Πριν από δύο χρόνια έφυγε από τη ζωή ο Ιταλός σκηνοθέτης του κινηματογράφου, του θεάτρου και της όπερας Φράνκο Τζεφιρέλι, ο οποίος υπήρξε αναμφισβήτητα ένας από τους μεγαλύτερους σκηνοθέτες όπερας και οι ταινίες του είναι πλέον κλασικές. «Ρωμαίος και Ιουλιέτα», «Ο Ιησούς από τη Ναζαρέτ», «Άμλετ», «Αδελφός Ήλιος, Αδελφή Σελήνη», μας δείχνουν την ένταση του συναισθήματός του για τον Σαίξπηρ αλλά και τη βαθιά θρησκευτικότητά του.
Για την ταινία Ρωμαίος και Ιουλιέτα (1968), είχε λάβει υποψηφιότητα για βραβείο Όσκαρ. Η ταινία του The Taming of the Shrew (1967) με την Ελίζαμπεθ Τέιλορ και τον Ρίτσαρντ Μπάρτον παραμένει η καλύτερη κινηματογραφική διασκευή της ομώνυμης παράστασης. Η μίνι σειρά του Ιησούς από την Ναζαρέτ (1977) κέρδισε αναγνωρισιμότητα και προβάλλεται ακόμα και σήμερα κατά τα Χριστούγεννα και το Πάσχα σε πολλές χώρες.
Αξιωματικός της ιταλικής κυβέρνησης από το 1977, ο Τζεφιρέλι έλαβε τη διάκριση του ιππότη από την βρετανική κυβέρνηση το 2004 όταν έγινε Ταξιάρχης του Τάγματος της Βρετανικής Αυτοκρατορίας. Το 2009 βραβεύτηκε με το Premio Colosseo.
Τα παιδικά του χρόνια
Ο Τζιανφράνκο Τζεφιρέλι, γεννήθηκε στην Φλωρεντία στις 12 Φεβρουαρίου 1923. Ήταν καρπός του έρωτα του εμπόρου ρούχων Οτορίνο Κόρσι και της σχεδιάστριας μόδας Αλάιντε Γκαρόζι. Επειδή και οι δύο γονείς του ήταν παντρεμένοι η μητέρα του τόν δήλωσε στο ληξιαρχείο με το επώνυμο Τζεφιρέτι (μικρές αύρες στα ιταλικά) και από παρανόηση του ληξίαρχου γράφτηκε στα κατάστιχα της πόλης ως Τζεφιρέλι.
Σε ηλικία 6 ετών η μητέρα του πέθανε και την ανατροφή του ανέλαβε μια ομάδα γηραιών Αγγλίδων που ζούσαν στη Φλωρεντία και ήταν γνωστές ως «Σκορπιόνι» (Σκορπιοί) για το δηκτικό τους χιούμορ. Η κατοπινή ταινία του «Τσάι με τον Μουσολίνι» (1999), αντλεί πολλά στοιχεία από τα παιδικά του χρόνια.
Το 1941, γράφτηκε στο Πανεπιστήμιο της Φλωρεντίας για να σπουδάσει αρχιτεκτονική, όμως τον περισσότερο χρόνο του τόν περνούσε στο θεατρικό τμήμα του πανεπιστημίου. Κατά την διάρκεια της γερμανικής κατοχής (1943-1945), πέρασε στην αντίσταση και υπηρέτησε ως διερμηνέας των βρετανικών δυνάμεων. Μετά την απελευθέρωση της Ιταλίας εγκαταστάθηκε στη Ρώμη αποφασισμένος να ακολουθήσει καριέρα στο θέατρο.
Το 1946, εντάχθηκε στην ομάδα του Λουκίνο Βισκόντι. Με τον σπουδαίο σκηνοθέτη δούλεψε ως βοηθός του στην ταινία «Η Γη Τρέμει» (1948), που θεωρείται ένα από τα αριστουργήματα του ιταλικού νεορεαλισμού. Από τις αρχές της δεκαετίας του ’50 εργάστηκε ως σκηνογράφος και σκηνοθέτης σε παραγωγές όπερας, όπου διακρίθηκε ιδιαίτερα για τις λεπτομερείς και φαντασμαγορικές σκηνοθεσίες του, που ενθουσίαζαν το κοινό και του χάρισαν φήμη και δόξα, όχι όμως και τους κριτικούς.
Η αίσθηση της δραματουργίας γεννήθηκε από την ίδια του την εμπειρία και η ζωή του ενέπνευσε το έργο του.
