O Τόρστεν Ίσραελ, επιμελητής της έκθεσης «Ρενάτο Μόρντο. Εβραίος, Έλληνας και Γερμανός. Η ζωή ενός καλλιτέχνη την εποχή των άκρων», η οποία διοργανώνεται στην Γερμανική Σχολή Αθηνών (Deutsche Schule Athen), περιγράφει σε συνέντευξή του στο Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων πώς ο διωχθείς από τους ναζί καλλιτέχνης ήρθε στην Ελλάδα, όπου διορίστηκε διευθυντής και σκηνοθέτης της Λυρικής Σκηνής χάρη στον Μ. Καλομοίρη και προώθησε τη Μαρία Κάλας. Περιγράφει επίσης, τη φυλάκισή του στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Χαϊδαρίου, το πώς γλύτωσε τον εκτοπισμό του στο Άουσβιτς και ανέβασε μεταπολεμικά στο θέατρο Κοτοπούλη με μεγάλη επιτυχία το -μεταφρασμένο από τον Δ. Μυράτ- θεατρικό έργο με τίτλο το όνομα του στρατοπέδου, το οποίο όμως κατέβηκε ως κομμουνιστικό αν και ο ίδιος δεν ήταν κομμουνιστής.
Κύριε Ίσραελ, ποιά είναι καταρχάς η σχέση σας με την Ελλάδα;
Το θέμα είναι πλέον ποια σχέση δεν έχω με την Ελλάδα. Σπούδασα κλασσική και νεοελληνική φιλολογία, είμαι παντρεμένος με Ελληνίδα, εδώ και 30 χρόνια γράφω και μεταφράζω από και στα ελληνικά εν μέρει. Άρα είμαι μισός Έλληνας κατά μια έννοια…
Η σχέση σας με τη Γερμανική Σχολή της Αθήνας (ΓΣΑ) ποια είναι;
Μέχρι πρότινος δεν είχα καμία σχέση. Γνώρισα όμως μέσω την έρευνας που κάναμε για τον Μόρντο την καθηγήτρια κ. Ρεγκίνα Βίζινγκερ, υπό την διεύθυνση της οποίας βρίσκεται το πρόγραμμα «Η ΓΣΑ θυμάται», διαπιστώσαμε ότι έχουμε κοινά ενδιαφέροντα και αναπτύχθηκε αυτή η συνεργασία.
Στον Ρενάτο Μόρντο πώς φτάσατε;
Έκανα μία έρευνα στο Ινστιτούτο Ιστορίας και Πολιτισμού του Πανεπιστημίου του Μάρμπουργκ και με ρώτησαν αν με ενδιαφέρει να ασχοληθώ με τους Γερμανούς εμιγκρέδες του Μεσοπολέμου στην Ελλάδα. Απάντησα αυθόρμητα όχι διότι νόμιζα πως δεν υπάρχουν. Επέμειναν όμως και άρχισα να ερευνώ το θέμα. Εντόπισα αρκετούς, αλλά η πιο σημαντική, η πιο εμβληματική βιογραφία είναι αυτή του Ρενάτο Μόρντο.
Γιατί αναφέρεται στον τίτλο η φράση «Η ζωή ενός καλλιτέχνη την εποχή των άκρων»;
Αναφερόμαστε στο γνωστό βιβλίο του Έρικ Χόμπσμπαουμ «Η εποχή των άκρων: ο σύντομος 20ος αιώνας 1914-1991» που μιλά για την σύγκρουση των ολοκληρωτικών τάσεων, του φασισμού και του κομμουνισμού, τον 20ο αιώνα και οι οποίες αποτυπώνονται στην βιογραφία του Ρενάτο Μόρντο. Από την μια τον διώκουν οι εθνικοσοσιαλιστές στην Γερμανία και από την άλλη, επειδή συνελήφθη από τους ναζί και φυλακίστηκε το 1944 στο Χαϊδάρι θεωρήθηκε μετά τον Εμφύλιο στην Ελλάδα, όπου είχε διαφύγει, κομμουνιστής, ενώ δεν ήταν. Συμπυκνώνει δηλαδή την σύγκρουση των δύο άκρων μέσα στην ίδια του την βιογραφία.
