρατεταμένο και χρόνιο στρες μπορεί να είναι επιζήμιο και χρειάζεται παρέμβαση. Ο γιατρός σας θα μπορέσει να ανιχνεύσει τα σωματικά συμπτώματα του στρες και να δει αν χρειάζονται περαιτέρω εξετάσεις, για να αποκλειστούν οργανικές αιτίες που μπορεί να τα προκαλούν.
Επιπλέον, προσπαθήστε να υιοθετήσετε προσαρμοστικές τεχνικές αντιμετώπισης του στρες. Για αυτές, μπορείτε να ενημερωθείτε από βιβλία αυτό-βοήθειας, να παρακολουθήσετε σεμινάρια διαχείρισης του στρες ή να μπείτε σε διαδικασία συμβουλευτικής ή θεραπείας από εξειδικευμένους ψυχολόγους και ψυχοθεραπευτές που θα σας βοηθήσουν να κατανοείτε και να διαχειρίζεστε πιο αποτελεσματικά το στρες στη ζωή σας.
Το άρθρο υπογράφει η Σωτηρία Μακαρώνη, Ψυχολόγος Υγείας MSc – Ψυχοθεραπεύτρια, επιστημονική συνεργάτιδα της Ε.Μ.Α.Σ., www.emas.gr και του Ανδρολογικού Ινστιτούτου Αθηνών, www.andrologia.gr
