Επιμέλεια: Στέλιος Βασιλούδης
Ας φανταστούμε κάτι πραγματικα τρομακτικό – τον μύκητα που μετατρέπει τα θύματα του σε ζόμπι.
Οι σπόροι του εισέρχονται στο σώμα. Ο μύκητας στη συνέχεια μεγαλώνει και αρχίζει να προσβάλει τον εγκέφαλο του ξενιστή του μέχρι αυτός να χάσει τον έλεγχο και να αναγκαστεί να σκαρφαλώσει σε υψηλότερο σημείο. Ο παρασιτικός μύκητας καταβροχθίζει το θύμα του από μέσα, αποσπώντας κάθε τελευταίο ίχνος θρεπτικής ουσίας, καθώς προετοιμάζεται για το μεγάλο του φινάλε. Τότε – σε μια σκηνή πιο ανησυχητική και πιο τρομακτική από ταινία τρόμου – ένα βλαστάρι θανατου εκφύεται από το κεφάλι του θύματος. Αυτό το καρποφόρο τμήμα του μύκητα διασκορπίζει σπόρους στα πάντα γύρω του – καταδικάζοντας και άλλους στην ίδια μοίρα.
Ακούγεται σαν έργο μυθοπλασίας. Αλλά το βασίλειο των μυκήτων – διαφορετικό από αυτό των φυτών και των ζώων – κυμαίνεται από βρώσιμα μανιτάρια έως παράσιτα που προκαλούν εφιάλτες. Τα είδη των παρασιτικών μυκήτων Cordyceps και Ophiocordyceps είναι πέρα για πέρα αληθινά. Στη σειρά Planet Earth του BBC, ο David Attenborough παρακολούθησε και περιέγραψε με ποιον τρόπο ενας από αυτους τους μύκητες, εισέβαλε και κατέστρεψε εκ των έσω, ενα μυρμήγκι.
Το συγκεκριμένο κλιπ, με τα μυρμήγκια ζόμπι ενέπνευσε το «The Last of Us» – ίσως ένα από τα καλύτερα βιντεοπαιχνίδια στην αγορά και τώρα μια επιτυχημένη τηλεοπτική σειρά του Netflix, που ακολουθεί την ίδια πλοκή. Τόσο στο παιχνίδι όσο και στην τηλεόραση, ο μύκητας Cordyceps κάνει το άλμα από τη λεία των συνηθισμένων εντόμων θυμάτων του, στη μόλυνση ανθρώπων. Η επακόλουθη πανδημία οδηγεί στην κατάρρευση της κοινωνίας.
Αλλά στον πραγματικό κόσμο, είναι ποτέ πιθανό να συμβεί μια πανδημία Cordyceps – ή μια που να προκαλείται από άλλο μύκητα; «Νομίζω ότι υποτιμούμε τις μυκητιασικές λοιμώξεις επωμιζόμενοι τον κίνδυνο», λέει ο Δρ Neil Stone, κορυφαίος ειδικός σε μύκητες στο Hospital for Tropical Diseases του Λονδίνου. «Το έχουμε κάνει ήδη για πάρα πολύ καιρό και είμαστε εντελώς απροετοίμαστοι για να αντιμετωπίσουμε μια πανδημία μυκήτων», συνεχίζει. Στα τέλη Οκτωβρίου πέρυσι, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) εξέδωσε την πρώτη του λίστα με απειλητικούς για τη ζωή μύκητες. Υπάρχουν μερικά δυσάρεστα είδη εκεί, αλλά προς ανακούφιση μας το zombifying-Cordyceps δεν υπάρχει. Γιατί όχι;
Η Δρ Charissa de Bekker, μικροβιολόγος στο Πανεπιστήμιο της Ουτρέχτης, μελέτησε τον τρόπο με τον οποίο το Cordyceps δημιουργεί μυρμήγκια ζόμπι και λέει ότι δεν μπορεί φανταστεί το ίδιο να συμβαίνει ποτέ στους ανθρώπους. «Η θερμοκρασία του σώματός μας είναι πολύ υψηλή για τους περισσότερους μύκητες να εγκατασταθούν άνετα και να αναπτυχθούν – και αυτό ισχύει και για το Cordyceps», σύμφωνα με την ίδια.
«Το νευρικό σύστημα των εντόμων είναι πιο απλό από το δικό μας, επομένως θα ήταν σίγουρα πιο εύκολο για αυτους να αποκτήσουν τον έλεγχο του εγκεφαλου ενός απο αυτα – έναντι του δικού μας και επίσης το ανοσοποιητικό σύστημα των εντόμων είναι πολύ διαφορετικό», συνεχίζει. Τα περισσότερα είδη παρασιτικών Cordyceps έχουν εξελιχθεί εδώ και εκατομμύρια χρόνια για να εξειδικεύονται στη μόλυνση ενός μόνο είδους εντόμου. Τα περισσότερα δεν κανουν το άλμα από το ένα έντομο στο άλλο. «Το να μπορέσει αυτός ο μύκητας να πηδήξει από ένα έντομο σε εμάς και να προκαλέσει μόλυνση είναι ένα πολύ μεγάλο άλμα», συμπληρώνει.
