Το διαμέρισμα του Κωνσταντίνου Καβάφη στην Αλεξάνδρεια όπου έζησε τα τελευταία 25 χρόνια της ζωής του δεν είναι μεγάλο: ένα γραφείο, οκτώ μικρά δωμάτια και το μπαλκόνι στο οποίο ονειρευόταν το αύριο και αναπολούσε το χθες, φιλοξένησαν, από το 1907, την γλωσσική ιδιοφυΐα και τη ριζοσπαστική ευαισθησία ενός από σημαντικότερους ποιητές της παγκόσμιας λογοτεχνίας.
Αυτή η σεμνή και τόσο σαγηνευτική Οικία Καβάφη που βρίσκεται στην πρώην οδό Lepsius στο ιστορικό κέντρο της Αλεξάνδρειας αποκαταστάθηκε από το Ίδρυμα Ωνάση σε συνεργασία με το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού και εγκαινιάστηκε χθες (11 Μαΐου) από την Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου, παρουσία της Υπουργού Πολιτισμού Λίνας Μενδώνη.
Τα δωμάτια, οι τοίχοι, τα τεκμήρια που φιλοξενεί αλλά και η ατμόσφαιρα που τα περιβάλλει, αποπνέουν το άρωμα μιας άλλης εποχής και κάνουν τον επισκέπτη συμμέτοχο, κι ίσως συνένοχο, της οικουμενικής ποιητικής μνήμης του Καβάφη. Το σπίτι αυτό μοιάζει- όπως ο ίδιος έγραφε σε ένα από τα ανέκδοτα ποιήματά του- με ένα «έπιπλο από πολύτιμον έβενο» μέσα στο οποίο θα φυλάσσονται «τα ενδύματα της ζωής του». Είναι ένα κιβώτιο ζωντανής μνήμης των ποιημάτων του Καβάφη και του παρελθόντος της αγαπημένης του πόλης και γίνεται μετά την αποκατάσταση του από το Ίδρυμα Ωνάση πόλος έλξης επισκεπτών αλλά και τόπος συνάντησης και δημιουργίας σύγχρονων καλλιτεχνών από όλο κόσμο.
Μια αίσθηση της ζωής του
«Με χαρά και συγκίνηση εγκαινίασα την ανακαινισμένη Οικία Καβάφη στην Αλεξάνδρεια, έργο που ανέλαβε και υλοποίησε με ιδιαίτερη φροντίδα το Ίδρυμα Ωνάση. Η ανάδειξη αυτού του χώρου, όπου ακόμη κυκλοφορεί το πνεύμα της μοναδικής καβαφικής ποίησης, αποτελεί μέγιστη προσφορά όχι μόνο στην ελληνική παροικία της Αλεξάνδρειας και στους Έλληνες μελετητές και λάτρεις του καβαφικού έργου, αλλά και στην παγκόσμια κοινότητα, που αναγνώρισε στους στίχους του έναν μεγάλο ποιητή του 20ου αιώνα» δήλωσε η Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου στα εγκαίνια της ανανεωμένης Οικίας Καβάφη που παραδόθηκε και πάλι στο κοινό, με αίθουσες γεμάτες από σημαντικά αντικείμενα που μας μεταφέρουν πίσω στον χρόνο προσφέροντας στον επισκέπτη ζωντανές εικόνες της βιογραφίας του παγκόσμιου ποιητή.
Άλλωστε το εξαιρετικά σημαντικό έργο του Ιδρύματος Ωνάση δεν αποσκοπεί στην απλή αναβίωση μιας μνήμης αλλά στην απόδοση μιας αίσθησης της καθημερινότητάς του. «Δεν προσπαθούμε να αναβιώσουμε κάτι. Δεν πρόκειται για ένα μουσείο αλλά για έναν χώρο που ενεργοποιεί μια εμπειρία βιωματική» εξήγησε στους Έλληνες και ξένους δημοσιογράφους που βρέθηκαν στην Αλεξάνδρεια για τα εγκαίνια ο Πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση, Αντώνης Παπαδημητρίου.
