Η ηθοποιός και σκηνοθέτις Βάνα Πεφάνη με αφορμή την Παγκόσμια ημέρα της γυναίκας, η οποία εορτάζεται στις 8 Μαρτίου κάθε χρόνο, ως ημέρα μνήμης των αγώνων του κινήματος για τα δικαιώματα των γυναικών, μίλησε στο zougla.gr. «Να μιλάμε, να μοιραζόμαστε, να στεκόμαστε η μία δίπλα στην άλλη. Αλληλεγγύη και νοιάξιμο. Να μειώσουμε τον φόβο και να στηρίζουμε έμπρακτα το φύλο μας. Είμαστε μαζί σε όλα» είναι το μήνυμα που στέλνει η Βάνα Πεφάνη στις αναγνώστριες του zougla.gr.
Τι σημαίνει να είσαι γυναίκα το 2023;
Ας ξεκινήσουμε από το ότι θεωρώ τύχη το γεγονός ότι γεννήθηκα στην Ελλάδα και όχι στο Πακιστάν ή στο Αφγανιστάν. Θα θεωρούσα βέβαια μεγαλύτερη τύχη το να είχα γεννηθεί στη Σουηδία. Αν σκεφτούμε ότι η Ελλάδα στα θέματα ισότητας κατά κανόνα, βρίσκεται στις τελευταίες θέσεις στη Ευρωπαϊκή λίστα. Βέβαια μπορώ να σπουδάσω, να εργαστώ, να βιοποριστώ, να κρατήσω το επίθετο μου στο γάμο. Ο χάρτης που κινούμαι όμως, έχει συνεχή εμπόδια, κρυφά μονοπάτια, επικίνδυνες ζώνες και γκρίζες περιοχές. Στον χώρο εργασίας μου οι συμπεριφορές έχουν κάπως καλυτερέψει, αλλά ακόμα δυσκολεύομαι να με αντιμετωπίσουν οικονομικά και σαν ευκαιρίες ανάπτυξης και καριέρας ισοδύναμα με τους άντρες συναδέλφους μου. Τη νύχτα ενδόμυχα φοβάμαι σε σκοτεινούς δρόμους και εξακολουθώ να μην ξέρω τι αντίδραση θα προκαλέσει ένα ισχυρό όχι και μια αμφισβήτηση.2023 οι γυναίκες δεν έχουν σταματήσει να αγωνίζονται και ούτε πρόκειται να σταματήσουν ποτέ μέχρι να αποκτήσουν όλα όσα αξίζουν.
Ιδανικά δεν θα χρειαζόταν καν να γιορτάζουμε την ημέρα της γυναίκας. Ωστόσο υπάρχουν σήμερα ακόμα πολλοί λόγοι για να το κάνουμε. Πόσο πιστεύετε ότι έχει αλλάξει η θέση της γυναίκας τα τελευταία χρόνια;
Φυσικά και έχει αλλάξει. Κάθε χρόνο μετράμε μικρές νίκες και αυτές μας δίνουν δύναμη να συνεχίσουμε. Μικρές όμως, το τονίζω αυτό. Μέχρι να σταματήσουν οι διακρίσεις, η βία της πατριαρχίας, ο αυταρχισμός σε όλη την κοινωνική μας ζωή, καλό είναι να γιορτάζουμε τη μέρα μας. Για να θυμόμαστε, για να μη πάψουμε να διεκδικούμε, για να μιλάμε.
