«Τουλάχιστον προσπαθήσαμε», απαντά στην έσχατη ερώτηση του ευφυούς και συχνά προκλητικού Γερμανού κινηματογραφιστή Βέρνερ Χέρτσογκ (Werner Herzog), ο 88χρονος Μιχαήλ Γκορμπατσόφ.
Ο Βέρνερ Χέρτσογκ «κρατά», στο τέλος της ταινίας, το πλάνο με τα υγρά μάτια του πρώην κραταιού ηγέτη, ενώ αντί απάντησης στην ερώτηση «τι θα θέλατε να γραφτεί στο επιτύμβιο σας;», ο Γκορμπατσόφ απαγγέλλει στίχους του Μιχαήλ Γιούρεβιτς Λέρμοντοφ, του Ρώσου ποιητή του 19ου αιώνα με τη βραχύβια ζωή και το μακρόβιο έργο, που μιλούν για …«τίποτε πια εγώ δεν περιμένω απ’ τη ζωή/ μα ούτε για το παρελθόν δεν μετανιώνω…/ Θα ήθελα να ξεχαστώ και ν’ αποκοιμηθώ …και πάνω μου να πρασινίζει πάντα/ να σκύβει, να θροΐζει η σκούρα δρυς»…
«Συναντώντας τον Γκορμπατσόφ» (Meeting Gorbachev) είναι ο τίτλος της τελευταίας ταινίας του 77χρονου ιδιοφυούς και εκκεντρικού Βέρνερ Χέρτσογκ, γνώριμου του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, η οποία θα προβληθεί στην ενότητα «Μνήμη και ιστορία» του 21ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ, που εξελίσσεται από προχθές (Παρασκευή), στη Θεσσαλονίκη.
Μνήμη και ιστορία ή …όλα είναι πολιτική. Κι επειδή όλα είναι -εκτός από πολιτική- και θέμα οπτικής, όλα είναι κινηματογράφος. Στις ενότητες «Μνήμη και ιστορία» και «Όλα είναι πολιτική» του 21ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης ξεχωρίζουν τρεις ταινίες ντοκιμαντέρ.
Για τις ανάγκες της «συνάντησης με τον Γκορμπατσόφ», ο Χέρτσογκ έκανε τρεις 90λεπτες συναντήσεις με τον γηραιό πλέον Μοσχοβίτη, όγδοο κατά σειρά και τελευταίο ηγέτη της πρώην ΕΣΣΔ. Ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ ανακαλεί στα πλάνα του Χέρτσογκ τη … διπλωματική του μνήμη, απαντά ως …ηγέτης, τους όρους όμως θέτει τελικά ο Γερμανός σκηνοθέτης, ο οποίος, όπως μάλλον απαξιωτικά τόνιζε σε πρόσφατη συνέντευξή του με αφορμή την προβολή της ταινίας: «δεν είμαι δημοσιογράφος. Αν ήμουν, θα ήμουν κακός δημοσιογράφος».
Στη διάρκειας 92 λεπτών ταινία, ο Γκορμπατσόφ λυπάται για το τέλος του μεγάλου σοβιετικού πειράματος, δακρύζει για την απουσία της Ράισα (της συζύγου του), μιλά για τη συμβολή του στη γερμανική επανένωση και καταφεύγει στους ποιητές για να περιγράψει την αμφιλεγόμενη «ρώσική ψυχή» της χώρας του, των ανθρώπων της, αλλά και του ίδιου.
Το ήδη αμφιλεγόμενο ντοκιμαντέρ, που «υπογράφει» ο Βέρνερ Χέρτσογκ και ο συνεργάτης του Αντρέ Σίνγκερ αναφέρει στους τίτλους του ως …«ηθοποιούς» τον Γκορμπατσόφ και τον τελευταίο -πριν από την κατάρρευση του κομμουνισμού- κομμουνιστή πρωθυπουργό της Ουγγαρίας (1988-1990) Μίκλος Νέμεθ, που εμφανίζεται στην ταινία.
«Γεμισμένο» με σχόλια και απόψεις «γειτόνων», πρώην ηγετών εποχής, από την Πολωνία, τη Γερμανία, την Ουγγαρία, πλάνα από «ιστορικές» εμφανίσεις του Γκορμπατσόφ από τη δύσκολη παιδική του ζωή μέχρι σήμερα κ.ά, το ντοκιμαντέρ θα κάνει την ελληνική του πρεμιέρα το βράδυ της ερχόμενης Πέμπτης (7 Μαρτίου) στο «Ολύμπιον» (μία μόνο προβολή, χωρίς επαναληπτική).
– «Όταν ήμουν μικρός, ένας μικρός πιονέρος, μας έλεγαν πως θα πρέπει να πεθάνουμε για την πατρίδα. Αναρωτιέμαι ακόμη γιατί να μην πρέπει να ζήσουμε για την πατρίδα», αναρωτιόταν προ διετίας, στη Θεσσαλονίκη (στο 19ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ, όπου βρέθηκε ως επίσημος καλεσμένος) ο Ρώσος κινηματογραφιστής Βιτάλι Μάνσκι, που επανέρχεται στο εφετινό φεστιβάλ με τις δικές του μαρτυρίες για έναν άλλο, νεότερο και πλέον διαχρονικό και κραταιό ηγέτη της Ρωσίας του 21ου αιώνα (βρίσκεται στην ηγεσία της Ρωσίας από τον Μάιο του 2000 μέχρι σήμερα), τον Βλαντιμίρ Πούτιν.
