«Η πρώτη καταγεγραμμένη αναφορά Εβραίων στην πόλη των Τρικάλων χρονολογείται το 1195 από τον Ισπανό περιηγητή – ραβίνο Βενιαμίν της Τουδέλης. Πρόκειται για Ρωμανιώτες Εβραίους, τους πρώτους που ήρθαν και εγκαταστάθηκαν στον ελλαδικό χώρο».
Τα στοιχεία περιλαμβάνονται σε λεύκωμα που κυκλοφόρησε με αφορμή τα εγκαίνια της ανακαινισμένης εβραϊκής Συναγωγής Τρικάλων και τα αναφέρει ο πρόεδρος της Ισραηλιτικής Κοινότητας Ιακώβ Βενουζίου. Στα επόμενα χρόνια ακολούθησαν δύο ακόμα ρεύματα. Οι Σεφαραδίτες από την Ιβηρική Χερσόνησο και οι Ασκεναζίμ από την Ανατολική – Βόρεια Ευρώπη. Οι λόγοι μετακίνησης και εγκατάστασής τους στην Ελλάδα ήταν οι διωγμοί και τα πογκρόμ στον τόπο προέλευσή τους.
Ειδική αναφορά στο λεύκωμα γίνεται για τις Συναγωγές. Κατά την απελευθέρωση της Θεσσαλίας, το 1881, υπήρχαν τρεις Συναγωγές στην πόλη προκειμένου να καλύψουν και τις τρεις τάσεις του Ιουδαϊσμού. Με το πέρασμα του χρόνου, οι Συναγωγές γίνονται δύο, η Ρωμανιώτικη και η Σεφαραδίτικη. Η Ρωμανιώτικη γνωστή και ως «Καλ Καντός Γιαβανίμ», βρίσκεται στην οδό Αθανασίου Διάκου. Αρχικά ήταν αρκετά μικρή σε μέγεθος. Για αυτό το 1925 ξεκίνησε η δημιουργία ενός μεγαλύτερου ναού. Οι εργασίες κράτησαν μέχρι το 1931, οπότε και έγιναν τα εγκαίνια του νέου κτηρίου. Κατά τη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής, 139 Τρικαλινοί Εβραίοι εκτοπίστηκαν και θανατώθηκαν από τους Ναζί στα στρατόπεδα Άουσβιτς-Μπιρκενάου.
Η Σεφαραδίτικη Συναγωγή των Τρικάλων βρισκόταν στην οδό Κονδύλη. Το 1945 χάνει ένα μεγάλο μέρος της έκτασής της, καθώς ο δρόμος ρυμοτομήθηκε. Έπαψε να λειτουργεί και λίγο καιρό μετά κατεδαφίστηκε. Μετά την κατοχή, το 1948 -με πρωτοβουλία του Κοινοτικού Συμβουλίου, με πρόεδρο τον Ιεσούα Σολομών του Ισαάκ, -ο μηχανικός Ζακ Λεβή, ηγείται μιας σειράς επισκευών και προσθηκών στη Ρωμανιώτικη Συναγωγή. Κρίθηκαν ως απαραίτητες, καθώς η κοινότητα των Τρικάλων ήταν Μητροπολιτική και η εναπομείνασα Συναγωγή έπρεπε να εξυπηρετήσει -εκτός από τους Εβραίους των Τρικάλων- και τους Εβραίους της Καρδίτσας – Φαρσάλων.
Μια από τις αρχιτεκτονικές παρεμβάσεις, σύμφωνα με τα ίδια παραπάνω στοιχεία είναι και ο γυναικωνίτης που προστέθηκε στην αριστερή πλευρά του κτιρίου της Συναγωγής. Το 1954 από έναν μεγάλο σεισμό επλήγη και η Συναγωγή. Οι επισκευές που ακολούθησαν καθόρισαν και τη σημερινή της μορφή. Στην πόλη πλέον, η μόνη σωζόμενη Συναγωγή είναι η Ρωμανιώτικη.
Το 2017 έπειτα από σχετική εισήγηση της Ισραηλιτικής Κοινότητας Τρικάλων, το Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο υπό την προεδρία του Δαυίδ Σαλτιέλ αποφασίζει την ανακαίνιση της Συναγωγής. Το έργο ολοκληρώθηκε με επιτυχία στο τέλος του 2019, χάρη στη γενναιόδωρη υποστήριξη δωρητών από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Η Συναγωγή δεν είναι μόνο χώρος προσευχής και κατάνυξης, αποτελεί ταυτόχρονα σύμβολο αρμονικής συνύπαρξης της Εβραϊκής Κοινότητας με τους Χριστιανούς συμπολίτες.
Αυτή την περίοδο, τονίζει μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, ο πρόεδρος της Ισραηλιτικής Κοινότητας Τρικάλων Ιακώβ Βενουζίου βάζουμε τις τελευταίες πινελιές στο εκθετήριο, που θα περιλαμβάνει σπάνια και μοναδικά αντικείμενα της εβραϊκής παράδοσης, τα οποία φυλάσσονται για πολλές δεκαετίες αφού κάποια από αυτά έχουν καταγεγραμμένες ημερομηνίες πάνω από εκατό χρόνια.