Βιώνουμε μία περίοδο με καταγγελίες και γυναικοκτονίες. Στην ουσία οι γυναικοκτονίες είναι εγκλήματα που στηρίζονται σε κοινωνικές αντιλήψεις και έμφυλα στερεότυπα, σύμφωνα με τα οποία οι γυναίκες είναι κατώτερες, υποτελείς στην ανδρική εξουσία, και δυνητικά μπορούν να «τιμωρηθούν», «ελεγχθούν» και «σωφρονιστούν» μέσω της έμφυλης βίας. Πόσο εφικτό είναι να αλλάξουν τα έμφυλα στερεότυπα;
Από το 2018 που άρχισε να εμφανίζεται ο όρος γυναικοκτονία, νομίζω με αφορμή την απεχθή δολοφονία της Ελένης Τοπαλούδη, μέχρι και σήμερα υπάρχουν άνθρωποι ανάμεσα μας που δεν δέχονται καν αυτό τον όρο. Για να πετύχουμε μια αλλαγή, έστω να κάνουμε μια αρχή, πρέπει να ξεκινήσουμε από την εκπαίδευση. Τα παιδιά κατακλύζονται από ιστορίες σπουδαίων αντρών πολιτικών, ιστορικών, καλλιτεχνών, επιστημόνων, ποιητών, ενώ παράλληλα βλέπουν τις λιγοστές γυναίκες για τις οποίες γίνεται λόγος να έχουν, ως επί το πλείστον, υποστηρικτικές θέσεις στους εθνικούς αγώνες και δευτερεύοντα ρόλο στη δημόσια σφαίρα. Χρειάζονται συντονισμένες δράσεις και σωστός σχεδιασμός από την Πολιτεία για να στοχεύσουμε στην άρση των έμφυλων στερεοτύπων. Εκπαίδευση και οικογένεια, εκεί πρέπει ν αρχίσει να γίνεται δουλειά.
Έχετε βιώσει περιβάλλοντα κακοποιητικά και ρατσιστικά σχόλια απέναντι στο φύλο σας;
Δεν πιστεύω ότι υπάρχει γυναίκα που έχει παραμείνει αλώβητη στις πατριαρχικές κοινωνίες. Ξεκινώντας από το σχολείο, η διαφορετική αντιμετώπιση των δασκάλων μας, αργότερα στη Δραματική σχολή και μετέπειτα στους χώρους εργασίας και στην κοινωνική ζωή. Από τον τρόπο που μας επιτρέπεται να παίζουμε και τι παιχνίδια, όταν είμαστε παιδιά, μέχρι το γιατί δεν παντρεύτηκα και δεν έγινα μητέρα μεγαλώνοντας. Στον καλλιτεχνικό χώρο πορευόμαστε χωρίς αναγνώριση των ικανοτήτων μας και χωρίς τις ίδιες ευκαιρίες ανέλιξης σε σημαντικές θέσεις ευθύνης. Επικρατούν ακόμη και σήμερα ανισότητες απέναντι στις γυναίκες, οι οποίες αφορούν στην επαγγελματική σταδιοδρομία και στις οικονομικές αποδοχές. Υπάρχει επίσης υπέρ πληθώρα γυναικών ηθοποιών, άρα είναι και περισσότερη η ανεργία, και στη σκηνοθεσία μας εμπιστεύονται πιο δύσκολα τα μεγάλα ιδρύματα και τα θέατρα.
Σκηνοθετείτε την παράσταση «Ο αδελφός μου ο Αμαντέους», η οποία παρουσιάζει την άγνωστη ιστορία της αδελφής του Αμαντέους Μότσαρτ μιας γυναίκας που δεν της επέτρεψαν να πραγματοποιήσει το όνειρό της επειδή ήταν γυναίκα. Μιλήστε μας γι’ αυτό.
Στα μέσα του 18ου αιώνα γεννήθηκε στην Αυστρία ένα ταλαντούχο κοριτσάκι που είχε την τύχη ή την ατυχία, να έχει ένα ιδιοφυή μουσικό για αδελφό. Η Νάνερλ Μότσαρτ, ήταν και η ίδια παιδί-θαύμα και μέχρι τα δεκαοκτώ της έζησε μεγάλη δόξα μαζί με τον Αμαντέους. Στα δεκαοκτώ όμως την εξόρισαν από τη μεγάλη της αγάπη τη Μουσική. Έπρεπε να παντρευτεί και να κάνει οικογένεια. Μια γυναίκα αφιερωμένη στην τέχνη της, ικανή και δεξιοτέχνης στο τσέμπαλο, με υπέροχη φωνή αναγκάστηκε να παντρευτεί ένα άντρα που δεν ερωτεύτηκε και να αποσυρθεί πρόωρα στο σπίτι. Μια ιστορία που με ελάχιστες παραλλαγές θα μπορούσε να συμβεί και σήμερα. Μια ιστορία που μας αφορά όλους. Για τα απαγορευμένα και τα επιτρεπτά, για την οικογένεια και την εργασία, για τον έρωτα και την αγάπη, για τον απολογισμό και την απώλεια. Για την έμπνευση και τη δημιουργία.
