Για τα εκατό χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή το Μουσείο Μπενάκη και το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών προγραμματίζουν από κοινού μια μεγάλη επετειακή έκθεση που θα εγκαινιαστεί τον Σεπτέμβριο του 2022, στο Μουσείο Μπενάκη της Πειραιώς.
Η έκθεση με τίτλο «ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ: Λάμψη · Καταστροφή · Ξεριζωμός · Δημιουργία», φιλοδοξεί να παρουσιάσει μέσα από τρεις μεγάλες ενότητες το χρονικό του ελληνισμού της Μικράς Ασίας κατά την περίοδο της ακμής του πριν τους διωγμούς, τη δραματική περίοδο 1919-1923, καθώς και την περίοδο της εγκατάστασης και ενσωμάτωσής του στην Ελλάδα.
Στόχος της πρώτης ενότητας είναι να περιγράψει τη ζωή σε τέσσερις γεωγραφικές περιοχές: την Ιωνία και τα δυτικά παράλια, τον Πόντο, την Καππαδοκία και τα νότια παράλια, και την Ανατολική Θράκη.
Η δεύτερη ενότητα εξιστορεί τους διωγμούς, τη μικρασιατική εκστρατεία, την καταστροφή του 1922, το πρώτο κύμα προσφύγων και την ανταλλαγή πληθυσμών. Η τελευταία ενότητα επικεντρώνεται στην εγκατάσταση και την ενσωμάτωση των εκπατρισμένων στην Ελλάδα καθώς και στην επίδραση που η παρουσία τους είχε σε πολλούς τομείς της ελληνικής κοινωνίας.
Στην έκθεση συμβάλουν πολυάριθμοι οργανισμοί, ιδρύματα και ιδιώτες παραχωρώντας εκθέματα από τις πολύτιμες συλλογές τους.
Το χρονικό της έκθεσης ξετυλίγεται μέσα από χάρτες, φωτογραφίες, κινηματογραφικό υλικό, έργα τέχνης, εικόνες, εκκλησιαστικά κειμήλια, ενδυμασίες, κοσμήματα, χειροτεχνήματα, προσωπικά αντικείμενα, πολεμικά κειμήλια, εκτεταμένο αρχειακό υλικό, εφημερίδες, επιστολές και κάρτες, και πολλά άλλα τεκμήρια. Αποσπάσματα από προσωπικές μαρτυρίες συμπληρώνουν την αφήγηση του χρονικού.
Τμήμα του επιλόγου της έκθεσης είναι αφιερωμένο στην ίδρυση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, το 1930, από τη Μέλπω και τον Οκτάβιο Μερλιέ. Πρόκειται για ένα από τα σημαντικότερα επιστημονικά ιδρύματα έρευνας της ιστορίας και του πολιτισμού των Μικρασιατών Ελλήνων. Το αρχείο προφορικής ιστορίας του είναι μοναδικό. Συγκροτήθηκε με βάση τις μαρτυρίες περισσοτέρων από 5.000 εκπατρισμένων πρώτης γενιάς, ενώ το Μουσικό Λαογραφικό του Aρχείο περιέχει σπάνιες ηχογραφήσεις, αδημοσίευτα χειρόγραφα και έγγραφα. Η Βιβλιοθήκη και τα πολύτιμα αρχεία, οι πολυάριθμες εκδόσεις και το επιστημονικό Δελτίο του Κέντρου συμβάλλουν καθοριστικά στον διάλογο μεταξύ της ελληνικής και της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας.
Οι συλλογές του Μουσείου Μπενάκη παρουσιάζουν την καθημερινή και επαγγελματική ζωή και την τέχνη των Ελλήνων της Μικράς Ασίας, τα Ιστορικά του Αρχεία διασώζουν σημαντικές μαρτυρίες από την πορεία της εκστρατείας και από την εγκατάσταση των προσφύγων, ενώ εκθέματα της Πινακοθήκης Γκίκα τεκμηριώνουν το αποτύπωμα των Μικρασιατών στον πολιτισμό του 20ού αιώνα. Άλλωστε, το Μουσείο Μπενάκη υπήρξε ένα από τα τρία μουσεία που υποδέχθηκαν τα κειμήλια των κοινοτήτων κατά τη μετεγκατάστασή τους στον ελλαδικό χώρο.
Την επιμέλεια της έκθεσης και των δύο εκδόσεων που τη συνοδεύουν έχει η ιστορικός τέχνης Εβίτα Αράπογλου, σε στενή συνεργασία με τον ακαδημαϊκό καθηγητή Πασχάλη Κιτρομηλίδη, διευθυντή του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, και τους ερευνητές του Κέντρου, καθώς και τον επιστημονικό διευθυντή του Μουσείου Μπενάκη Γιώργη Μαγγίνη και τους επιμελητές του Μουσείου.