Οι μέθοδοι του Βισκόντι είχαν μια βαθιά επιρροή στο μετέπειτα έργο του Τζεφιρέλι. Εργάστηκε και με άλλους σκηνοθέτες όπως ο Αντονιόνι και ο Ροσελίνι. Τη δεκαετία του 1960, ο Τζεφιρέλι ξεκίνησε να γράφει και να σκηνοθετεί τις δικές του παραστάσεις στο Λονδίνο και στην Νέα Υόρκη και σύντομα μετέφερε τις ιδέες του στον κινηματογράφο.
Η πρώτη του σκηνοθεσία ήταν την σεζόν 1952-1953 με το έργο του Τζοακίνο Ροσίνι «Μια Ιταλίδα στο Αλγέρι», που ανέβηκε στην Σκάλα του Μιλάνου. Μέχρι τις αρχές του αιώνα μας παρέμεινε ενεργός στο λυρικό θέατρο με αξιομνημόνευτες σκηνοθεσίες σε έργα, όπως «Λα Τραβιάτα» και «Φάλσταφ» του Βέρντι, «Λουτσία Ντι Λαμερμούρ» του Ντονιτσέτι, «Κάρμεν» του Μπιζέ, «Λα Μποέμ» και «Τόσκα» του Πουτσίνι.
Ο Τζεφιρέλι ανακάλυψε τον κινηματογράφο ως βοηθός των Βισκόντι, Ντε Σίκα, Ροσελίνι και Αντονιόνι. Το 1958 σκηνοθέτησε την πρώτη του ταινία με τίτλο «Camping»,που ήταν αποτυχία. Η επιτυχία και η αναγνώριση από το κοινό (όχι και πάλι από τους κριτικούς) ήλθε με την μεταφορά έργων του Σέξπιρ: «Η στρίγκλα που έγινε αρνάκι» (1967) με πρωταγωνιστές το ζευγάρι Ελίζαμπεθ Τέιλορ και Ρίτσαρντ Μπάρτον, «Ρωμαίος και Ιουλιέτα» (1968), με πρωταγωνιστές για πρώτη έφηβων ηθοποιών στους επώνυμους ρόλους και «Άμλετ» (1990) με πρωταγωνιστή τον Μελ Γκίμπσον.
Από το μη σεξπιρικό έργο του, άξιες λόγους είναι οι ταινίες «Αδελφός Ήλιος, αδελφή Σελήνη» (1973), στην οποία συναντάμε τις αρετές του ως εστέτ και σκηνογράφου, «Τζέιν Έιρ» (1996) και «Κάλλας για πάντα» (2002), με πρωταγωνίστρια την Φανί Αρντάν στον ρόλο της Μαρίας Κάλλας. Ήταν ένας οφειλόμενος φόρος τιμής στην μεγάλη ντίβα, που ήταν προσωπική του φίλη και την οποία είχε σκηνοθετήσει στις όπερες «Νόρμα», «Λα Τραβιάτα» και «Τόσκα»
Στο πλούσιο έργο του περιλαμβάνονται ακόμη και μεταφορές σημαντικών έργων της όπερας στον κινηματογράφο, όπως «Οι παλιάτσοι» (1981), «Καβαλερία Ρουστικάνα» (1982), «Οθέλλος» (1986) και «Λα Μποέμ» (2008).
Το 1977, γνώρισε ακόμη μια επιτυχία αυτή την φορά στην τηλεόραση με την ιδιαίτερα φροντισμένη μίνι σειρά «Ο Ιησούς από την Ναζαρέτ», με πρωταγωνιστή τον Ρόμπερτ Πάουελ στον ρόλο του Χριστού. Η σειρά αυτή είναι πλέον κλασική στο είδος της και παίζεται και ξαναπαίζεται κάθε χρόνο την Μεγάλη Εβδομάδα.
Ο Τζεφιρέλι αναμίχθηκε και στην πολιτική. Από το 1994 έως το 2001 διετέλεσε γερουσιαστής στην περιφέρεια της Κατάνιας, με το δεξιό κόμμα του Σίλβιο Μπερλουσκόνι «Φόρτσα Ιτάλια».
Προσωπική ζωή
Το 1996 ο Τζεφιρέλι αποκαλύφθηκε ότι ήταν ομοφυλόφιλος και από τότε προτιμούσε να μην μιλά για την προσωπική του ζωή. Ο Τζεφιρέλι θεωρούσε τον εαυτό του «ομοφυλόφιλο» αντί για γκέι καθώς θεωρούσε ότι ο όρος «γκέι» ήταν λιγότερο καλαίσθητος. Ο Τζεφιρέλι είχε υιοθετήσει δύο ενήλικες γιους, με τους οποίους είχε συνεργαστεί για χρόνια και οι οποίοι διηύθυναν τις υποθέσεις του.