Οι απειλές από μύκητες, πάντως, έχουν περιθωριοποιηθεί εδώ και πολύ καιρό. «Οι άνθρωποι το θεωρούν κάτι ανάξιο λόγου, επιφανειακό ή ασήμαντο», λέει ο Δρ Stone. Μόνο ελάχιστα από τα εκατομμύρια των ειδών μυκήτων προκαλούν ασθένειες, αλλά μερικες από αυτές μπορεί να είναι πολύ χειρότερες από μια ενοχλητική μυκητιασική μόλυνση των δακτύλων του ποδιού ή ένα μολυσμένο νύχι. Οι μύκητες σκοτώνουν περίπου 1,7 εκατομμύρια ανθρώπους το χρόνο – τρεις φορες περισσότερους από ότι η ελονοσία.
Θανάσιμοι κίνδυνοι μεγαλύτεροι από το cordyceps
Ο ΠΟΥ έχει εντοπίσει 19 διαφορετικα είδη μυκήτων που πιστεύει ότι αποτελούν σημαντικό λόγο ανησυχίας. Αυτά περιλαμβάνουν την ξαφνική εμφάνιση ενός θανατηφόρου στελέχους, του Candida auris – και ενός μύκητα, του Mucormycetes, ο οποίος τρώει τη σάρκα τόσο γρήγορα που οδηγεί σε σοβαρα τραύματα του προσώπου. Ο Δρ Neil Stone, που εργάζεται στο Εργαστήριο Υπηρεσιών Υγείας (HSL) του Λονδίνου, όπου αναλύονται δείγματα ασθενών από το Ηνωμένο Βασίλειο για να διαπιστωθεί εάν οι λοιμώξεις τους προκαλούνται από μύκητα και ποιες θεραπείες μπορεί να λειτουργήσουν, μας παραθέτει μερικούς από τους μεγαλύτερους μυκητιασικούς κινδύνους:
Το Candida auris είναι το πρώτο. Είναι ένας μύκητας τύπου μαγιάς που ευθύνεται για την χαρακτηριστική οσμή παρόμοια με αυτή που εκπέμπει μια ζυθοποιία ή ζύμη του ψωμιού.
Όμως, αν μπει μέσα στο σώμα μας, μπορεί να εισβάλει στο αίμα, το νευρικό σύστημα και τα εσωτερικά όργανα. Ο ΠΟΥ εκτιμά ότι έως και το 50% των ανθρώπων μπορεί να πεθανουν μετά από μια διεισδυτική λοίμωξη από Candida auris. «Είναι σαν ένα τέρας που εμφανίστηκε τα τελευταία 15 χρόνια – αλλά τώρα βρίσκεται παντού σε όλο τον κόσμο», λέει ο Δρ Stone.
Το πρώτο τεκμηριωμένο κρούσμα ήταν στο αυτί ενός ασθενούς στο Γηριατρικό Νοσοκομείο του Τόκιο το 2009.
Το Candida auris δεν είναι ιδιαίτερα ευαίσθητο στα αντιμυκητιασικα φάρμακα και ορισμένα στελέχη του είναι ανθεκτικά σε όλα τα φάρμακα που διαθέτουμε. Γι’ αυτό και θεωρείται υπερβακτηρίδιο. Η μετάδοση γίνεται κυρίως μέσω μολυσμένων επιφανειών στα νοσοκομεία. Κολλάει στις ενδοφλέβιες γραμμές και στις περιχειρίδες των πιεσόμετρων. Είναι πραγματικά δύσκολο να εξολοθρευτεί. Η λύση είναι συχνά το κλείσιμο ολόκληρων θαλάμων. Ο Δρ Stone λέει ότι είναι ο «πιο ανησυχητικός» μύκητας και τον «αγνοούμε με προσωπικό μας κίνδυνο», καθώς εάν βρεθεί εκτός ελέγχου, «θα μπορούσε να κλείσει ολόκληρα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης».
Ένας άλλος δολοφόνος μύκητας – ο Cryptococcus neoformans – μπορεί να εισέλθει στο νευρικό σύστημα των ανθρώπων και να προκαλέσει καταστροφική μηνιγγίτιδα.
Πρόσφατα, Ο Sid και η Ellie – δύο Βρετανοί τουρίστες – βρέθηκαν τις πρώτες μέρες του μήνα του μέλιτος στην Κόστα Ρίκα, όταν η Ellie άρχισε να αισθάνεται άρρωστη. Τα αρχικά συμπτώματά της – πονοκέφαλοι και ναυτία – αποδόθηκαν σε θερμοπληξία, αλλά στη συνέχεια άρχισε να παρουσιάζει σπασμούς και εμφάνισε ολικές επιληπτικές κρίσεις. Χρειάστηκε να την βάλουν σε μια αιώρα και να τη μεταφέρουν με βάρκα για να αναζητήσει ιατρική βοήθεια.
