Μπορεί σήμερα να τον γνωρίζουν και να τον θαυμάζουν απεριόριστα μόνο οι θεωρητικοί του κινηματογράφου, οι παθιασμένοι σινεφίλ και οι λάτρεις του ιταλικού σινεμά, αλλά ο Τσέζαρε Ζαβατίνι, υπήρξε ένας ογκόλιθος για την 7η Τέχνη, ένας από τους πρωτεργάτες του περίφημου ιταλικού νεορεαλισμού.
Γραφιάς απ’ τους λίγους, ο Ζαβατίνι, έγραψε δεκάδες υπέροχα σενάρια, πολλά απ’ τα οποία έδωσαν την ώθηση σε τεράστιους Ιταλούς σκηνοθέτες – από ντε Σίκα, Ροσελίνι και Βισκόντι μέχρι Μονιτσέλι, Αντονιόνι και Φελίνι, να γυρίσουν ταινίες που επιδρούν ακόμη και σήμερα στο παγκόσμιο σινεμά και θα κατέχουν για πάντα ένα σημαντικό κεφάλαιο στην ιστορία του κινηματογράφου. Είναι αυτός που βρίσκεται πίσω από κλασικά αριστουργήματα, όπως «Ρώμη, Ανοχύρωτη Πόλη», «Κλέφτης Ποδηλάτων», «Λούστρος Παπουτσιών», «Μπελίσιμα», «Ότι μου Αρνήθηκαν οι Άνθρωποι» («Umberto D.»), «Θαύμα στο Μιλάνο», «Η Ατιμασμένη», «Χθες, Σήμερα, Αύριο», «Ο Κήπος των Φίντσι Κοντίνι». Και αυτά είναι μόνο ένα δείγμα από φιλμ στα οποία συνέβαλε με την πένα του ο αθεόφοβος. Και φυσικά στα έργα του έπαιξαν όλοι οι αθάνατοι πρωταγωνιστές του ιταλικού σινεμά, με πρώτη την Σοφία Λόρεν, αλλά και οι Μαρτσέλο Μαστρογιάνι, Βιτόριο Γκάσμαν, Άννα Μανιάνι, Αλμπέρτο Σόρντι, Ραλφ Βαλόνε, Σιλβάνα Μάγκανο, Τζιαν Μαρία Βολοντέ, Ζαν Πολ Μπελμοντό, ακόμη και ο θρυλικός Τοτό.
Τσέζαρε Ζαβατίνι
Ο Ζαβατίνι, συνεργάστηκε με όλους τους κορυφαίους σκηνοθέτες της εποχής του μεταπολεμικά, αλλά και άλλους πανάξιους συναδέλφους του, σε πλήθος ταινιών που άφησαν εποχή. Ωστόσο, η στενή συνεργασία του με τον καλό του φίλο Βιτόριο ντε Σίκα, με τον οποίο θα γυρίσουν μαζί πάνω από είκοσι ταινίες, είναι αυτές που θα κλέψουν την καρδιά των κινηματογραφόφιλων και θα κάνουν τεράστια ονόματα του χώρου να υποκλιθούν μπροστά τους και να δουν με άλλη οπτική τη σκηνοθεσία και τη θεματική τους.
Ο Ζαβατίνι, μπορεί να πέθανε πριν 35 χρόνια (13 Οκτωβρίου 1989) στη Ρώμη, αλλά το έργο του, που δεν περιορίστηκε μόνο στη συγγραφή σεναρίων, αλλά και σε πολλούς άλλους τομείς της λογοτεχνίας, θα μείνει για πάντα ζωντανό, μέσα από τις αριστουργηματικές ταινίες, που θα μας συγκινούν για πάντα, θα μας κάνουν να σκεφτόμαστε, αλλά και να μας χαρίζουν το γέλιο, πολλές φορές πικρό όπως και η ζωή.
Συγγραφικό πάθος
Γεννημένος στη Λουτσάρα της Ρέτζιο Εμίλια, στις 20 Σεπτεμβρίου του 1902, από φτωχή οικογένεια, γιος του Αρτούρο και της Ίντα και έχοντας ακόμη τέσσερα αδέλφια, θα τελειώσει το γυμνάσιο του Μπέργκαμο και θα ολοκληρώσει το λύκειο στο φημισμένο Κόντι Τσέντιλι. Θα μπει στη Νομική Σχολή της Πάρμας, όπου είχε ονομαστούς καθηγητές, αλλά γρήγορα θα ακολουθήσει το συγγραφικό του πάθος. Το 1928 θα ξεκινήσει τη δημοσιογραφία στην Πάρμα και στην Gazzetta di Parma, ενώ μετά την ολοκλήρωση της στρατιωτικής του θητείας θα έρθει κοντά σε καλλιτέχνες και συγγραφείς, όπως οι Βιτορίνι, Φεράρα, Ουγκαρέτι και Μποργκέζε.
