Μεγαλωμένος στη Φλώρινα και τις Πρέσπες, αλλά με καταγωγή από την Ήπειρο, ο σκηνοθέτης Νίκος Ζιώγας μέσα από τις ιστορίες των παππούδων και των γιαγιάδων του είχε πάντα μια σχέση με την περιοχή. Οι ρίζες του μαζί με την αγάπη του για την εθνογραφία και την παράδοση, τον οδήγησαν την άνοιξη του 2019 στο Γιρομέρι Θεσπρωτίας να κινηματογραφεί τους ελάχιστους κατοίκους του και τα έθιμά τους.
Πριν από περίπου έξι χρόνια είχε δει ένα βίντεο για το έθιμο στο Γιρομέρι, τη Δευτέρα του Πάσχα, που στο κοιμητήριο του χωριού συγγενείς των νεκρών τραγουδούν πάνω από τους τάφους τους συνοδεία μουσικής. Από τότε ήταν σίγουρος ότι αυτό θα είναι το θέμα της πρώτης του μεγάλης ταινίας. «Δεν ήξερα πότε και πως θα την κάνω γιατί φοβόμουν τον θάνατο και να έρθω τόσο κοντά του», εξηγεί ο Νίκος Ζιώγας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ.
Την ιδέα για την ταινία τη συζητούσε περίπου δύο χρόνια με το φίλο του και συν-σεναριογράφο Μίμη Χρυσομάλλη. Κάποια στιγμή του τηλεφώνησε ο Χρυσομάλλης για να κάνουν τελικά την ταινία. Λίγες ώρες αργότερα έμαθε ότι έφυγε από τη ζωή ο παππούς του, κάτι που το θεώρησε συμβολικό. «Δεν ήθελα να δώσω μια ιστορική προσέγγιση του εθίμου, αλλά το βιωματικό κομμάτι των ανθρώπων του χωριού».
Έτσι άρχισε να δημιουργείται το «Ενθύμιον» ένα λυρικό ντοκιμαντέρ, μια ελεγεία στην Ήπειρο που χάνεται, αλλά και ένας ύμνος στην Ήπειρο που επιβιώνει, «μια ποιητική προσέγγιση στη ζωή και το θάνατο», όπως λέει ο σκηνοθέτης, για την ταινία του που θα προβληθεί στο τέλος του μήνα σε παγκόσμια πρεμιέρα από το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.
Χαρακτηρίζει «συγκλονιστική» την πρώτη επαφή του κινηματογραφικού συνεργείου με τους ανθρώπους του χωριού. Πήγαν στο Γιρομέρι για το ρεπεράζ -την αναζήτηση δηλαδή και την επιλογή των χώρων για την ταινία- την 25η Μαρτίου του 2019. Στην εκκλησία είχε λειτουργία, ήταν όλο το χωριό μαζεμένο εκεί και μετά τη λειτουργία ο σκηνοθέτης τους εξήγησε ότι θέλουν να γυρίσουν μια ταινία στον τόπο τους. Ήταν όλοι πολύ φιλόξενοι. Τους αποκαλούσαν “τα παιδιά”. Τους προσκαλούσαν στα σπίτια τους. «Νιώσαμε πολύ οικογενειακά. Καταλάβαμε ότι νιώθουν την ανάγκη να “φωνάξουν” ότι είμαστε ζωντανοί», εξηγεί ο κ. Ζιώγας.
Το πολυπληθές Γιρομέρι του 1975 και η σημερινή του ερήμωση
Στο Γιρομέρι, για το έθιμο της Δευτέρας του Πάσχα, είχε γυριστεί ένα ντοκιμαντέρ πριν από 46 χρόνια από το Μενέλαο Μελετζή και συμμετείχε στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Απορρίφθηκε όμως τότε από την Προκριματική Επιτροπή και δεν είχε κάποια άλλη τύχη. Ο Νίκος Ζιώγας έμαθε για αυτό αφότου ξεκίνησε να δουλεύει τη δική του ταινία και τότε αναζήτησε το ασπρόμαυρο φιλμ, αλλά και τον δημιουργό του.
Το ντοκιμαντέρ του 1975 «ξαναζωντανεύει» με αποσπάσματά του μέσα στην ταινία «Ενθύμιον». «Είναι διπλή χαρά γιατί η ταινία ξαναπηγαίνει στο Γιρομέρι, αλλά και στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης μέσα από μια άλλη ταινία», λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Ζιώγας, προσθέτοντας πόσο χάρηκε και ο Μενέλαος Μελετζής με αυτήν την εξέλιξη. Μέσα στην ταινία του Ζιώγα υπάρχει κι άλλο αρχειακό υλικό. Πρόκειται για εικόνες του φωτογράφου Κώστα Μπαλάφα από τα γυρίσματα το 1975, που δανείστηκε ο σκηνοθέτης από το Μουσείο Μπενάκη.
Οι διαφορές από τα τότε πλάνα με τη σημερινή κατάσταση που κατέγραψε ο σκηνοθέτης είναι πολλές. «Χαρακτηριστικά είναι τα πλάνα από το πανηγύρι. Στην ταινία του Μελετζή η πλατεία είναι ασφυκτικά γεμάτη με κόσμο. Στα δικά μας γυρίσματα είναι εμφανής η ερήμωση του τόπου».
Το «Ενθύμιον» είναι η πρώτη μεγάλη ταινία του Νίκου Ζιώγα – η επόμενη κινηματογραφική του στάση θα είναι στις Πρέσπες όπου μεγάλωσε- και όνειρό του ήταν να παιχτεί στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. «Είναι συγκινητική η προσπάθεια του Φεστιβάλ να στηρίζει τους κινηματογραφιστές. Στέκεται δίπλα σε όλους μας. Αυτό μας δίνει σκοπό. Είμαι πολύ χαρούμενος που πηγαίνει εκεί η ταινία μου», λέει ο σκηνοθέτης. Θα ήθελε ακόμη να ταξιδέψει η ταινία σε εθνογραφικά -και όχι μόνο- φεστιβάλ σε όλο τον κόσμο και να δείξει αυτό το όμορφο κομμάτι της Ηπείρου. «Θα με ενδιέφερε πολύ άνθρωποι από το εξωτερικό να δουν αυτό το κομμάτι της κοινωνίας, που συχνά λείπει από την καθημερινότητά μας, ιδίως στα αστικά κέντρα».
Τον ήχο της ταινίας «Ενθύμιον» σχεδίασε η Βάλια Τσέρου και επιμελήθηκε ο Κώστας Κουταλιδάκης, τη μίξη ήχου έκανε ο Κώστας Βαρυπομπιώτης, συνεργάστηκαν οι παραγωγοί Ηρακλής Μαυροειδής, Νίκος Σμπιλίρης, Αντιγόνη Γαβριατοπούλου και Άρης Ντάγιος, τη μουσική επιμελήθηκε ο Κωνσταντής Παπακωνσταντίνου, το μοντάζ ο Παναγιώτης Παπαφράγκος, παραγωγός είναι ο Άγγελος Βενέτης και εταιρεία παραγωγής η Boo Productions.
Η ταινία «Ενθύμιον» θα προβληθεί το Σάββατο 26 Ιουνίου 2021 στις 21:30 στο θερινό κινηματογράφο «Απόλλων» στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.