«Ο Καβάφης είναι άχρονος. Δεν έχει νόημα να προσπαθήσουμε να τον βιδώσουμε σε ένα διαμέρισμα. Σημασία έχει να ξαναθυμηθούμε το όραμα του, τη ζωή, του, την ατμόσφαιρα που τον περιέβαλε.. Να περπατήσουμε στα στενά σοκάκια, να αφουγκραστούμε τους ήχους και τις μυρωδιές της πόλης, όπως έκανε ο ίδιος. Η Οικία Καβάφη δεν θα μπορούσε ούτε φιλοδοξεί να είναι πιστή αναπαράσταση του σπιτιού του Καβάφη όπως ήταν πριν από τόσα χρόνια. Τα όποια ενθυμήματά του, προσωπικά και διακοσμητικά αντικείμενα διασώσαμε, φυλάσσονται εξάλλου με ασφάλεια στο Αρχείο Καβάφη στην Αθήνα. Στην Αλεξάνδρεια προσπαθήσαμε να δώσουμε μια αίσθηση μόνο από τη ζωή του» είπε χαρακτηριστικά.
Ο Πρόεδρος του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού, Νίκος Α. Κούκης, ανέφερε πως τα εγκαίνια της αναδημιουργημένης Οικίας Καβάφη στην Αλεξάνδρεια, αποτελεί γεγονός μείζονος σημασίας. «Ένα τοπόσημο του εξωελλαδικού ελληνισμού, η οικία στην οποία έζησε ένα μεγάλο μέρος της ζωής του ο μέγας Αλεξανδρινός, παραδίδεται πλέον στο ευρύ κοινό ανακατασκευασμένη με επιμέλεια σε κάθε της λεπτομέρεια από μια σπουδαία και πολύπειρη ομάδα συνεργατών του Ιδρύματος Ωνάση, η οποία εργάστηκε επιμελώς και μεθοδικά επί διετία, έχοντας συχνά να υπερβεί πλείστα, ανυπολόγιστα εξαρχής, εμπόδια. Το νέο κτήριο της Οικίας Καβάφη είναι ένα ακόμη έργο εθνικής προσφοράς, ένα ακόμη έργο ανάδειξης της καβαφικής ποιητικής δημιουργίας» σημείωσε.
Διάλογος μεταξύ Αθήνας και Αλεξάνδρειας
Ένας νέος γόνιμος «διάλογος» ξεκινάει πλέον ανάμεσα στην Αθήνα και την Αλεξάνδρεια, καθώς δώδεκα χρόνια μετά την απόκτηση του αρχείου Καβάφη, την ψηφιοποίηση και το άνοιγμά του σε κοινό και ερευνητές, το Ίδρυμα Ωνάση με την αποκατάσταση της Οικίας του, διευρύνει τις δυνατότητες της έρευνας για το μέλλον της καβαφικής ποίησης.
Μάλιστα, για τα επόμενα χρόνια, θα πραγματοποιεί στην Οικία Καβάφη μία σειρά δράσεων που θα βασίζονται στην ενεργοποίηση καινούριων αναγνώσεων του έργου του καθώς και στη δημιουργία νέων από σύγχρονους καλλιτέχνες.
«Μαθαίνουμε πως έβλεπε ο Καβάφης την Αλεξάνδρεια. Οι σύγχρονοι καλλιτέχνες θα μας δείξουν πώς έβλεπε και πώς βλέπει σήμερα η Αλεξάνδρεια τον Καβάφη. Ο Καβάφης είναι η αφορμή -και μάλιστα όχι απαραίτητά τα ποιήματά του- για τους καλλιτέχνες αυτούς. Είμαστε εδώ για να ενεργοποιήσουμε αυτές τις καινούριες αναγνώσεις», ανέφερε η Διευθύντρια Πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση, Αφροδίτη Παναγιωτάκου.
Στο επίκεντρο η σχέση του με την πόλη
Στην κεντρική συνοικία Αλ Σάτμπι, όπου βρίσκεται και το λεγόμενο «Ελληνικό Τετράγωνο», το 1907 ο Κ. Π. Καβάφης εγκαταστάθηκε στο διαμέρισμα του 2ου ορόφου της τότε όδου Lepsius που αργότερα μετονομάστηκε σε C. P. Cavafy, προς τιμήν του Έλληνα ποιητή. Το κτίριο αποτελεί παράδειγμα εκλεκτικιστικής αρχιτεκτονικής, που κυριαρχούσε στην Αλεξάνδρεια τον 19ο και το πρώτο μισό του 20ού αιώνα και περιβαλλόταν από το Ελληνορθόδοξο Πατριαρχείο, το Ελληνικό Νοσοκομείο και τους οίκους ανοχής της πόλης (μάλιστα ένας λειτουργούσε και στο ισόγειο του κτιρίου), τα οποία ο Καβάφης αποκαλούσε ο «Ναός της Ψυχής», ο «Ναός του Σώματος» και ο «Ναός της Σάρκας», αντίστοιχα.
