Μετά από περίπου πενήντα χρόνια, οπότε και ολοκληρώθηκε η τελευταία ανασκαφική έρευνα στη βόρεια Ελλάδα, το Σουηδικό Ινστιτούτο Αθηνών έρχεται ξανά στην περιοχή, στο πλαίσιο μιας νέας ανασκαφικής έρευνας, αυτή τη φορά στο φημισμένο όρος Παγγαίο, στην Καβάλα, που θα υλοποιηθεί από κοινού με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Καβάλας – Θάσου.
Ο οικισμός της αρχαίας Περγάμου με την εξαιρετική οχύρωση, στους πρόποδες του Παγγαίου, στην οποία αναφέρεται ο Ηρόδοτος, σημειώνοντας πως ο Πέρσης βασιλιάς Ξέρξης πέρασε κάτω από τα τείχη χωρίς να επιτεθεί, αποτελεί το νέο ερευνητικό πεδίο μιας ομάδας επιστημόνων από το Σουηδικό Ινστιτούτο Αθηνών με επικεφαλής τον επίκουρο καθηγητή Κλασικής Αρχαιολογίας και Αρχαίας Ιστορίας στο πανεπιστήμιο της Ουψάλας Δρ. Patrik Klingborg.
Με ορίζοντα πενταετίας
Τα τελευταία χρόνια το Σουηδικό Ινστιτούτου είχε δώσει βαρύτητα σε ανασκαφικές έρευνες στη νότια Ελλάδα. Ωστόσο, χάρη στο ενδιαφέρον του Δρ. Patrik Klingborg, το ερευνητικό ενδιαφέρον μετατοπίστηκε βορειότερα, δίνοντας την ευκαιρία σε Σουηδούς φοιτητές και ερευνητές να γνωρίσουν καλύτερα την περιοχή της βόρειας Ελλάδας, μέσα στα επόμενα πέντε χρόνια που θα διαρκέσει το ανασκαφικό έργο.
Η ερευνητική ομάδα του Σουηδικού Ινστιτούτου Αθηνών ολοκλήρωσε πριν από λίγες μέρες την πρώτη φάση των ανασκαφικών ερευνών στην αρχαία θέση που καταλαμβάνει έναν χαμηλό λόφο και αποτελεί πρόβουνο του Παγγαίου όρους, στις νότιες παρυφές της γραφικής κοινότητας Μουσθένη του Δήμου Παγγαίου. Σήμερα, ορατά είναι μόνο τα ερείπια από τον οχυρωματικό περίβολο που περικλείει τον λόφο. Κυρίως είναι ορατή η εξωτερική πλευρά που σε ορισμένα σημεία φτάνει τα τέσσερα μέτρα ύψος.
Τι έφεραν στο φως οι πρώτες ανασκαφικές εργασίες
Συναντήσαμε τον Δρ. Patrik Klingborg και την υποδιευθύντρια του Σουηδικού Ινστιτούτου Αθηνών, Δρ. Γεωργία Γαλάνη, συνεπικεφαλής της σουηδικής ανασκαφικής ομάδας, στο πάντα φιλόξενο Σουηδικό Σπίτι στην Καβάλα. Μιλώντας για το νέο ερευνητικό σχέδιο, ο Δρ. Klinhborg κάνει λόγο για μια πολλά υποσχόμενη ανασκαφή. «Η Β. Ελλάδα και ειδικότερα οι περιοχές μετά τη Θεσσαλονίκη παρουσιάζουν εξαιρετικό ιστορικό και αρχαιολογικό ενδιαφέρον» τονίζει, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, ο Σουηδός καθηγητής και συνεχίζει: «Είχα μελετήσει για την αρχαία Πέργαμο και ήταν μέσα στα ενδιαφέροντα μου. Οπότε, όταν η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Καβάλας Σταυρούλα Δαδάκη μας πρότεινε τη συγκεκριμένη θέση για τη συνεργασία μας, ένιωσα ιδιαίτερα χαρούμενος γιατί υπήρχε ταύτιση απόψεων».
Οι πρώτες ανασκαφικές εργασίες που έγιναν στην εσωτερική πλευρά του οχυρωματικού περιβόλου έφεραν στο φως -μεταξύ άλλων- ενδιαφέροντα θραύσματα κεραμικής, που σύμφωνα με τον κ. Klingborg, υποδηλώνουν πως ο οικισμός είχε διαχρονική κατοίκηση και καλύπτει χρονικά μια μεγάλη περίοδο από τους προϊστορικούς έως τους βυζαντινούς χρόνους.