«Μιλώντας για τον Πούτιν» είναι ο ελληνικός τίτλος της ταινίας – ντοκιμαντέρ, που ολοκλήρωσε και παρουσίασε ως «Putin’s Witnesses» ή «Svideteli Putina» (Μαρτυρία Πούτιν) στη Στοκχόλμη, στο Κάρλοβι Βάρι της Ουγγαρίας, το Λονδίνο, το Λος Άντζελες, τώρα και στο 21ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ της Θεσσαλονίκης, αλλά όχι και στη Ρωσία, ο εβραϊκής καταγωγής, γεννημένος το 1963 στην Ουκρανία (της ενωμένης τότε ΕΣΣΔ), σπουδαγμένος στη …μεγάλη Ρωσία, «αποχωρισμένος» από τη γενέτειρά του μετά τα γεγονότα της Κριμαίας, «πολιτογραφημένος» …τυχαία Ρώσος, που «αυτοεξορίστηκε» και ζει τα τελευταία χρόνια στη Λετονία, ο Βίταλι Μάνσκι.
Στα 102 λεπτά, που διαρκεί η ταινία (συμπαραγωγή Ελβετίας-Τσεχίας και Λετονίας) από τα πλάνα του «σχολαστικού χρονογράφου» Βίταλι Μάνσκι παρελαύνουν πολιτικοί (ο Μπόρις Γιέλτσιν, ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, ο ίδιος ο Πούτιν ως πρωταγωνιστής, ο δάσκαλός του στο σχολείο, στελέχη του κόμματος…).
«Στην πολιτική, όπως άλλωστε και στη ζωή, δεν υπάρχει παρθενογένεση και η περίπτωση του Βλαντίμιρ Πούτιν δεν αποτελεί εξαίρεση. Ένα ντοκιμαντέρ που ανατρέχει στην Παραμονή Πρωτοχρονιάς του 1999, όταν ο ρωσικός λαός καλωσόρισε τον νέο του Πρόεδρο. Έκτοτε, σχεδόν τίποτα δεν έχει αλλάξει. Ούτε η κατανομή της εξουσίας, ούτε η απάθεια των πολιτών, το πιο πολύτιμο καύσιμο για κάθε μορφή απολυταρχισμού», αναφέρεται στη «σύνοψη» της ταινίας, όπως αυτή παρουσιάζεται από το Φεστιβάλ της Θεσσαλονίκης.
«Το κράτος είναι όπως ένας κήπος… Πρέπει να καταστραφούν έγκαιρα τα ζιζάνια ώστε να αναπτυχθούν σωστά τα υγιή φυτά», δηλώνει μια κυρία του κυβερνητικού περιβάλλοντος στην ταινία κι ο Πούτιν δείχνει να συμφωνεί απόλυτα.
Ο Μάνσκι δεν σχολιάζει τίποτα. Αφήνει τα λόγια στις «δηλώσεις» των τότε πρωταγωνιστών και «κινηματο-γράφει» την Ιστορία με εικόνες, μορφασμούς – απλή παράθεση γεγονότων. Είναι ένας καλός δημοσιογράφος. Το σχόλιο το αναλαμβάνει η εικόνα και η δική της αλήθεια…
Η «Μαρτυρία Πούτιν» προβλήθηκε χθες (Σάββατο 2 Μαρτίου) στην αίθουσα «Φρίντα Λιάππα» και σε επανάληψη το ερχόμενο Σάββατο, στις 20.30, στην αίθουσα του «Ολύμπιον».
– Ούτε οι «Γηραιοί αγγελιοφόροι» (Los viejos heraldos) του νεαρού Κουβανού σκηνοθέτη (γεννημένος το 1989) Λουίς Αλεχάντρο Γέρο (Luis Alejandro Yero) σχολιάζουν την Ιστορία. Η Εσπεράντσα (Esperanza) και ο Αντόνιο/Τατά(Antonio/ Tat?) Γκονζάλες (Gonz?lez) ζουν σε μια καλύβα στην κουβανική ύπαιθρο. Ο Τατά κόβει ξύλα που θα χρησιμοποιήσει σε έναν παραδοσιακό φούρνο, που …καπνίζει ήδη ανησυχητικά, ενώ η Εσπεράντσα φροντίζει το σπίτι. Αγωνιούν για το πώς θα κρατήσουν αναμμένο τον φούρνο, παρά την καταιγίδα που πλησιάζει.
Στο μεταξύ, μια παλιά τηλεόραση ανακοινώνει τις κοσμοϊστορικές πολιτικές εξελίξεις που έχουν επέλθει στη χώρα με την ανάληψη της προεδρίας (είναι Απρίλιος του 2018) από τον Μιγκέλ Ντίας-Κανέλ, τον πρώτο ηγέτη της Κούβας που δεν είχε καν γεννηθεί στην Κουβανική Επανάσταση του 1959…
Οι «γηραιοί αγγελιοφόροι» συνυπάρχουν με την πολιτική ρητορική ως δύο παράλληλα σύμπαντα. Η ειδησεογραφία γράφεται στα τηλεοπτικά πλάνα, ερήμην της Ιστορίας των ανθρώπων…
Η ταινία διαρκεί 23 μόλις λεπτά και θα προβληθεί αύριο (Δευτέρα), στις 18.00, στην αίθουσα «Σταύρος Τορνές» και σε επανάληψη στην αίθουσα «Τζον Κασσαβέτης», την Πέμπτη 7 Μαρτίου, στις 17.45.