Ποια θέματα πραγματεύεται η έκθεση;
Βασικά τη ζωή του Μόρντο ως γιού ενός Έλληνα Εβραίου, του οποίου ο πατέρας ήταν Ιταλός, από την Κέρκυρα και μιας Αυστριακής. Γεννήθηκε στη Βιέννη το 1894 όπου μεγάλωσε και σπούδασε. Το 1920 διορίστηκε διευθυντής του Θεάτρου και της Λυρικής Σκηνής του Όλντενμπουργκ και το 1932 παίρνει την γερμανική υπηκοότητα. Οι ναζί όμως του την αφαιρούν το 1936 και φεύγει για την Πράγα. Επίσης, η έκθεση εστιάζει στην καλλιτεχνική του ζωή και την ζωή του στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου και της Κατοχής, αφού ήρθε εδώ ως πρόσφυγας. Πήρε την ελληνική υπηκοότητα και διορίστηκε ως πρώτος διευθυντής και σκηνοθέτης της υπό ίδρυση Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Ο πυρήνας της έκθεσης και ο λόγος χάρη στον οποίο μπορούμε να αναπαραστήσουμε την ζωή του είναι τα προσωπικά του αντικείμενα, τα ντοκουμέντα της πορείας της ζωής του, τα οποία εντόπισα στην Στουτγκάρδη στο οικογενειακό του αρχείο. Σε αυτά στηρίζεται η έκθεση.
Στην Ελλάδα πως βρέθηκε ο Μόρντο;
Η Πράγα ήταν ο πρώτος σταθμός της εξορίας του, όπου ανέλαβε το 1938 την διεύθυνση της εκεί γερμανόφωνης όπερας, της σημερινής Τσέχικης Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Το 1939 οι ναζί καταλαμβάνουν την Πράγα οπότε πάλι κινδυνεύει ως Εβραίος και έρχεται στην Ελλάδα. Στην Πράγα είχε ήδη γνωρίσει τον Μανόλη Καλομοίρη ο οποίος μεσολάβησε στον Κωστή Μπαστιά, τον τότε υπουργό Πολιτισμού, ο οποίος αναζητά ένα έμπειρο σκηνοθέτη για την υπό ίδρυση Λυρική Σκηνή, τον καλεί, έρχεται οικογενειακώς και τον διορίζει. Υπήρξε ο πρώτος και στην αρχή ο μοναδικός σκηνοθέτης της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Ήταν όπως ο Ροντήρης στο Εθνικό Θέατρο. Επειδή μάλιστα δεν υπήρχε παράδοση στη Λυρική Σκηνή αναζητούσαν τραγουδιστές και τραγουδίστριες στο Ωδείο Αθηνών, όπου δίδασκε τότε η Ισπανίδα υψίφωνος Ελβίρα Ντε Ιντάλγκο, η δασκάλα της Μαρίας Κάλλας, η οποία την σύστησε στον Μόρντο ως μια καταπληκτική τραγουδίστρια. Εκείνος την άκουσε, διαπίστωσε το φοβερό της ταλέντο και της εμπιστεύτηκε τον πρώτο σόλο ρόλο της καριέρας της παρά το γεγονός ότι ήταν μόλις 17-18 χρονών.
Σε αυτό το καλλιτεχνικό παρελθόν του οφείλεται και το γεγονός ότι θα παρουσιαστούν και αποσπάσματα από το έργο του «Χαϊδάρι»;
Σε αντίθεση με άλλους Γερμανούς και Αυστριακούς εμιγκρέδες δεν κατάφερε να διαφύγει. Το 1944 συλλαμβάνεται τελικά από τους ναζί επειδή ήταν Εβραίος, φυλακίζεται στο διαβόητο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Χαϊδαρίου και επιβιώνει σχεδόν κατά τύχη, αφού δεν υπήρχαν δρόμοι ανοικτοί για να εκτοπιστεί -όπως ήταν προγραμματισμένο και για άλλους Εβραίους- στο Άουσβιτς. Τον βοήθησε και η Αυστριακή σύζυγός του η οποία αρνήθηκε να πάρει διαζύγιο προστατεύοντάς τον έτσι από την εκτόπιση. Αμέσως μετά την Απελευθέρωση έγραψε το θεατρικό έργο με τίτλο «Χαϊδάρι», στο οποίο επεξεργάζεται λογοτεχνικά τις εμπειρίες του στη φυλακή. Το μετέφρασε ο Δημήτρης Μυράτ και στις 28 Οκτωβρίου 1944 γίνεται η πρεμιέρα, σε δική του σκηνοθεσία, στο θέατρο Κοτοπούλη. Υπάρχει μια μαρτυρία του γιού του Πέτερ Μόρντο, απόφοιτου της Γερμανικής Σχολής Αθηνών, ότι το έργο παιζόταν επί 4 συνεχείς εβδομάδες και τα εισιτήρια ήταν όλα εξαντλημένα, στο θέατρο δεν έπεφτε καρφίτσα…
…Και μετά;
Κατόπιν συνέβη το εξής -και αυτό είναι ενδεικτικό των καιρών. Το έργο κατέβηκε μετά τα Δεκεμβριανά, επειδή ο Μόρντο αναφέρει συγκρατούμενούς του, οι οποίοι ήταν κομμουνιστές και θεωρήθηκε …κομμουνιστικό, ενώ ο ίδιος δεν ήταν κομμουνιστής. Απολύθηκε από την Λυρική και το 1952 ξαναπήγε μετά από ενδιάμεσους σταθμούς να εργαστεί στην Γερμανία. Πέθανε στο Μάιντς το 1955.
