Ένας έφηβος ενενήντα τριών ετών ονειρεύεται και αγωνίζεται να δώσει ζωή στην Αρχαία Ιερά Οδό.
Να κάνει πραγματικότητα το όραμα της αδερφής του της Μελίνας, να επιστρέψουν στην Ελλάδα τα γλυπτά του Παρθενώνα. Να γίνει η Ελλάδα αυτό που της αξίζει: πηγή πολιτισμού για όλο τον κόσμο και φως γνώσης και ελπίδας. Και όλα αυτά με μία σύνταξη ντροπής 253 ευρώ το μήνα.
Ο Σπύρος Μερκούρης είναι ίσως ο τελευταίος των Μοϊκανών μιας εποχής που έβγαλε την Ελλάδα από την μιζέρια της δεκαετίας του πενήντα, μετά τον εμφύλιο.
Σπύρος και Μελίνα Μερκούρη, Ωνάσης, Μάνος, Μίκης, Κουν, Τσαρούχης, μεγάλοι Έλληνες σε μια μικρή χώρα που ζητούσε να βρει την θέση της στην Ευρώπη.
Όταν συνομιλείς με τον Σπύρο Μερκούρη είναι αδύνατο να περιοριστείς μόνο στο άκουσμα των σοφών λόγων του. Ταυτόχρονα πρέπει να τον κοιτάς στα μάτια γιατί εκεί κρύβεται όλο του το μεγαλείο. Τα μάτια του κρύβουν ένα άσβεστο πνεύμα. Το πνεύμα της Ελλάδας θαρρείς.
Η συνάντησή μας έγινε στο σπίτι του στο κέντρο της Αθήνας. Στο σπίτι που γεννήθηκε και η αδερφή του Μελίνα. Χτισμένο από το 1899, το μόνο σίγουρο είναι πως τα θεμέλιά του και οι τοίχοι του έχουν ποτιστεί με την λέξη πολιτισμός.
Γράφει η Γερακίνα Μπουρίκα
Ποιες προσπάθειες κάνετε και ποιο το σχέδιό σας για την Ιερά Οδό;
Η εποχή μας είναι μια πολύ δύσκολη και επικίνδυνη εποχή. Ο πολιτισμός κατά τη γνώμη μου έχει εξοστρακιστεί. Δεν τον αισθάνονται και δεν τον βοηθάνε και οι Ευρωπαίοι και οι Έλληνες. Έχοντας όλη αυτήν την εικόνα βρέθηκα στην Ελευσίνα και εκεί σκέφτηκα το ζωντάνεμα σήμερα της Ιεράς Οδού. Η Ιερά Οδός είναι κάτι το συγκλονιστικό, διότι ένωσε δύο μεγάλες πνευματικές και πολιτιστικές πόλεις της αρχαιότητας, την Αθήνα και την Ελευσίνα. Η μεν Αθήνα μέσω της δημοκρατίας του αρχαίου δράματος και προπαντός της φιλοσοφίας, δίδαξε το Ευ Ζην, και η Ελευσίνα που είχε τη θεά Δήμητρα προστάτιδά της, έμαθε πρώτη προϊστορικά την καλλιέργεια του καρπού και έτσι μπόρεσε να κάνει μια αγροτική πολιτική πολύ πρόωρα για την εποχή εκείνη και προπαντός είχε τα Ελευσίνια Μυστήρια τα οποία δεν έχει γίνει γνωστό τι ακριβώς συνέβαινε. Οι μυημένοι κράτησαν τον λόγο τους και δεν διέδωσαν. Αυτό όμως που είναι βέβαιο είναι ότι δίδαξαν το Ευ Θνήσκειν. Δηλαδή είχαν μια ευτυχία για τη ζωή και μια ελπίδα για επιβίωση μετά τον θάνατο. Κι έτσι πέθαιναν ήρεμοι.
