Με εικόνες από drones από τα μαντεμοχώρια Χαλκιδικής μέχρι τη Θεσσαλονίκη και τη Νάουσα και γραφιστικά που θυμίζουν… ηλεκτρονικό παιχνίδι, ένα ιστορικό ντοκιμαντέρ που δημιουργήθηκε με πρωτοβουλία του Ιδρύματος Παπαγεωργίου -με αφορμή τα 200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821- περιγράφει σε 43′ τα βασικά σημεία και πρόσωπα της, όχι ιδιαίτερα γνωστής, επανάστασης του 1821 στη Μακεδονία.
Τι ρόλο έπαιξε η Χαλκιδική; Γιατί ο Εμμανουήλ Παππάς δεν επέστρεψε ποτέ στις Σέρρες; Ποιο ήταν το εφαλτήριό του για το ξεκίνημα του αγώνα; Γιατί ο Στάμος Κάψας έμεινε γνωστός ως Χάψας; Πόσο κόστιζε η ανθρώπινη ζωή -ανάλογα με την ηλικία και το φύλο- στα σκλαβοπάζαρα της Θεσσαλονίκης, πόσοι αποκεφαλίστηκαν τον Μάιο του 1821 στο Καπάνι και πότε παραβιάστηκε για πρώτη φορά το άβατο του Αγίου Όρους;
Απαντήσεις σε αυτά και πολλά ακόμη ερωτήματα δίνει το ντοκιμαντέρ «Η Μακεδονία στην επανάσταση του 1821» σε σενάριο και αφήγηση του Κωνσταντίνου Σφήκα, επαγγελματία ξεναγού της UNESCO, και σκηνοθεσία του Μωρίς Ραφαήλ.
Η πιο γνωστή πτυχή του αγώνα στην ευρύτερη περιοχή της Μακεδονίας είναι της Νάουσας -για τη συνεισφορά της στον αγώνα είναι η μόνη πόλη που φέρει τον τίτλο «ηρωική»- και της θυσίας των γυναικών της πόλης που προτίμησαν να πέσουν μαζί με τα παιδιά τους στο ποτάμι της Αράπιτσας παρά να πέσουν στα χέρια των Τούρκων, ενώ ο πιο γνωστός αγωνιστής είναι ο Εμμανουήλ Παππάς.
«Υπάρχει ωστόσο ένα τεράστιο κομμάτι ιστορίας που είναι ανεκμετάλλευτο», σημειώνει ο Κωνσταντίνος Σφήκας και συμπληρώνει ότι «με απόφαση του Ιδρύματος Παπαγεωργίου μπήκαμε σε μια διαδικασία καταγραφής για να δούμε τι συνέβη εδώ». Το ντοκιμαντέρ που είναι χωρισμένο σε τρία κεφάλαια -Άγιος Όρος και Χαλκιδική, Θεσσαλονίκη και Νάουσα- δίνει μια ξεκάθαρη, πρώτη εικόνα, του αγώνα στη Μακεδονία.
Η συμβολή της Μακεδονίας στην Επανάσταση
«Οι αγώνες σε αυτές τις περιοχές καθυστέρησαν οκτώ μήνες τους στρατούς να μην κατέβουν στο νοτιά. Δύο μεγάλοι στρατοί 35-40 χιλιάδων ανθρώπων θα κατέστρεφαν πιθανώς την επανάσταση εν τη γενέσει της. Με την επανάσταση που έκανε η Μακεδονία, προσέφερε στον αγώνα», τονίζει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Σφήκας, ο οποίος παρά τα 20 χρόνια εμπειρίας του σαν ξεναγός, βρήκε ιδιαίτερα προκλητική και πολύτιμη την εμπειρία που αποκόμισε από τη δημιουργία του ντοκιμαντέρ.
Ο σκηνοθέτης Μωρίς Ραφαήλ εξηγεί ότι στην αρχή …πελάγωσε. «Δεν ήξερα για την ιστορία της επανάστασης στον τόπο μας. Όταν ακούς για το 1821 δεν πάει ο νους σου στην Χαλκιδική ή ενδεχομένως και στη Θεσσαλονίκη», σημειώνει, αλλά το μεταδοτικό πάθος, όπως τονίζει, του Κωνσταντίνου Σφήκα τον έκανε να πιάσει αμέσως δουλειά.