«Η ανασκαφική έρευνα που κάνουμε», επισημαίνει ο κ. Klingborg, «θα μας επιτρέψει να δημιουργήσουμε μια προοπτική για έναν οικισμό στα σύνορα μεταξύ ελληνικών και αυτόχθονων κοινωνιών στη βόρεια Ελλάδα. Επιπλέον, θα δώσει απαντήσεις σε ερωτήματα για την αλληλεπίδραση του τοπικού πληθυσμού με τους Έλληνες αποίκους, τη μειωμένη δραστηριότητα στην τοποθεσία κατά τους Κλασικούς – Ρωμαϊκούς χρόνους, την εδραίωση του χριστιανισμού στην περιοχή των Φιλίππων και την αναβίωση του οικισμού κατά τα παλαιοχριστιανικά χρόνια».
Σ. Δαδάκη: «Το Σουηδικό Ινστιτούτο έχει μακρά παρουσία στην Καβάλα»
Η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Καβάλας – Θάσου Σταυρούλα Δαδάκη, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, δηλώνει ιδιαίτερα ικανοποιημένη από τη νέα συνεργασία που ξεκίνησε, υπογραμμίζοντας ότι «το Σουηδικό Ινστιτούτο Αθηνών έχει μακρά παρουσία στην περιοχή της Β. Ελλάδας και της Καβάλας ειδικότερα. Συνδέεται πρωτίστως μέσω των πολιτιστικών δράσεων που δρομολογούνται από το Σουηδικό Σπίτι. Στον αρχαιολογικό τομέα είχε παρουσία σε μια περιορισμένης κλίμακας έρευνας τη δεκαετία του 1970 από τους Erik Holmberg και Pontus Hellström, οι οποίοι ανέσκαψαν μια μικρή νεολιθική τοποθεσία σε μια επίπεδη κορυφή λόφου στον Παράδεισο, δίπλα στον ποταμό Νέστο».
«Η εκδήλωση ενδιαφέροντος για επαναδραστηριοποίηση του Ινστιτούτου στην περιοχή», συνεχίζει η κ. Δαδάκη, «αποτέλεσε το έναυσμα για την οργάνωση ενός ερευνητικού προγράμματος συνεργασίας μεταξύ της Εφορείας Αρχαιοτήτων Καβάλας – Θάσου και του Σουηδικού Ινστιτούτου Αθηνών σε μια πολλά υποσχόμενη θέση, ευρισκόμενη στα σύνορα μεταξύ ελληνικών και αυτόχθονων κοινωνιών στη Β. Ελλάδα, την αρχαία Πέργαμο, στην καρδιά της Πιέριας κοιλάδας, στην οποία κατοίκησαν οι Πίερες, όταν εκδιώχθηκαν από την κοιτίδα τους από τους Μακεδόνες Τημενίδες».
Η άγνωστη αρχαία Πέργαμος στην Πιέρια κοιλάδα
Τα κατάλοιπα μιας αρχαίας οχύρωσης στα όρια του σημερινού χωριού Μουσθένη της περιοχής του Παγγαίου, ταυτίστηκαν ήδη από τον προπερασμένο αιώνα με την αρχαία Πέργαμο, η οποία αναφέρεται στον Ηρόδοτο.
Περιγράφοντας την κάθοδο του Ξέρξη προς τη νότια Ελλάδα αναφέρει ότι πέρασε μπροστά από τα τείχη των Πιέρων, «το ένα ονομαζόταν Φάγρης και το άλλο Πέργαμος, έχοντας στα δεξιά του τη μεγάλη και υψηλή οροσειρά του Παγγαίου, όπου οι Πιέριοι και οι Οδόμαντες και ειδικά οι Σάτρες έχουν ορυχεία χρυσού και αργύρου». Το λιτό αυτό απόσπασμα παρέχει τρία σημαντικά στοιχεία: τη σημασία της τοποθεσίας στην Κλασική περίοδο, τον οδικό άξονα της περιοχής και την εκτίμηση των οχυρώσεων.
«Το πρώτο στοιχείο είναι σημαντικό», τονίζει η κ. Δαδάκη, «γιατί απλώς με την αναφορά της θέσης στον Ηρόδοτο τεκμηριώνεται ότι η Πέργαμος ήταν μια σχετικά σημαντική τοποθεσία στην περιοχή στο τέλος της Αρχαϊκής και στις αρχές της Κλασικής περιόδου. Αρχαιολογικές έρευνες στο Κεραμιδαριό, περίπου 1 χλμ. Νότια, έδειξαν πως η περιοχή κατοικούνταν ήδη από τη νεολιθική περίοδο. Επομένως, υπάρχουν καλές πιθανότητες ότι η θέση έχει πολύ μεγαλύτερη ιστορία από αυτό που μαρτυρεί το τρέχον υλικό».