Ο Τζεφιρέλι είχε δεχθεί κριτική από θρησκευτικές ομάδες για αυτό που αποκαλούν «βλάσφημη εκπροσώπηση των βιβλικών φιγούρων στις ταινίες του» αλλά και κριτική από την κοινότητα ΛΟΑΤΚΙ για την στάση του απέναντι στη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία σχετικά με τα ομοφυλοφιλικά ζητήματα.
Ο Τζεφιρέλι είχε σχέση με τον σκηνοθέτη Λουκίνο Βισκόντι.
Η στενή φιλία του και η συνεργασία του με τη Μαρία Κάλλας – Ο Πόλεμος και το εκτελεστικό απόσπασμα
Η στενή φιλία του και η συνεργασία του με τη Μαρία Κάλλας αποτυπώνεται στην «Τόσκα». Πάλι η ιστορία των γονιών του φαίνεται στις όπερες που επέλεξε να σκηνοθετήσει: την «Τραβιάτα», όπου η ηρωίδα ντροπιασμένη, σαν τη μητέρα του, πεθαίνει νέα από φυματίωση, όπως και η Μιμί στην «Μποέμ» ή η «Κάρμεν» και οι «Παλιάτσοι», όπου ο πρωταγωνιστής σκοτώνει τη γυναίκα του.
Στον πόλεμο πολέμησε, ήταν παρτιζάνος και τον έστησαν δύο φορές μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα, εμπειρία που αποτυπώνεται στη σκηνή της σταύρωσης του Χριστού στον «Ιησού από τη Ναζαρέτ».
Ο Φράνκο Τζεφιρέλι έφυγε από την ζωή στις 15 Ιουνίου 2019, σε ηλικία 96 ετών. «Έσβησε ήσυχα στο σπίτι του στη Ρώμη μετά από μακρά ασθένεια που είχε επιδεινωθεί τους τελευταίους μήνες», μετέδωσαν τα ιταλικά μέσα ενημέρωσης, επικαλούμενα πηγές της οικογένειάς του.
Φιλμογραφία
The Taming of the Shrew (Η στρίγγλα που έγινε αρνάκι,1967)
Romeo and Juliet (Ρωμαίος και Ιουλιέτα,1968)
Fratello Sole Sorella luna (Αδελφός ήλιος,αδελφή σελήνη,1973)
Jesus of Nazareth (Ο Ιησούς από τη Ναζαρέτ,1977)
The Champ (Τσαμπ,1979) Endless love (Ατέλειωτη αγάπη,1981)
la Traviata (Τραβιάτα,1983)
Othello (Οθέλλος,1986). Πρωταγωνίστησαν οι Plácido Domingo ως Οθέλλος,
Katia Ricciarelli ως Δυσδαιμόνα, and Justino Diaz ως Ιάγος. Το μεγαλύτερο τμήμα της ταινίας γυρίστηκε στο Ηράκλειο στα ενετικά νεώρια και το επιθαλάσσιο κάστρο Κούλε (Rocca di mare).
Il Giovane Toscanini (1988) Hamlet (Άμλετ,1990)
Storia di Una Capinera (1990)
The Sparrow (Η δύναμη του πεπρωμένου,1993)
Pagliacci (1994) Il tabarro (1994)
Jane Eyre (1996) Tea With Mussolini (Τσάϊ με τον Μουσολίνι,1999)
Don Giovanni (2000) Callas Forever
(Κάλλας για πάντα,2002)
La Bohème (1965; production designer only)
Florence: Days of Destruction (1966) (documentary short)
The Taming of the Shrew (1967)
Romeo and Juliet (1968) Academy Award nominee, director Brother Sun,
Sister Moon (1972) Jesus of Nazareth (1977) The Champ (1979)
Cavalleria Rusticana (1978) with Tatiana Troyanos and Plácido Domingo (live Metropolitan Opera House – stage director) Pagliacci (1978) with Teresa Stratas, Sherrill Milnes and Plácido Domingo (live Metropolitan Opera House – stage director)
Endless Love (1981)
Cavalleria Rusticana (1982) with Plácido Domingo and Elena Obraztsova
Pagliacci (1982) with Plácido Domingo and Teresa Stratas
La Bohème (1982) (live Metropolitan Opera – stage director)
La Traviata (1983) – Academy Award nominee, BAFTA winner, art direction; with Teresa Stratas and Plácido
Domingo Tosca (1985), (live Metropolitan Opera – stage director)
Otello (1986) – British Academy of Film and Television Arts winner, foreign language film; with Plácido Domingo and Katia Ricciarelli Young Toscanini (1988)
Hamlet (1990) Don Giovanni (live Metropolitan Opera – stage director)
Don Carlo with Luciano Pavarotti and Daniela Dessi (live La Scala – stage director) Storia di una capinera (also known as Sparrow; 1993) with Sheherazade Ventura
Jane Eyre (1996)
Tea with Mussolini (1999)
Callas Forever (2002)