Στο αυτοκίνητο που πήγαιναν για τα γυρίσματα τού έβαζε δυνατά μουσική και στη συνέχεια τού έλεγε ιστορίες από το κάθε μέρος που περνούσαν. «Υπάρχουν πολλές αναφορές και ο Κωνσταντίνος συνέθεσε το… παζλ και μου εξιστορούσε τα γεγονότα», θυμάται ο σκηνοθέτης. Αυτό που τον δυσκόλεψε περισσότερο ήταν ότι δεν υπάρχει αρχείο που θα βοηθούσε στη δημιουργία του ντοκιμαντέρ. Η κεντρικότερη ιστορική πηγή που χρησιμοποίησαν είναι του Κωνσταντίνου Βακαλόπουλου, ωστόσο, όπως σημειώνει, «δεν υπάρχει τίποτε να τραβήξεις εικόνες από τα καμένα χωριά, οπότε έπρεπε να ενώσουμε κάποιες… τελείες». Στην πορεία όμως ενθουσιάστηκε τόσο που, όπως λέει, θα το έβλεπε και σειρά στο Netflix!
Στην προσέγγισή τους, θέλοντας να δώσουν ένα μοντέρνο ύφος στην απεικόνιση της ιστορίας, κι επειδή δεν είχαν στη διάθεσή τους ούτε εικόνες, ούτε γκραβούρες, ούτε πίνακες, ύστερα από συζήτηση με τον animator Νεκτάριο Καρανίκα, αποφάσισαν να κάνουν γραφιστικά εμπνευσμένα από το επιτραπέζιο Risk. «Θέλαμε να είναι μοντέρνο, φρέσκο και να προσελκύσει και τους νέους», εξηγεί ο κ. Ραφαήλ.
Προσπαθούσαμε να φανταστούμε την πολιορκία
Από τις περιοχές που επισκέφτηκαν για τις ανάγκες του ντοκιμαντέρ, ο Μωρίς Ραφαήλ εντυπωσιάστηκε περισσότερο από την ιστορία στο στρατηγικό σημείο της διώρυγας της Ποτίδαιας. «Πρέπει να ήταν πολύ επιβλητικό. Όταν είσαι εκεί -και βλέπεις ότι λογικά το τοπίο δεν πρέπει να έχει αλλάξει δραματικά- σκέφτεσαι ότι κάποιοι γενναίοι άνθρωποι έβγαλαν άμυνα, κοιτώντας απέναντι 30 χιλιάδες κόσμο». Το δεύτερο σημείο που τον εντυπωσίασε ήταν το κάστρο της Ρεντίνας. «Στεκόμασταν και κοιτούσαμε από το κάστρο προς τα κάτω και προσπαθούσαμε να φανταστούμε την πολιορκία. Εκεί αισθάνθηκα πραγματικά ότι εδώ είναι μέρος της ιστορίας», σημειώνει ο σκηνοθέτης, προσθέτοντας ωστόσο ότι στο σημείο «δεν υπάρχει ούτε μία ταμπέλα».
Το ντοκιμαντέρ κλείνει με το παραδοσιακό τραγούδι «Μακρυνίτσα» ερμηνευμένο από τη Ναουσαία τραγουδίστρια Μαίρη Δούτση. Αναφέρεται στην καταστροφή της Νάουσας, «το Μεσολόγγι της Βόρειας Ελλάδας», στις 13 Απριλίου του 1822 από τους Τούρκους, ως ανάμνηση της πτώσης και του πνιγμού των γυναικών της πόλης στον ποταμό Αράπιτσα, για να μην πέσουν υπόδουλες στα τουρκικά στρατεύματα.
Το σενάριο επιμελήθηκε ο Θωμάς Μικρούλης, την οργάνωση παραγωγής η Ζωή Αποστολίδου, την ηχοληψία ο Κλεάνθης Μανωλάρας και η ηχογράφηση της αφήγησης έγινε στο Studio Stereotype.
Το ντοκιμαντέρ, παραγωγή του Ιδρύματος Παπαγεωργίου, είναι διαθέσιμο στο λινκ: https://youtu.be/818O7iMM3aA