Μετά τον θάνατό του, η οικία λειτούργησε για κάποια χρόνια ως πανσιόν με το όνομα Amir, μεταξύ άλλων χρήσεων. Το Νοέμβριο του 1992, με πρωτοβουλία του ιστορικού και συγγραφέα Κωστή Μοσκώφ, μορφωτικού ακολούθου στην Ελληνική Πρεσβεία του Καΐρου, εγκαινιάστηκε στον χώρο το Μουσείο Καβάφη. Στις αρχές του 2022 το Ίδρυμα Ωνάση ανέλαβε την αποκατάσταση τόσο του διαμερίσματος του ποιητή όσο και ολόκληρου του κτιρίου. Υπό την αρχιτεκτονική μελέτη του Flux-office της Εύας Μανιδάκη και του Θανάση Δεμίρη, το μέρος όπου ο Κ. Π. Καβάφης έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του και δημιούργησε δεκάδες από τα έργα του, αναδιαμορφώθηκε, ώστε να αναδειχθεί η εικόνα της κατοικίας όπως ήταν στα χρόνια που έμενε ο ποιητής και να φωτιστούν η σχέση του με την πόλη της Αλεξάνδρειας και ο αντίκτυπος του έργου του έως σήμερα.
Σπουδαία κειμήλια και σύγχρονα έργα τέχνης
Κάθε δωμάτιο της Οικίας φέρει ένα ξεχωριστό θεματικό τίτλο, συνδέεται οργανικά με ένα καβαφικό ποίημα και περιλαμβάνει σπουδαία κειμήλια, πιστά αντίγραφα τεκμηρίων, έργα από τη ζωή και το έργο του Αλεξανδρινού ποιητή, αλλά και σύγχρονα έργα τέχνης, που επιλέχτηκαν και με την αρωγή ακαδημαϊκών συμβούλων για την ανανεωμένη Οικία, όπως μας ενημέρωσε στην γλαφυρή και λεπτομερή ξενάγηση που έκανε στους Έλληνες δημοσιογράφους η Μαριάννα Χριστοφή, εκπρόσωπος του Αρχείου Καβάφη της οδού Φρυνίχου στην Πλάκα που εγκαινιάστηκε πέρσι τον Νοέμβριο.
Ανεβαίνοντας την μαρμάρινη σκάλα από την είσοδο του κτηρίου, γύρω από το οποίο – εκεί που άλλοτε υπήρχαν οίκοι ανοχής- υπάρχουν μικρά μαγαζιά, κατοικίες, συνεργεία και ένα καφέ, συναντάμε πρώτα το δωμάτιο με τίτλο «Ο παγκόσμιος ποιητής», το οποίο φιλοξενεί μεταφράσεις του έργου του Καβάφη από όλο τον κόσμο, σε χρονολογική σειρά των εκδόσεων ανά γλώσσα, από τη δεκαετία του 1950 έως και σήμερα. Περιμετρικά στους τοίχους του αναγράφεται μία φράση στα αγγλικά του W.H.Auden που επισημαίνει το απόλυτα διακριτό ύφος του Αλεξανδρινού ποιητή: «Τι είναι άραγε αυτό στα ποιήματα του Καβάφη που επιβιώνει από τη μετάφραση και συγκινεί; Κάτι το οποίο θα μπορούσα, αρκετά ανακριβώς, να αποκαλέσω τόνο της φωνής, προσωπικό λόγο. Έχω διαβάσει μεταφράσεις του από διαφορετικά χέρια, αλλά κάθε μία από αυτές έχει κάτι που καθιστά το ποίημα άμεσα αναγνωρίσιμο ως έργο του Καβάφη. Κανένας άλλος δεν θα μπορούσε να το έχει γράψει».
Ακολουθεί το δωμάτιο «Πάντα η Αλεξάνδρεια είναι», που αναδεικνύει με χάρτες και χρονολόγια τη σύνδεση του ποιητή με την πόλη της Αλεξάνδρειας, τον κατεξοχήν τόπο του καβαφικού έργου και βίου, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο εκτυλίσσονται η ζωή και η εργογραφία του που συχνά επηρεάζονται από την ιστορία της Αιγύπτου, ενώ καταλήγει στο μπαλκόνι με θέα την πάντα ζωντανή και πολύβουη Αλεξάνδρεια των 11 εκατ. κατοίκων. Το μικρό μπαλκόνι του περιμένει ανανεωμένο τους επισκέπτες να σταθούν στο σημείο όπου στεκόταν και ο ίδιος και να αντικρίσουν αυτά που έβλεπε και ο ίδιος τότε, το ελληνικό νοσοκομείο αριστερά, τον ‘Αγιο Σάββα μπροστά, δημιουργώντας μια ζωντανή σύνδεση με το παρελθόν.