«Δεν έχω ξαναδεί κάτι πιο τρομακτικό και κυρίως να νιώθω τόσο αβοήθητος», λέει ο Sid.
Οι αξονικές έδειξαν οίδημα στον εγκέφαλό της και οι εξετάσεις εντόπισαν κρυπτόκοκκο. Ευτυχώς, η Ellie ανταποκρίθηκε στη θεραπεία. Βγήκε από κώμα μετά από 12 ημέρες σε αναπνευστήρα. Πλέον, η Ellie βρίσκεται σε καλή φάση ανάρρωσης. Λέει ότι «ποτέ» δεν πίστευε ότι ένας μύκητας θα μπορούσε να κάνει κάτι τέτοιο σε άνθρωπο. «Ποτε δεν φαντάστηκα ότι θα πήγαινα το μήνα του μέλιτος και σχεδόν θα πέθαινα».
Ο Mucormycetes, γνωστος και ως μαύρος μύκητας, προκαλεί τη σαρκοφαγική ασθένεια mucormycosis. Έχει ένα παρατσούκλι που αποκαλύπτει την ύπουλη φύση του – ανυψωτής καπακιού. Αναπτύσσεται τόσο γρήγορα ωστε, μετά από μόλις 24 ώρες καλλιέργειας σε ένα τρυβλίο Petri, μπορεί να σηκώσει το καπάκι του. «Όταν έχεις ένα φρούτο και την επόμενη μέρα γίνεται χυλός, αυτό συμβαίνει επειδή έχει μέσα του έναν μύκητα Mucormycetes», λέει η Dr Rebecca Gorton, κλινική επιστήμονας στο HSL. Προσθέτει ότι είναι σπάνιο στους ανθρώπους, αλλά μπορεί να αποδειχτεί μια «πραγματικά σοβαρή λοίμωξη».
Ο μαύρος μύκητας είναι ένας οπορτουνιστής που επιτίθεται σε άτομα με αδύναμο ανοσοποιητικό σύστημα. Προσβάλλει το πρόσωπο, τα μάτια και τον εγκέφαλο και μπορεί να αποβεί μοιραίος ή να αφήσει τους ανθρώπους με σοβαρή παραμόρφωση. Μια κακή λοίμωξη «αναπτύσσεται τόσο γρήγορα» στο σώμα «όσο στα φρούτα ή στο εργαστήριο», προειδοποιεί η Δρ Gorton. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας του Covid, σημειώθηκε έκρηξη κρουσμάτων μαύρου μύκητα στην Ινδία. Πάνω από 4.000 άνθρωποι πέθαναν. Τα στεροειδή που ελάμβαναν για τον Covid, τα οποία αποδυνάμωσαν το ανοσοποιητικό σύστημα σε συνδυασμό με τα υψηλά επίπεδα διαβήτη, πιστεύεται ότι βοήθησαν στον πολλαπλασιασμό του μύκητα.
Οι μύκητες είναι πολύ διαφορετικοί τύποι μόλυνσης από βακτήρια ή ιούς. Όταν ένας μύκητας μας προσβάλει, σχεδόν πάντα συλλέγεται από τον περιβάλλοντα χώρο και δεν εξαπλώνεται μέσω του βήχα και του φτερνίσματος. Όλοι είμαστε τακτικά εκτεθειμένοι σε μύκητες, αλλά αυτοί συχνά χρειάζονται ένα εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα για να ευδοκιμήσουν. Καθώς η ιατρική κρατά περισσότερους από ζωντανούς – χάρις πχ σε ορισμένες θεραπείες για τον καρκίνο – υπάρχουν περισσότεροι από εμάς με ασθενέστερο ανοσοποιητικό σύστημα.
Ο Δρ Stone λέει ότι μια πανδημία από μύκητες πιθανότατα θα έπαιρνε «μια διαφορετική μορφή» από τον Covid – τόσο στον τρόπο εξάπλωσης όσο και στον τύπο των ανθρώπων που μολύνει.
Πιστεύει επίσης ότι η απειλή υπάρχει λόγω «του καθαρού όγκου των μυκήτων στο περιβάλλον, της κλιματικής αλλαγής, των διεθνών ταξιδιών, του αυξανόμενου αριθμού κρουσμάτων και της βαθιάς παραμέλησης τους όσον αφορά τις θεραπείες που διαθέτουμε».
Οι μύκητες μπορεί να μην μας μετατρέψουν όλους σε ζόμπι, αλλά μπορούν να προκαλέσουν πολύ περισσότερα προβλήματα από μια συνηθισμένη μολυνση στα δάχτυλα του ποδιού.
Πηγη: BBC News