«Η αναφορά ότι ο Ξέρξης βάδισε μέσω της κοιλάδας των Πιερίων το 480 π.Χ.», συνεχίζει, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, η Έφορος αρχαιοτήτων της Καβάλας, «υποδηλώνει ότι αυτή ήταν η κύρια διαδρομή στην περιοχή εκείνη την εποχή. Ωστόσο, μπορούμε να υποθέσουμε ότι όταν δημιουργήθηκε η Εγνατία Οδός, βόρεια του Παγγαίου, ο δρόμος στην Πιερία κοιλάδα είχε ήδη χάσει τη σπουδαιότητα του. Επιπλέον, η επιλογή των Ρωμαίων για τη χρήση της εσωτερικής οδού βόρεια του όρους Παγγαίου υποδηλώνει ότι αυτή είχε ήδη καθιερωθεί ως η σημαντικότερη διαδρομή στη στεριά. Βέβαια, η κυκλοφορία δεν σταμάτησε εντελώς στην κοιλάδα. Αυτό αποδεικνύεται από την ύπαρξη πολλών εντοπισμένων οικισμών, αγροτικών επαύλεων και ενός ρωμαϊκού σταθμού περίπου 1,5 χλμ. ανατολικά της Περγάμου».
Η αναφορά του Ηροδότου στα τείχη, υποδηλώνει όχι μόνο ότι η Πέργαμος ήταν οχυρωμένη, αλλά και ότι τα τείχη της ήταν εντυπωσιακά σε σύγκριση με αυτά άλλων οικισμών. Από το απόσπασμα προκύπτει, επίσης, ότι ο μέγας βασιλιάς δεν επιτέθηκε στους οικισμούς, είτε επειδή είχαν δηλώσει υποταγή, είτε επειδή απλώς θεώρησε περιττό να ξοδέψει χρόνο και πόρους στην πολιορκία αυτών των καλά προστατευμένων θέσεων.
«Η αντοχή των τειχών υποδηλώνεται και από το ίδιο το όνομα Πέργαμος που, σύμφωνα με τον Γάλλο λόγιο Pierre Chantrain, σχετίζεται με τον Πύργο και έχει τις ρίζες του σε έναν όρο για την ακρόπολη. Η αντίληψη του ονόματος στην αρχαιότητα τεκμηριώνεται και από ομώνυμες τοποθεσίες, όπως η πολύ πιο διάσημη Πέργαμος στη Μικρά Ασία και η χρήση της λέξης από τον Όμηρο για να χαρακτηρίσει την ακρόπολη της Τροίας στην Ιλιάδα. Δεν υπάρχει επομένως καμία αμφιβολία ότι η Πέργαμος στην Πιερία θεωρούνταν ως μια ασυνήθιστα καλά οχυρωμένη τοποθεσία κατά την Ύστερη Αρχαϊκή και την Πρώιμη Κλασική περίοδο» καταλήγει η κ. Δαδάκη.
Το Σουηδικό Σπίτι, σημείο αναφοράς για την Καβάλα
Το Σουηδικό Ινστιτούτο Αθηνών έχει σήμερα σε εξέλιξη τρεις ερευνητικές ανασκαφές στην ελληνική επικράτεια, στην Ασίνη (Αργολίδα), στον Βλοχό (Καρδίτσα) και η πιο πρόσφατη στη Μουσθένη (Πέργαμος) του δήμου Παγγαίου. Μέσα από αυτές τις ερευνητικές ανασκαφές επιτυγχάνονται σε πολύ μεγάλο βαθμό και οι τρεις βασικοί σκοποί του ινστιτούτου που είναι: 1. Η διεξαγωγή έρευνας για τον πολιτισμό της αρχαίας Ελλάδας. 2. Η παροχή ανώτατης εκπαίδευσης στον προαναφερόμενο τομέα προκειμένου να εμπλουτιστεί ο πολιτισμός της Σουηδίας. 3. Η ενθάρρυνση και η υποστήριξη της πολιτιστικής ανταλλαγής μεταξύ Σουηδίας και Ελλάδας.
Στην υλοποίηση της τελευταίας ανασκαφικής έρευνας στη Β. Ελλάδα, σημαντικό ρόλο έπαιξε η ύπαρξη στην Καβάλα του Σουηδικού Σπιτιού που αποτελεί παράρτημα του Σουηδικού Ινστιτούτου και έχει ενεργή παρουσία στην πόλη από το 1935 όταν στην περιοχή υπήρχε η μεγάλη ανάπτυξη του καπνεμπορίου.
«Το Σουηδικό Σπίτι», σημειώνει ο Δρ. Patrik Klingborg, «αποτελεί αναμφισβήτητα ένα σημείο αναφοράς σε όλες τις δράσεις που υλοποιούμε στην Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη. Με αφορμή τη νέα ερευνητική αρχαιολογική ανασκαφή, επιδιώκουμε να φέρουμε στην περιοχή νέους ανθρώπους που ασχολούνται με την ιστορία και την αρχαιολογία, δίνοντας τη δυνατότητα σε ερευνητές και φοιτητές από τη Σουηδία να γνωρίσουν τόπους με ιδιαίτερο ιστορικό και αρχαιολογικό ενδιαφέρον όπως είναι οι Φίλιπποι, η Αμφίπολη, η Θάσος».