Αυτά τα δύο, το Ευ Ζην και το Ευ Θνήσκειν τα θεώρησα πολύ σημαντικά γι’ αυτό ήθελα να ενώσω τα Παναθήναια με τα Ελευσίνια. Εκτός από την χαρτογράφηση όλων των αρχαίων ναών και εκτός από την σήμανση που θα ολοκληρωθεί σε δύο χρόνια γιατί συνδέουμε την Ιερά Οδό που σταματά στον Κεραμεικό με την Ελευσίνα, σκεφτήκαμε να κάνουμε γεγονότα τα οποία θα λάμψουν. Πρώτον σκέφτηκα ότι αφού η Δημοκρατία διδάσκεται με το αρχαίο Δράμα, διότι μέσω των διαλόγων οι θεατές κρίνουν, να υπάρχουν και ομιλίες και δρώμενα στα οποία να υπάρχουν κομμάτια από κάποιες επιλεγμένες τραγωδίες που ουσιαστικά δείχνουν το Ελληνικό πνεύμα. Κάτι άλλο που σκέφτηκα είναι το σύμπαν και η υγεία. Που αυτά είναι τα μόνα δύο πράγματα στον κόσμο σήμερα που προχωρούν με άλματα. Όλα τα άλλα έχουν μαραζώσει. Γιατί δυστυχώς πέρασε η χρυσή εποχή του πνεύματος και του Πολιτισμού της Ελλάδος. Ο σκοπός του έργου μας λοιπόν γενικότερα είναι να γίνονται κάποιες εκδηλώσεις που θα ζωντανεύουν και θα ερεθίζουν πάλι τον κόσμο να δει ποιότητα και να αφυπνιστεί το πνεύμα του και όλα αυτά θα γίνονται σε διάφορους δήμους της Αττικής.
Το υπουργείο Πολιτισμού παίζει κάποιο ρόλο στο έργο της Ιεράς Οδού;
Ήμουν εννέα χρόνια σύμβουλος στο υπουργείο Πολιτισμού και ξέρω εκ πείρας ότι το Υπουργείο δεν θα βοηθήσει εάν δεν αρχίσουν να εκδηλώνονται καταστάσεις. Η βάση μας είναι η αυτοχρηματοδότηση. Υπάρχει και μια ομάδα είκοσι περίπου εθελοντών που βοηθούν.
Σε όλα αυτά πόσο λείπει η Μελίνα από την Ελλάδα σήμερα;
Λείπει πάρα πολύ. Μέσα σε μία πρόσφατη έγχρωμη έκδοση που ο τίτλος της είναι Μελίνα – Τέχνη – Πολιτισμός, περιέχεται το σχέδιο διάδοσης του Ελληνισμού στο εξωτερικό και φωτογραφίες με τις σημαντικότερες προσωπικότητες του πλανήτη. Ποιος άλλος θα μπορούσε να επικοινωνήσει μαζί τους; Μόνο η Μελίνα. Η Μελίνα ενέπνεε τους γύρω της και σαν υπουργός Πολιτισμού με την άσβεστη αγάπη που είχε για την Ελλάδα. Δεν είναι μια κουβέντα αυτό. Είναι γεγονός.
Πόσο έχει απομακρυνθεί το όραμα της Μελίνας για την επιστροφή των γλυπτών του Παρθενώνα;
Το όραμα δεν απομακρύνεται γιατί το όραμα είναι μέσα στις ψυχές των Ελλήνων. Κατάφερε η Μελίνα να το μεταδώσει απόλυτα στον Ελληνικό λαό το αίτημά μας αυτό. Δεν ζητάει την Αφροδίτη της Μήλου, δεν ζητάει τη Νίκη της Σαμοθράκης. Δεν ζητάμε τίποτα άλλο παρά μόνο τα γλυπτά του Φειδία και τα μάρμαρα του Παρθενώνα γιατί είναι το σύμβολο της Δημοκρατίας, είναι η ιστορία μας, είναι ο πολιτισμός μας.
