Η ατμομηχανή σφυρίζει δυνατά, τα βαγόνια γεμάτα ιατρικό και πολεμικό υλικό, οι καπνοί από τον λιγνίτη ανεβαίνουν στον ουρανό και «Το τρένο της Καρατζόβας», ξεκινάει στις ράγες το πρώτο πολύτιμο ταξίδι του, το 1916. Αφετηρία η Σκύδρα και τελικός προορισμός η Αριδαία. Κατασκευάστηκε για να εξυπηρετεί έναν πολύ σημαντικό σκοπό: να βοηθήσει στην κάλυψη των αναγκών μετακίνησης και εφοδιασμού των στρατευμάτων της Αντάντ και να μεταφέρει τους τραυματίες από τα μέτωπα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, στις εγκαταστάσεις ανάρρωσης της περιοχής.
«Το τρένο της Καρατζόβας αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα κομμάτια της ιστορίας στην περιοχή», επισημαίνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, ο αντιπεριφερειάρχης Π.Ε. Πέλλας της Κ. Μακεδονίας, Ιορδάνης Τζαμτζής και εξηγεί: «Τον Ιούλιο του 1916, με εντολή του αρχιταγματάρχη των Συμμαχικών Στρατευμάτων της Αντάντ, Μωρίς Σαράιγ, κατασκευάστηκε η σιδηροδρομική γραμμή του τρένου της Καρατζόβας. Η κατασκευή έγινε στα πρότυπα της γραμμής Ντεκοβίλ, που πήρε το όνομά της από τον Paul Decauville (1946-1922), ο οποίος κατασκεύασε τον πρώτο φορητό σιδηρόδρομο με δυνατότητα λύσης, μεταφοράς και επανασυναρμολόγησης που κινούνταν σε τοπικές σιδηροδρομικές γραμμές πλάτους 60 εκατοστών (Decauvilee)».
Η κατασκευή της σιδηροδρομικής γραμμής ξεκίνησε από τη Σκύδρα, το Βέρτικοπ τότε, όπως αναφέρει ο ίδιος, και μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1916 ήδη είχε φτάσει στην Άψαλο. Δεν ήταν εύκολη διαδρομή. Κατασκεύασαν επίσης δύο γέφυρες στην περιοχή της Νέας Ζωής, για να περάσει η γραμμή με τελικό προορισμό την Αριδαία (Αρδέα). Η κατασκευή ανατέθηκε στους ζουάβους (φυλές της Αφρικής και της Ασίας που χρησιμοποιούσαν οι Γάλλοι σε στρατιωτικές υπηρεσίες δημιουργώντας ειδικές μονάδες). Αυτοί ήταν που ανέλαβαν την κατασκευή του σιδηρόδρομου, με επικεφαλής τον Σέρβο στρατηγό Premovitch, σε απίστευτα σύντομο χρόνο. Για τις ανάγκες του πολέμου, καθώς ήταν μεγάλο το μέτωπο, έκριναν ότι πρέπει να αναπτυχθεί και προς τους Προμάχους, αλλά και προς την Όρμα, όπου υπήρχαν νοσοκομεία και έπρεπε να μεταφέρονται εκεί οι βαριά τραυματισμένοι από τον πόλεμο».
«Μετά τη λήξη του πολέμου, η σιδηροδρομική γραμμή περιήλθε στο ελληνικό δημόσιο, το οποίο ανέθεσε την εκμετάλλευσή της, σε εταιρία με την επωνυμία “Τοπικοί Σιδηρόδρομοι Μακεδονίας Α.Ε.”, με ανάδοχο και συνιδρυτή της τον μεγαλοεπιχειρηματία Επαμεινώνδα Χαρίλαο. Το 1936 διακόπτονται τα δρομολόγια της, καθώς κρίθηκε ασύμφορη η λειτουργία του τρένου της Καρατζόβας», επισημαίνει ο κ. Τζαμτζής.
Η «Βαρβάρα» και η «Δήμητρα», ατμομηχανές του τρένου της Καρατζόβας
Ο αναπληρωτής καθηγητής Σύγχρονης Βαλκανικής Ιστορίας του πανεπιστημίου Μακεδονίας, Βλάσης Βλασίδης, διευκρίνισε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, ότι «οι ατμομηχανές που χρησιμοποιήθηκαν στο συγκεκριμένο σιδηροδρομικό δίκτυο ήταν δύο, η «Βαρβάρα» και η «Δήμητρα». Όταν σταμάτησε να λειτουργεί η γραμμή, χρησιμοποιήθηκαν σε ορυχεία στην Εύβοια. Η μία βρίσκεται στο εργοστάσιο του ΟΣΕ στον Πειραιά και η δεύτερη βρίσκεται δίχως τροχαίο υλικό (σασί) στον Βόλο, καθώς είχε χρησιμοποιηθεί για τις διαδρομές στο Πήλιο, όπως με είχε πληροφορήσει ο Ευθύμιος Κοντόπουλος, ιδρυτής του σιδηροδρομικού μουσείου της Θεσσαλονίκης. Μάλιστα, όπως μου εκμυστηρεύτηκε, επειδή υπήρξε πολύ μεγάλο ενδιαφέρον από ξένους αγοραστές, έχουν τοποθετήσει μεγάλες μπαταρίες γύρω της, για να την προφυλάξουν και να χρειαστεί γερανός για να μεταφερθεί από το σημείο», σημείωσε χαρακτηριστικά.