Οι εκδοτικές περιπέτειες και ο Πιτιγκρίλι
Το 1930, θα ξεκινήσει συνεργασία με τις γνωστές εκδόσεις Rizzoli, μετακομίζοντας στο Μιλάνο. Θα γράφει σε διάφορα περιοδικά του ομίλου, ενώ θα έχει τεράστια επιτυχία η στήλη του «Χρονικά του Χόλιγουντ» – μια φανταστική αλληλογραφία με τη Μέκκα του κινηματογράφου. Το 1936 θα ιδρύσει το πετυχημένο σατιρικό περιοδικό Bertoldo, αλλά τον επόμενο χρόνο θα διαφωνήσει με τον Άντζελο Ριτσόλι, εγκαταλείποντας τη θέση του. Αμέσως, όμως, θα τον αρπάξουν οι διάσημες εκδόσεις Mondadori, ως διευθυντή σύνταξης όλων των περιοδικών τους. Θα διαδεχθεί τον φημισμένο Πιτιγκρίλι στο περιοδικό Grandi Firme, αλλά ένα άρθρο του δεν άρεσε στους φασίστες του Μουσολίνι και θα υπογράφει πλέον με ψευδώνυμα. Γράφοντας ακατάπαυστα, θα φτάσει και στην κριτική κινηματογράφου στο περιοδικό Tempo.
Η φιλία με τον ντε Σίκα
Ανάμεσα στις εκατομμύρια σελίδες γραπτών, θα βρει χώρο και για τον κινηματογράφο, ξεκινώντας να γράφει από το 1934 σενάρια, που θα ξεπεράσουν συνολικά τα 120. Το 1939 θα γνωριστεί και θα αναπτύξει καρδιακή φιλία με τον Βιτόριο ντε Σίκα, με τον οποίο θα γυρίσουν ορισμένα από τα σημαντικότερα έργα της παγκόσμιας κινηματογραφίας.
Νεορεαλισμός
Αμέσως, μετά το τέλος του φασισμού, η Ιταλία, βαθιά πληγωμένη, πάμφτωχη και ηττημένη, θα μπει στον εικονικό κόσμο μίας επερχόμενης ευημερίας και του «οικονομικού θαύματος». Ο Ζαβατίνι, μαζί με άλλους, κατά κύριο λόγο, στρατευμένους στην Αριστερά διανοούμενους και καλλιτέχνες, θα αναδείξουν, με τον νεορεαλισμό, την πραγματική κατάσταση της χώρας. Ο ιταλικός νεορεαλισμός θα βγάλει από τα στούντιο της Cinecitta την κινηματογραφική μηχανή, θα κάνει σκηνικό τους δρόμους της Ρώμης και τις λαϊκές γειτονιές των άλλων μεγαλουπόλεων, θα αφήσει τα πλούσια κοστούμια και τα ευχάριστα θέματα, θα κόψει το παρεμβατικό δραματικό μοντάζ και θα βάλει στο επίκεντρο των θεμάτων του, τους απλούς ανθρώπους, τη φτώχεια, την αδικία, την καταπίεση, την απελπισία, τον αποκλεισμό από το μοίρασμα της πίττας.
«Κλέφτης Ποδηλάτων»
Χωρίς να επηρεαστεί από την πολιτική της κοινωνικής αισιοδοξίας και την κολακεία της αγοράς, ο Ζαβατίνι, θα γράψει για τον Βισκόντι το σενάριο της υπέροχης «Ρώμης Ανοχύρωτης Πόλης», αλλά θα κάνει θαύματα με τον ντε Σίκα, με κορυφαίες στιγμές τις συνταρακτικές ταινίες «Ο Κλέφτης Ποδηλάτων», «Λούστρος Παπουτσιών» και «Ότι μου Αρνήθηκαν οι Άνθρωποι». Ειδικά η πρώτη ταινία, μία από τις καλύτερες δημιουργίες όλων των εποχών, θα επηρεάσει πολλούς σημαντικούς σκηνοθέτες σε όλο τον κόσμο, ανάμεσα στους οποίους και ο αξεπέραστος Σατιατζίτ Ράι, ο οποίος χρίστηκε και ως μεγαλύτερος νεορεαλιστής του ασιατικού κινηματογράφου.
Και ποιητής και ζωγράφος
Η δημιουργικότητα και η αστείρευτη έμπνευση του Ζαβατίνι πραγματικά εντυπωσιάζουν, καθώς θα δοκιμάσει με εξαιρετικές επιδόσεις τις δυνάμεις του και στην ποίηση, που θαύμαζε ο Παζολίνι, ενώ έγραψε και για κόμικς και θεατρικά έργα. Ανήσυχος και κοινωνικά δραστήριος θα ήταν και υποστηρικτής πολιτιστικών συνεταιρισμών και κινηματογραφικών συλλόγων, ενώ το χέρι του «πήγαινε» και στη ζωγραφική και τα ευαίσθητα θέματα που απεικόνιζε. Το 1955 θα του απονεμηθεί το «Παγκόσμιο Βραβείο Ειρήνης», το 1979 θα συμβάλει στην ίδρυση του Οπτικοακουστικού Αρχείου του εργατικού και δημοκρατικού κινήματος, ενώ το 1982 θα σκηνοθετήσει την πρώτη του και μοναδική ταινία «La Veritàaaa».
Fine
Θα πεθάνει ξαφνικά κι ενώ ήταν ακόμη ενεργός στις 13 Οκτωβρίου του 1989, στη Ρώμη, αφήνοντας πίσω του έναν γιο, ένα απίστευτα πλούσιο κινηματογραφικό έργο, εκατομμύρια σελίδες κειμένων και βεβαίως τη μορφή ενός αγωνιστή, μίας προσωπικότητας που αγαπούσε τους απλούς ανθρώπους. Ένας σπάνιος χαρακτήρας που πιθανότατα σήμερα θα έβλεπε τα σενάριά του να μένουν στα αζήτητα και θα ένιωθε παράταιρος σε έναν χώρο που έχτισε ο ίδιος μαζί με τα ιερά τέρατα της ιταλικής κινηματογραφίας.