Γιατί παρόλα αυτά όμως δεν γίνεται τίποτε με την επιστροφή των γλυπτών και παραμένουν στο μουσείο του Λονδίνου;
Οι Άγγλοι παίζουν μαζί μας. Πας στην κυβέρνηση λέει δεν είμαστε εμείς υπεύθυνοι είναι το αγγλικό κοινοβούλιο. Πας στο κοινοβούλιο λέει πως υπεύθυνο είναι το Βρετανικό Μουσείο. Το Βρετανικό Μουσείο λέει πως είναι θέμα Αγγλίας. Με λίγα λόγια αυτό είναι μια αγγλική διπλωματία η οποία γι’ αυτούς έχει πετύχει. Και λένε μια ανακρίβεια, δεν λέω ψεύδος, η οποία είναι πάρα πολύ άσχημη. Λένε ότι οι Έλληνες αν τους δώσουμε τα μάρμαρα θα ζητήσουν όλα τα γλυπτά που υπάρχουν στον κόσμο. Αυτό εμείς δεν το ζητήσαμε ποτέ και ούτε το ζητάμε.
Έχετε πληροφορίες ότι δεν γίνεται σωστή συντήρηση των γλυπτών εκεί που βρίσκονται;
Ναι. Ήταν μια χρονιά που ήταν ολέθρια. Χρονιά που έβλαψαν τα μάρμαρα πολύ. Οι καλύτεροι συντηρητές στον κόσμο είναι οι Έλληνες και οι Ιταλοί. Γιατί είμαστε δύο χώρες που έχουμε ουσιαστικά την πηγή. Κάθε χρόνο γίνονται καινούργιες ανακαλύψεις αρχαιοτήτων. Κάθε τόσο ξεφυτρώνει και ένα καινούργιο άγαλμα. Και μετά δεύτερο και τρίτο.
Υπάρχει δηλαδή πρόβλημα κατάρρευσης των γλυπτών μετά από την βλάβη που υπέστησαν;
Μετά από το σκάνδαλο που έγινε και όλη τη φασαρία έκαναν όλη τη συντήρηση που έπρεπε να γίνει.
Η σημερινή κυβέρνηση στηρίζει τις προσπάθειες για την επιστροφή;
Δεν είδα να κάνει κάποια συστηματική επέμβαση ή κάποια σημαντική δράση. Μπορεί να είπαν λόγια αλλά την ενέργεια δεν την είδα.
Εσείς έχετε ζήσει πολλές εποχές. Στο σημείο που έχουμε φθάσει τώρα γιατί φθάσαμε; Στην Ελλάδα ποια λάθη θεωρείται ότι έγιναν και ποιος φταίει;
Το πρώτο λάθος που θα επισημάνω είναι η υπερπληθώρα δημοσίων υπαλλήλων.
Όταν πήγαμε στο υπουργείο Πολιτισμού υπήρχαν εννέα χιλιάδες υπάλληλοι. Μας έπιασε τρέλα. Δεν μπορούσε η Μελίνα να απολύσει κανέναν όμως στη διάρκεια της θητείας της των εννέα ετών, όποιον έφευγε δεν τον αντικαθιστούσε. Ήταν ο μόνος τρόπος να μειωθεί το νούμερο.