Η αγάπη του Καβάφη για τον τζόγο και η «συνομιλία» με σύγχρονους καλλιτέχνες
Στη συνέχεια, προχωράμε στα δωμάτια «Γενεαλογία και προσωπική ζωή», που περιλαμβάνει ημερολόγια, επιστολές, σημειώματα, αλλά και τεκμήρια που σχετίζονται με τη γενεαλογία της οικογένειάς του, και «Το σαλόνι, μια αναδημιουργία», με έπιπλα- αναπαραστάσεις των αυθεντικών, όπως ήταν την εποχή που ζούσε στο σπίτι αυτό και υποδεχόταν φίλους και ανθρώπους του πνεύματος. Μάλιστα, όπως επισημάνθηκε κατά την ξενάγηση, παρά τη διαδεδομένη άποψη ότι ήταν μοναχικός, ο Καβάφης ήταν ιδιαίτερα κοινωνικός, αγαπούσε επίσης το ποτό αλλά και τον τζόγο.
Αυτό άλλωστε μαρτυρούν διάφορα τεκμήρια όπως το αυτοσχέδιο σημειωματάριο του ποιητή με την επιγραφή «Τζόγος» που περιέχει χειρόγραφες σημειώσεις που καταγράφουν ποσά κέρδους και ζημίας ανά τυχερό παιχνίδι για την περίοδο Ιανουάριος 1887 – Απρίλιος 1893.
Στη «συνομιλία» του ποιητή με σύγχρονους εικαστικούς, μουσικούς και κινηματογραφιστές είναι αφιερωμένο το δωμάτιο «Ο Καβάφης σήμερα», με έργα τέχνης αλλά και όλα τα βίντεο- έργα από τη σειρά «Visual Cavafy»- αναθέσεις του Ιδρύματος Ωνάση στο πλαίσιο του φεστιβάλ Archive of Desire που έγινε πέρσι στη Νέα Υόρκη. Ανάμεσά τους και έργα σπουδαίων εικαστικών, όπως είναι ο Γιάννης Κυριακίδης και η Farida El Gazzar, καθώς και τα βίντεο έργα που έχουν δημιουργήσει σκηνοθέτες όπως η Εύη Καλογηροπούλου («Αλεξάνδρεια»), η Elena Park («Μακρυά», «Θάλασσα του Πρωιού», «Ιθάκη», «Περιμένοντας τους Βαρβάρους», «Τα Βήματα»), ο Χρήστος Σαρρής («Τείχη»), σε συνεργασία με κρατούμενους σε φυλακές στην Ελλάδα, αλλά και ερμηνευτές όπως η Laurie Anderson («Φωνές»), ο Taylor Mac («Ιθάκη», «Περιμένοντας τους Βαρβάρους») και η Julianne Moore («Μακρυά», «Θάλασσα του Πρωιού»).
Στο δωμάτιο «Καβαφικοί Διάλογοι», συναντάμε την αλληλογραφία του Κ. Π. Καβάφη με συγγραφείς της εποχής, αλλά και αποκόμματα εφημερίδων για το έργο του. Στο κεντρικό τραπέζι, οκτώ έργα Ελλήνων και ξένων λογοτεχνών και καλλιτεχνών (Bertolt Brecht, Lawrence Durell, E. M. Forster, Edward Said, Γιάννη Ρίτσου, Γιάννη Τσαρούχη, Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα, J. M. Coetzee), παρουσιάζουν την πρόσληψη και τον διαρκή αντίκτυπο του καβαφικού έργου, όπως αυτός αναδύεται σε έργα άλλων.
Τα τελευταία δύο δωμάτια είναι αφιερωμένα στο «αρχείο Καβάφη» και την «οικία Καβάφη», με εκδόσεις ποιημάτων και σχετική βιβλιογραφία από τη συλλογή του αρχείου Καβάφη, αλλά και την ιστορία της ίδιας της οικίας, με στιγμιότυπα από την πορεία στον χρόνο του διαμερίσματος. Η οικία του Κ.Π. Καβάφη, πλήρως ανακαινισμένη, είναι ένας ακόμη σταθμός στο ταξίδι του Ιδρύματος Ωνάση, που τιμά με κάθε νέα πρωτοβουλία τον Αλεξανδρινό ποιητή.
Πηγή: ΑΠΕ – ΜΠΕ