Θα παρουσιαστεί η έκθεση και στη Γερμανία;
Έχει ήδη παρουσιαστεί στο χώρο του στρατοπέδου συγκέντρωσης του Οστχόφεν κοντά στο Μάιντς και στο μέγαρο της τοπικής Βουλής του κρατιδίου Ρηνανίας-Παλατινάτου. Ο επόμενος σταθμός της έκθεσης θα είναι στο Ντάρμστατ και σκοπεύουμε να ταξιδέψει και στην Ελλάδα. Ο πρώτος λογικός σταθμός είναι βέβαια η Θεσσαλονίκη.
Γιατί κατά την γνώμη σας δεν είναι γνωστή στην Γερμανία η περίοδος της γερμανικής κατοχής και η Αντίσταση;
Μία εξήγηση είναι ότι η Εθνική Αντίσταση ήταν μέχρι πρότινος και στην ίδια την Ελλάδα ταμπού. Κατά την άποψή μου το θέμα δεν είναι βέβαια ιδιαίτερα ευχάριστο για την Γερμανία, διότι θίγοντας τέτοια γεγονότα εγείρονται τα ζητήματα των πολεμικών αποζημιώσεων ή των αναγκαστικών δανείων προς την ναζιστική Γερμανία. Υπάρχει λοιπόν ένας σχετικός δισταγμός από την πλευρά της να τα αναδεικνύει. Βέβαια προσπαθούμε, όπως και πολλοί άλλοι λ.χ. ο ιστορικός Χάγκεν Φλάισερ, να το αλλάξουμε, με περιορισμένη όμως επιτυχία. Αλλά επιμένουμε.
Ποιοι άλλοι συνέβαλαν στην οργάνωση της έκθεσης;
Ιδιαίτερα συνέβαλε ο Ούβε Μπάντερ επικεφαλής του τόπου μνήμης του στρατοπέδου συγκέντρωσης Οστχόφεν. Ο πιο σημαντικός υποστηρικτής και ιδίως χρηματοδότης είναι η Κεντρική Υπηρεσία Πολιτικής Επιμόρφωσης του κρατιδίου Ρηνανία -Παλατινάτο, διότι ο πολυταξιδεμένος Ρενάτο Μόρντο στο τέλος της καριέρας του βρέθηκε στο Μάιντς, την πρωτεύουσα του κρατιδίου, αφού δημιούργησε και εκεί μια παράδοση όπερας. Μέσα στις αρμοδιότητές της είναι ο πολιτισμός ιστορικής μνήμης. Έτσι προέκυψε το ενδιαφέρον για τον Ρενάτο Μόρντο και δέχθηκαν με μεγάλη προθυμία την πρόταση να συμμετάσχουν. Την έκθεση υποστήριξε επίσης το Ίδρυμα Πολιτισμού του ίδιου κρατιδίου και βρίσκεται υπό την αιγίδα του προέδρου της τοπικής Βουλής.
Η Γερμανική Σχολή Αθηνών (ΓΣΑ) και η Κεντρική Υπηρεσία Πολιτικής Αγωγής Ρηνανίας Παλατινάτου τιμούν τον διωχθέντα από τους ναζί Ρενάτο Μόρντο, συνιδρυτή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και πρώτο σκηνοθέτη της, διοργανώνοντας από τις 5 έως τις 26 Νοεμβρίου 2021 την έκθεση «Ρενάτο Μόρντο. Εβραίος, Έλληνας και Γερμανός. Η ζωή ενός καλλιτέχνη την εποχή των άκρων».
Η έκθεση δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην παρουσίαση της γερμανικής κατοχής και πραγματεύεται τις καταστροφικές επιπτώσεις της για την Ελλάδα, καθώς επίσης και τις προσωπικές συνέπειες για τον Ρενάτο Μόρντο.
Τα εγκαίνια θα πραγματοποιηθούν σήμερα Παρασκευή 5 Νοεμβρίου 2021 στις 19:00. Η έκθεση πλαισιώνεται δε από ημερίδα με την συμμετοχή επιστημόνων ελληνικών και γερμανικών πανεπιστημίων στις 6 Νοεμβρίου 2021 από τις 10:00-16:00 στη ΓΣΑ. Θα παρουσιαστούν επίσης αποσπάσματα του θεατρικού έργο του Μόρντο «Χαϊδάρι», από μαθητές και μαθήτριες, σε σκηνοθεσία του Αυστριακού Μάρτιν Σάρνχορστ.
Πηγή: ΑΠΕ – ΜΠΕ