Ποιας γυναίκας η ζωή αποτελεί έμπνευση για εσάς;
Θα σας μιλήσω για όλες τις Ελληνίδες μάνες, που έχασαν πρόσφατα τα παιδιά τους στα Τέμπη, για την Ελληνίδα μάνα όλων μας, τη Μάγδα Φύσσα, για τις Ιρανές που έκαιγαν τις μαντήλες τους το 2022, για την Μαλάλα Γιουσαφζάι που γεννήθηκε στο Πακιστάν και εναντιώθηκε στους Ταλιμπάν, υποστηρίζοντας το δικαίωμα των παιδιών στην εκπαίδευση. Επέζησε από σφαίρα στο κεφάλι και έγινε η νεότερη κάτοχος Νόμπελ Ειρήνης. Για την Ρόζα Πάρκς, για την Έλεν Κέλλερ …μακρύς ο κατάλογος των σημαντικών γυναικών στην ιστορία και συνεχώς αυξάνεται. Στέκομαι όμως περισσότερο στις γυναίκες της διπλανής πόρτας, σ αυτές που δουλεύουν νυχθημερόν για να μεγαλώσουν τα παιδιά τους, σ αυτές που είχαν το σθένος να μιλήσουν ανοιχτά στο metoo, στις γυναίκες πρόσφυγες, σ αυτές που επέζησαν και επιζούν σ έναν βίαιο κόσμο.
Θεωρείτε ότι με το ελληνικό #metoo θα μπουν όρια και θα είναι καλύτερες οι συνθήκες εργασίας στο θέατρο αλλά και σε όλους γενικά τους εργασιακούς χώρους;
Θεωρώ ότι σίγουρα άνοιξε ο δρόμος για να γίνονται πιο γρήγορα καταγγελίες. Τώρα μια κοπέλα ή ένα αγόρι θα μιλήσει πιο «εύκολα» για την κακοποιητική συμπεριφορά, γιατί ξέρει πως τουλάχιστον θα ακουστεί. Η σεξουαλική παρενόχληση και κακοποίηση είναι πια ένα γεγονός. Βέβαια υπάρχει ακόμα δρόμος όσο αφορά στη διαδικασία και στον Δικαστικό μηχανισμό. Πιστεύω λοιπόν ότι οποιοσδήποτε θελήσει να ασκήσει εξουσία, να παρενοχλήσει ή να κακοποιήσει κάποιον άλλο, θα το σκεφτεί δύο φορές .Από φόβο ότι αυτό θα μαθευτεί. Αν τιμωρηθούν κάποιοι, αυτό θα λειτουργήσει στην κοινωνία που πάντα η γυναίκα είναι το θύμα της κακοποίησης. Η νοοτροπία δυστυχώς ακόμα δεν έχει αλλάξει.
Ποια επιτεύγματά σας σας κάνουν περήφανη;
Αυτά που με κάνουν πραγματικά περήφανη τα κρατώ κρυφά, γιατί αλλιώς χάνουν την ουσία και την αξία τους. Οι σημαντικές κινήσεις μας οφείλουν να μη γίνονται για εντυπωσιασμό και να μην εξαργυρώνονται σε διασημότητα. Τώρα που το σκέφτομαι ίσως αυτή η θέση μου, είναι μέσα σ αυτά που νιώθω περήφανη.
Τι μήνυμα θα θέλατε να στείλετε στις αναγνώστριες του zougla.gr;
Να μιλάμε, να μοιραζόμαστε, να στεκόμαστε η μία δίπλα στην άλλη. Αλληλεγγύη και νοιάξιμο. Να μειώσουμε τον φόβο και να στηρίζουμε έμπρακτα το φύλο μας. Είμαστε μαζί σε όλα.