Η περίοδος από το 2009 μέχρι το 2010 – 2011, ήταν ολέθρια οικονομικά. Και επειδή ήταν ο Κώστας Καραμανλής τότε, την έχουν λίγο μαλακώσει σε εμφάνιση. Αλλά φταίξαμε πολύ μία περίοδο που δανειζόμασταν χωρίς να έχουμε έργο παραγωγής την ίδια στιγμή. Μετά άρχισε μία πολιτική, «μα εμείς δώσαμε τον πολιτισμό κ.τ.λ». «Τα έδωσες πριν από τρεις χιλιάδες χρόνια. Τι κάνεις τώρα;» Και το κυριότερο πρόβλημα ιδιαίτερα με τούτη την κυβέρνηση είναι η εμπιστοσύνη. Όταν δεν έχεις εμπιστοσύνη, προσθέτεις απαιτήσεις για να είσαι προστατευμένος ότι θα πάρεις τα λεφτά σου. Τώρα έρχεται ένας πολίτης όπως εγώ και όπως κι εσύ, και λέμε ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έγινε για να υπάρχει μία τραπεζική σχέση μεταξύ των λαών. Έγινε για να προχωρήσει το πνεύμα της Ευρώπης και να υπάρχει μία αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών για να μπορέσει να επιβιώσει σαν σύνολο η Ευρώπη. Οι Πολιτιστικές Πρωτεύουσες που έκανε η Μελίνα, είναι ένας οδηγός επικοινωνίας και γνωριμίας των πολιτών της Ευρώπης. Αλλά εδώ η σχέση είναι εάν μετά από εξήντα χρόνια θα επιστρέψεις το 2 τοις εκατό των τόκων. Αυτά είναι ανήκουστα πράγματα.
Πείτε μου μία εποχή της Ελλάδας που σας λείπει.
Η εποχή από το 1952 εώς το 1965. Τότε ήταν μία χρυσή περίοδος του Πνεύματος και του Πολιτισμού της σύγχρονης Ελλάδας. Εκείνη την εποχή με τον Ελύτη, τον Εγγονόπουλο, τον Εμπειρίκο, τον Χατζιδάκι, πηγαίναμε στου Zonars, πίναμε το ουζάκι μας, ο Μάνος έτρωγε το γλυκό του, και μιλάγαμε για μουσική, για φιλοσοφία, για θεατρικά έργα, για οτιδήποτε. Και το βράδυ πηγαίναμε στο Βυζάντιο και μιλάγαμε πάλι από τις δωδεκάμιση με μία μέχρι τις τρεις το πρωί. Υπήρχε μια επικοινωνία και μία βούληση που δεν μπορούσαμε να ξεφύγουμε από το όνειρό μας που ήταν ο Πολιτισμός. Θα σας πω μια φράση του Γκαίτε που μέσα σε τρεις γραμμές περιέγραψε όλο τον Ελληνικό Πολιτισμό. «Από όλους τους λαούς οι Έλληνες ονειρεύτηκαν καλύτερα το όνειρο της ζωής». Τώρα υπάρχει μια πεζότητα άνευ προηγουμένου και παλεύει ο καθένας μόνος του.
Κύριε Μερκούρη, εσείς πώς ζείτε σήμερα; Με τι πόρους εννοώ.
Είμαι ενενήντα τριών χρονών. Αν σας πω τι πόρους δεν θα το πιστέψετε με τίποτε. Παίρνω 253 ευρώ γεροντική σύνταξη. Ευτυχώς έκανα κάποια πράγματα στη ζωή μου, έχω υπολογίσει μερικά χρόνια ακόμα και λέω εντάξει. Κάτι θα γίνει. Θα τα βγάλουμε πέρα. Έχω και δύο παιδιά σε κάτι θα βοηθήσουν.
Είναι εντυπωσιακό που στα ενενήντα τρία σας, δεν το έχετε βάλει κάτω και συνέχεια δημιουργείτε πράγματα.
Αυτό είναι μία αλήθεια. Δεν μπορώ όμως να ζήσω αλλιώς. Δεν βλέπω καλά. Δεν ακούω καλά. Το διαπιστώσατε όταν δεν άκουγα το κουδούνι που χτυπούσατε. Δεν περπατάω καλά. Δόξα το Θεό όμως, σκέπτομαι σωστά. Αισθάνομαι ότι συμμετέχω. Κι αυτό κάτι είναι.