«Θυμάμαι να μου μιλάει ο πατέρας μου για τα δύσκολα εκείνα χρόνια… Τρέχαμε και προλαβαίναμε να ανέβουμε στο τρένο που περνούσε από την Άψαλο και μετά από την Ξιφιανή. Ο παλιός σταθμός στην Άψαλο πλέον στεγάζει τον λαογραφικό σύλλογο Ποντίων Αψάλου, ενώ στη Ξιφιανή, ο παλιός σταθμός χρησιμοποιείται ως χώρος αποδυτηρίων του γηπέδου Ξιφιανής», αναφέρει ο Γιώργος Τσιμτσιρίδης, κάτοικος της Αριδαίας.
Σήμερα, από τις κτηριακές εγκαταστάσεις και τη σιδηροδρομική γραμμή, σύμφωνα με τον κ. Τζαμτζή, «σώζονται ο σταθμός της Αψάλου, όπου υπάρχουν και βαγονέτα που μετέφεραν υλικά. Ο σταθμός της Αριδαίας έχει μετατραπεί σε μουσείο Φυσικής Ιστορίας. Ο σταθμός του Μεγαπλατάνου δεν έχει αναδειχθεί και θέλουμε να συντηρηθεί, να τον αναστηλώσουμε, όπως το ίδιο επιχειρούμε και για τον σταθμό της Σκύδρα. Δυστυχώς, ο σιδηροδρομικός σταθμός της Όρμας έχει καταστραφεί».
Ο ίδιος υπογράμμισε πως είναι πολύ σημαντικό να αναδειχθεί στην Περιφερειακή Ενότητα Πέλλας, η ιστορία του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και διευκρίνισε: «έχουμε εντάξει ένα έργο, με τίτλο “Διαδρομές του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου”. Το έργο θα περικλείει όλες τις διαδρομές και την ανάδειξη των σημείων που συσχετίζονται με τον πόλεμο, όπως το γαλλικό αεροδρόμιο που υπήρχε στο Μαυροβούνι, τον σταθμό του τρένου στη Σκύδρα που έγραφε Ανώνυμος και φυσικά “Το τρένο της Καρατζόβας”». Έχει καταθέσει επίσης, όπως σημειώνει, προτάσεις από το 2005 στους αρμόδιους υπουργούς Μεταφορών για την αναβίωση του ιστορικού δρομολογίου που πραγματοποιείτο αλλά και να τη λειτουργία του ως προαστιακού, που θα εκτελεί το δρομολόγιο Θεσσαλονίκη- Γιαννιτσά-Σκύδρα και Σκύδρα- Αριδαία, με τις δυνατότητες που δίνει η Σύμπραξη του Δημόσιου με τον Ιδιωτικό Τομέα (Σ.Δ.Ι.Τ.).
Μία μοναδική ατμάμαξα διασώζεται στη Γερμανία
Σύμφωνα με τον υπεύθυνο του Σιδηροδρομικού Μουσείου ΟΣΕ Ιάσων Ζώρζο, «όταν σταμάτησε η λειτουργία της γραμμής, το τροχαίο υλικό της εκποιήθηκε και σήμερα η μοναδική μονάδα που επιβεβαιωμένα κυκλοφόρησε στη γραμμή αυτή και διασώζεται είναι μία ατμάμαξα κεκορεσμένου ατμού, τριών συνεζευγμένων αξόνων, η υπ’ αριθ. 1593 (κατασκευής 1915 από την ίδια τη Decauville) που βρίσκεται στο σιδηροδρομικό μουσείο Frankfurter Feldbahnmuseum e.V. της Γερμανίας».
Ο κ. Ζώρζος διευκρίνισε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ πως «η ατμάμαξα που συχνά αναφέρεται ότι είναι του τρένου της Καρατζόβας και ο Οργανισμός έλαβε σχετικά αιτήματα παραχώρησης και μεταφοράς της, στη Σκύδρα, παρ’ ότι είναι του τύπου αυτού, βάσει του εργοστασιακού της αριθμού (1711 κατασκευής 1916) δεν πρόκειται για μία από τις 14 που επιβεβαιωμένα κυκλοφόρησαν στη γραμμή της Αριδαίας, ενώ δεν υπάρχουν άλλα στοιχεία που να υποστηρίζουν άμεση σχέση της με αυτή».
«Η συγκεκριμένη μηχανή σήμερα αποτελεί μέρος της συλλογής του Σιδηροδρομικού Μουσείου Αθηνών, που είναι υπό διαμόρφωση μετά τη μετεγκατάστασή του. Βρίσκεται σε φυλασσόμενο χώρο στον Πειραιά, έχοντας αποκατασταθεί μερικώς και πρόκειται να αποτελέσει έκθεμα του μουσείου αυτού, καθώς σκοπός του Εθνικού Σιδηροδρομικού Μουσείου είναι να συμπεριλάβει αντιπροσωπευτικά δείγματα σιδηροδρομικού υλικού, έτσι ώστε να ταξιδέψει τον επισκέπτη στην ιστορία του σιδηροδρόμου σε ολόκληρη τη χώρα», είπε και εξήγησε πως «η μηχανή αυτή, εξάλλου, δεν αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα μόνο των ατμαμαξών που κυκλοφόρησαν στα στρατιωτικά δίκτυα του Α’ ΠΠ, αλλά κι αυτών που δούλεψαν για δεκαετίες σε βιομηχανικές γραμμές σε κάθε άκρη της Ελλάδας, ενώ τέσσερις όμοιες κυκλοφόρησαν και στον τροχιόδρομο του Βόλου».
Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ
