Συνέντευξη στη Σπυριδωνία Κρανιώτη
Ο διακεκριμένος συνθέτης Γιάννος Αιόλου τα τελευταία χρόνια, μέσα από το πλούσιο έργο του έχει καταφέρει να αφήσει το δικό του μουσικό στίγμα και να αγαπηθεί από το ευρύ κοινό. Η μουσική του μιλά κατευθείαν στην ψυχή και δημιουργεί στους ακροατές πρωτόγνωρα συναισθήματα. Οι συγκλονιστικές συνθέσεις του ταξιδεύουν το κοινό σε κόσμους ονειρικούς αποδεικνύοντας το αστείρευτο ταλέντο του πολυβραβευμένου δημιουργού. Γράφει πάντα για τη ζωή, γι’ αυτή τη μαγική δύναμη που έχουμε όλοι μέσα μας και που ψάχνει τρόπο να εκφραστεί… είτε είναι η χαρά, η αγάπη, ο έρωτας, ο φόβος, άλλωστε, σε όλα τα έργα του η ανθρώπινη ψυχή είναι πάντα το ζητούμενο.
Ο σπουδαίος συνθέτης το 2012 έλαβε το Βραβείο Καλύτερης Κινηματογραφικής Μουσικής από την Ελληνική Ακαδημία Κινηματογράφου για το σάουντρακ της ταινίας «Τανγκό των Χριστουγέννων», ωστόσο, ο Γιάννος Αιόλου είναι εξίσου γνωστός και από τη μουσική του στις ταινίες «Ένας Ήρωας στη Ρώμη», «Solino», «Χειμωνιάτικη Νοσταλγία», «The Diary of a Times Square Thief», «Το Δάσος των Όρκων» καθώς και για τις συνεργασίες του με σκηνοθέτες όπως ο κορυφαίος Fatih Akin.
Το πιο πρόσφατο έργο του είναι το οπτικοακουστικό θέαμα που προβλήθηκε στο Περίπτερο των Εθνών στην 86η Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης αφιερωμένο στην ιστορία της μεγάλης προσφυγιάς με τίτλο «Αιών Εν Ιωνία Θράκη και Πόντο» τιμώντας την επέτειο των 100 χρόνων. Πρόκειται για μια εμπνευσμένη πρωτότυπη σύνθεση, γραμμένη ειδικά για το αφιέρωμα αυτό, όπου ο Γιάννος Αιόλου αφηγείται μουσικά την πορεία των ανθρώπων από τη Μικρά Ασία, τον Πόντο, τη Θράκη προς τη μητέρα Ελλάδα. Με το εγχείρημα του αυτό ταξίδεψε τους επισκέπτες στην πρόσφατη ιστορία της Ελλάδας μέσα από ένα συναισθηματικό και όχι πληροφοριακό μουσικό αφήγημα.
Ανέφερε ο Γιάννος Αιόλου στο zougla.gr μεταξύ άλλων, με αφορμή την πρωτότυπη σύνθεση του στην 86η Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης: «Θα σας έλεγα ότι η χαρά είναι υπερεκτιμημένη. Δεν την επιδιώκω, για να την χαίρομαι όταν έρχεται πραγματικά και αβίαστα. Αυτό που έχει σημασία είναι να “ακούω” τα συναισθήματά μου, όποια κι αν είναι, να ζω τις χαρές μου αλλά και τις λύπες μου χωρίς μασκάρισμα. Προσπαθώ να αποκτήσω τη χαμένη “συνειδητότητα” μας. Όταν δηλαδή πίνω μια γουλιά καφέ να την αφήνω να με διαπερνά ή όταν βλέπω μια όμορφη εικόνα να στέκομαι να τη δω».
Κύριε Αιόλου, υπογράψατε τη μουσική και το οπτικοακουστικό θέαμα για το αφιέρωμα στην ιστορία της «Μεγάλης Προσφυγιάς», που παρουσιάστηκε στη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης. Ποιες οι ιδιαιτερότητες και οι δυσκολίες αυτού του εγχειρήματος;
Όταν μου ανατέθηκε να δημιουργήσω ένα έργο για ένα αφιέρωμα στο 1922, μέσα σε μια έκθεση αρχικά τρόμαξα με τις πολλές δυσκολίες γιατί έπρεπε να έχει σύντομη διάρκεια, με το κοινό όρθιο, κουρασμένο φέρνοντας μαζί του το βουητό της συνάθροισης κλπ. Είχα μόνο ένα για σίγουρο: Δεν ήθελα να κάνω ένα πληροφοριακό αφηγηματικό έργο. Η αφήγηση ήθελα να είναι μουσική, συναισθηματική. Οι φωτογραφίες και τα βίντεο αρχείου είναι συγκλονιστικά, αλλά βουβά… Η μουσική πρέπει να είναι ο φορέας της «καταστροφής», αλλά και της «ελπίδας». Στόχος είναι να πάρεις από το χέρι έναν άνθρωπο που δεν ξέρει τι θα δει και θα ακούσει, που έχει ενδεχομένως πολύ διαφορετική καταγωγή, ηλικία, εμπειρία, γνώση, από την καθημερινότητά του και να τον μεταφέρεις 100 χρόνια πριν, στη γλυκιά ζωή των Ελλήνων της Σμύρνης και του Πόντου και μετά στην καταστροφή και τον όλεθρο, στον φόβο, την αγωνία της μετοίκησης στη νέα του Πατρίδα, την Ελλάδα, και τέλος στο σήμερα, στην ελπίδα, και να τον αφήσεις λυτρωμένο μέσα σε 15 λεπτά. Είναι πολύ δύσκολο στοίχημα. Άξιζε όμως.
Πώς προσεγγίζετε το θέμα της Μικρασιατικής Καταστροφής;
Από τη μεριά του ανθρώπου. Υπάρχουν πολλά ντοκιμαντέρ και ιστορικά κείμενα που εξηγούν τα γεγονότα, αναλύουν πού έγιναν λάθη, από ποια πλευρά κλπ. Δεν ήταν στόχος μου να το προσεγγίσω ιστορικά ή πολιτικά αν και θεωρώ ότι δεν υπάρχει καμία πράξη που να μην είναι πολιτική, ούτε έργο.
Όμως με γνώμονα ότι η τέχνη και μάλιστα η μουσική φτάνει πολύ βαθιά στις ψυχές των ανθρώπων, ήθελα η μουσική μου αφήγηση να μιλήσει για το “βίωμα”, για το πώς οι άνθρωποι μπορεί να ένιωθαν τότε… Ως συνθέτης για κινηματογράφο και τηλεόραση “μπαίνω” στην κάθε σκηνή προσπαθώντας να νιώσω όπως νιώθει ο κάθε ήρωας και να “αφηγηθώ” τη σκηνή μέσα από τη μουσική. Τώρα αυτό έπρεπε να το κάνω από τη μεριά χιλιάδων ανθρώπων που έζησαν την καταστροφή και χιλιάδων ανθρώπων που παρακολούθησαν το αφιέρωμα. Έπρεπε να τους “πω” τη δική τους ιστορία… των παππούδων τους, των γονιών τους…
Είναι κάτι πολύ προσωπικό και πρέπει να το κάνει κανείς με πολύ σεβασμό…
Ποιος είναι ο απόηχος; Πώς είδατε την ανταπόκριση του κοινού;
Συγκινητική. Άνθρωποι που συγκινήθηκαν. Άλλοι πολύ, άλλοι λιγότερο, άλλοι έκλαιγαν και δεν μπορούσαν να βγουν από την αίθουσα… Υπήρξαν άνθρωποι που το είδαν 5 και 6 φορές, έφεραν τους συγγενείς τους… ήταν πραγματικά πολύ συγκινητική η αποδοχή του κόσμου.
Τι είναι αυτό που σας συνεπαίρνει και από πού αντλείτε την έμπνευσή σας για τις συνθέσεις σας;
Το έχω ξαναπεί, αλλά δεν κουράζομαι να το λέω: Γράφω πάντα για την ζωή… γι’ αυτή τη μαγική δύναμη που έχουμε όλοι μέσα μας και που ψάχνει τρόπο να εκφραστεί… είτε είναι η χαρά, η αγάπη, ο έρωτας, ο φόβος… με ενδιαφέρει η ανθρώπινη ψυχή. Ακόμη κι όταν με συνεπαίρνει ένα τοπίο είναι γιατί με κάνει να ονειρεύομαι μια στιγμή, μια κατάσταση… αν ήμουν ζωγράφος θα σας έλεγα ότι δεν είμαι “ζωγράφος νεκρής φύσης”, αλλά ένας “ρομαντικός εξπρεσιονιστής” που γράφει προσπαθώντας μέσα από τις μουσικές μορφές να παρουσιάσει συναισθήματα, να βοηθήσει τους ακροατές να κάνουν μια βουτιά στον εσωτερικό τους κόσμο, όπως κάνω κι εγώ…
Έχετε σαν βάση τη συμφωνική ορχηστρική μουσική, αλλά την ίδια στιγμή κινείστε σε πολλά διαφορετικά μουσικά είδη και στυλ. Υπάρχει μια αίσθηση ελευθερίας σε όλο αυτό; Πώς το βιώνετε;
Η μουσική είναι μία! Μόλις 12 φθόγγοι που επαναλαμβάνονται ψηλότερα ή χαμηλότερα. Σαν μια γλώσσα με 12 γράμματα. Την κάθε φορά φτιάχνουμε μια ομάδα των 7 και οι άλλοι 5 χρησιμοποιούνται μόνο σε ειδικές στιγμές ή καθόλου. Αυτή η όποια ομαδοποίηση σε κλίμακες ή τρόπους ορίζει και την κάθετη γραφή, δηλαδή την αρμονία. Και δημιουργείται ένας άπειρος πλούτος.
Η μουσική όμως είναι όπως όλες οι τέχνες και συμβολική. Χρησιμοποιεί σύμβολα για να πει εν συντομία όσα θα χρειαζόταν ώρες επεξήγησης. Ένα κανονάκι παιγμένο με τον σωστό τρόπο μπορεί να μας μεταφέρει άμεσα στην Ιωνία ή ένα μπαντονεόν στην Αργεντινή. Οι μουσικές παραδόσεις δημιουργούνται από απλούς λαϊκούς μουσικούς και χαρακτηρίζονται πρωτίστως από δεξιοτεχνική οριζόντια (μελωδική) τεχνική. Με συνεπαίρνει αυτή η αριστοτεχνία της μίας ‘λαϊκής, παραδοσιακής’ γραμμής και γράφω γι’ αυτές πολλές κάθετες, και τους δίνω μια ‘4η’ διάσταση. Μου αρέσει να ‘πλάθω’ μουσικούς κόσμους που έρχονται από κάπου… που έχουν προέλευση, οικογένεια, αλλά που τους ‘φέρνω’ στο σήμερα, μακριά από το φολκλόρ, πιο κοντά σε μια εσωτερική γραφή. Αυτό το ‘άλλοθι’ το αποκτά κανείς μέσα από την μουσική αφήγηση για εικόνα, και αισθάνομαι τυχερός γι’ αυτό. Αλλιώς θα έπρεπε να διαλέξω μία μόνο φόρμα (ροκ, τζαζ, συμφωνική, λαϊκή…) και να μείνω σε αυτή. Αισθάνομαι όμως τυχερός που έχω όλο αυτό το μουσικό πλούτο ως Έλληνας, γιατί είμαστε σε ένα σταυροδρόμι που συναντιούνται η Ανατολή και η Δύση, τα Βαλκάνια με τη Μεσόγειο, το λόγιο με το λαϊκό. Είναι τεράστια ελευθερία, όπως ακριβώς το λέτε.
Έχετε μια σημαντική μακρόχρονη πορεία ως δημιουργός, υπογράφοντας μουσικές για ταινίες, τηλεοπτικά projects, σπουδαίες συνεργασίες όπως αυτή με τον σκηνοθέτη Φατίχ Ακίν, βραβεύσεις, δισκογραφικές δουλειές… Από τη μεγάλη πορεία σας στη μουσική και τη σύνθεση, ποια έργα σας ξεχωρίζετε και γιατί;
Κάθε δημιουργός θα σας πει ότι το πιο σημαντικό του έργο του είναι αυτό που γράφει σήμερα ή αυτό που δεν έγραψε ακόμη, και περιμένει τη στιγμή να το γράψει… άλλωστε αν δεν ίσχυε αυτό, δεν θα υπήρχε λόγος να συνεχίσει κανείς…
Το κοινό έχει σταματήσει πιο πολύ σε κάποια, και αυτά είναι συνάρτηση εξαιρετικών συνεργασιών ή και κατάλληλης προβολής ενός έργου (για διάφορους λόγους που δεν είναι της παρούσης). Όταν έγινε το Solino, το soundtrack που έκανα για τον Φατίχ Ακίν ένα από τα 10 πιο ευπώλητα CDs στην Γερμανία (όλων των κατηγοριών) και το έβλεπα στο Speigel, δεν το πίστευα και έβγαλα το συμπέρασμα ότι είναι μάλλον λόγω της δημοτικότητας της ταινίας ή του όμορφου Bel Canto ήχου του, ή όταν το «Τανγκό των Χριστουγέννων» είχε αυτή την απήχηση πάλι σκέφτηκα, ότι είναι λόγω της ταινίας, του τραγουδιού που αγάπησε ο κόσμος από τον Γιώργο Νταλάρα, και φυσικά ισχύουν όλα αυτά. Όμως όταν βλέπω τον κόσμο να μου γράφει και να μου ζητά ξανά και ξανά χορωδιακά έργα μου, ή τον «Νάρκισσο», ένα από τα τελευταία έργα μου για κουιντέτο εγχόρδων και πιάνο, τότε καταλαβαίνω ότι το να προσπαθεί κανείς -όπως μας λένε διάφοροι ειδικοί οι οποίοι το μόνο που έχουν κοινό είναι ότι δεν ξέρουν μουσική- να εξηγήσουμε τις προτιμήσεις του κόσμου και να τις προβλέψουμε είναι τουλάχιστον ανόητο. Οι άνθρωποι που εκτιμούν το έργο μου, είτε είναι στην Αμερική, είτε στην Ιαπωνία, στην Γαλλία ή την Αργεντινή, εκτιμούν ότι από έργο σε έργο προσπαθώ να πάω πάντα τουλάχιστον ένα βήμα πιο πέρα, να μην είμαι ξανά ίδιος…Τώρα πια η παγκόσμια διακίνηση της μουσικής είναι εύκολη αλλά και δύσκολη (μεγάλη κουβέντα) αλλά έτσι τουλάχιστον έχω εύκολα δείγματα του πώς εκλαμβάνουν το έργο μου άνθρωποι από όλο τον πλανήτη. Είναι συναρπαστικό. Μαθαίνω πόλεις όπου ακούγεται η μουσική μου (από τα reports) που μέχρι χθες δεν ήξερα ότι υπήρχαν.
Η ελληνική μουσική έχει περάσει διάφορες φάσεις, είτε σε επίπεδο σύνθεσης, είτε σε επίπεδο στίχου. Ποιοτικά, θεωρείτε ότι η πορεία της ελληνικής μουσικής είναι ανοδική ή καθοδική και γιατί;
Αυτό που συνέβη τα τελευταία 20 χρόνια παγκοσμίως είναι ότι καταστράφηκε η μουσική βιομηχανία όπως την ξέραμε. Δεν υπάρχουν πια “εκδότες” δισκογραφικές εταιρείες – με φταίξιμο των ίδιων, και όχι της τεχνολογίας όπως αρέσκονται να λένε. Αυτό σημαίνει ότι είναι πιο δύσκολα τα πράγματα για τις κυκλοφορίες όπως τις είχαμε μάθει, με τη φροντίδα των παραγωγών αλλά και το μάρκετινγκ, και τη βοήθεια στη διακίνηση, κλπ, αλλά ελλείψει αυτού υπάρχει χώρος για δημιουργούς ώστε να κάνουν ανεξάρτητες δουλειές χωρίς τα στενά πολλές φορές πλαίσια ανθρώπων που δήθεν ήξεραν την αγορά…
Αν δει κανείς την τέχνη όπως διαστρεβλωμένα τη βλέπαμε μετά το 1950-60, δηλαδή με τα μάτια της Ποπ βιομηχανίας, είναι η καταστροφή. Όμως η μουσική δεν παράγεται – ή τουλάχιστον δεν θα έπρεπε- να παράγεται ως προϊόν, με τους κανόνες της αγοράς, αλλά από την ανάγκη του δημιουργού να δημιουργήσει. Οι άνθρωποι που κάνουν μουσική δεν μπορούν να κάνουν αλλιώς. Είναι μια ευλογία και μια φυλακή ταυτόχρονα.
Άρα, πάντα δημιουργείται μουσική, ίσως πιο ελεύθερα πια.
Θέλει περισσότερο ψάξιμο εκεί έξω για να ανακαλύψεις αυτό που πραγματικά σου αρέσει και σου ταιριάζει. Πρέπει να ψάξει κανείς λίγο περισσότερο για να φύγει από το πρώτο επίπεδο σκουπιδιών που σου προτείνεται συχνά από τις μηχανές. Όμως αν επιμείνεις, σιγά σιγά σου εμφανίζονται όλο και πιο συναφή πράγματα να ανακαλύψεις με αυτά που επιθυμείς, και αυτό είναι ένα από τα καλά του Artificial Intelligence που έχουν πια όλες οι μηχανές αναζήτησης σε όλα τα ψηφιακά μέσα.
Πώς θα ήταν δομημένος ένας ιδανικός κόσμος για σας;
Σαν μια ορχήστρα στις ιδανικές στιγμές σύμπλευσης και μέθεξης. Όσοι είναι μουσικοί ορχήστρας καταλαβαίνουν τι εννοώ. Υπάρχουν κάποιες στιγμές (μακάρι να ήταν όλες) που οι ψυχές και τα σώματα ενώνονται και είναι τόσο “μαζί”, τόσο δυνατά “ένα”, που είναι μαγικό… Είμαι τζάνκι αυτών των στιγμών… προσπαθώ να διευθύνω ορχήστρες για αυτές τις στιγμές… όπου όλοι έχουν τον ρόλο τους, το μέρος τους, και ενωμένα παράγεται ένας μαγικός ήχος που σε διαπερνά… και τρέμω στην ιδέα ότι το οτιδήποτε, μα το οτιδήποτε μπορεί να το διαταράξει αυτό και να χαθεί η στιγμή… η ευκαιρία… η ζωή…
Πώς θα περιγράφατε τον εαυτό σας σε κάποιον που θα ενδιαφερόταν να σας γνωρίσει; Τι σας αρέσει να κάνετε όταν δεν εργάζεστε;
Είμαι ένας πολυπράγμων άνθρωπος που όλη την ώρα εργάζεται σε χιλιάδες πράγματα, άρα πολύ κακός για ανθρώπους με ελεύθερο χρόνο… δεν έχω καθόλου… βαριέμαι πολύ εύκολα, και το μεγάλο αδιόρθωτο ελάττωμά μου είναι ότι γίνομαι εύκολα καθρέφτης του άλλου… δηλαδή από πολύ καλός έως πολύ κακός, πράγμα που δεν συγχωρώ στον εαυτό μου.
Οι μουσικοί έχουμε μια εξαιρετική ταχύτητα αντίδρασης. Όταν παίζεις μαθαίνεις να αντιδράς ακαριαία χωρίς σκέψη γιατί αν περιμένεις να σκεφτείς έχει χαθεί η στιγμή. Αυτό μας κάνει πολλές φορές πολύ δύσκολους ανθρώπους, αφενός γιατί αντιδρούμε εν θερμώ και αφετέρου επειδή έχουμε στο μυαλό μας μια τελειότητα στην οποία στοχεύουμε μέσω της μουσικής, που δεν υπάρχει πουθενά στη ζωή…
Όταν δεν εργάζομαι ταξιδεύω, διαβάζω, παρατηρώ τη ζωή όπως μπορώ, ονειρεύομαι… ό,τι κάνει ο καθένας δηλαδή. Με κίνδυνο να φανώ δύσκολος όπως έχω ήδη πει, αναρωτιέμαι για ποιο λόγο να θέλει κάποιος να γνωρίσει τον άνθρωπο πίσω από το έργο;
Ο κάθε ένας δημιουργός είναι στο ζενίθ του, στην καλύτερη εκδοχή του, μέσα στο έργο του. Το έργο που καταγράφει κανείς, αυτό που παραδίδει στην κοινωνία, στην ανθρωπότητα έχει ή όχι σημασία. Οι άνθρωποι της τέχνης δεν είναι συνήθως πρότυπα ζωής… Ας κρατήσουμε λοιπόν μόνο το καλύτερό τους, δηλαδή το έργο τους. Όλα τα άλλα είναι λίγο “κουτσομπολίστικα”…
Θα πρότεινα λοιπόν σε όποιον θέλει να με γνωρίσει να περάσει μια βόλτα από το ‘σπίτι’ www.eolou.com να κεραστεί ό,τι θέλει, να μείνει όσο θέλει… έτσι θα με γνωρίσει καλά.
Στην καθημερινότητα σας τι σας δίνει χαρά και από πού αντλείτε για να είστε καλά;
Θα σας έλεγα ότι η χαρά είναι υπερεκτιμημένη. Δεν την επιδιώκω, για να την χαίρομαι όταν έρχεται πραγματικά και αβίαστα. Αυτό που έχει σημασία είναι να “ακούω” τα συναισθήματά μου, όποια κι αν είναι, να ζω τις χαρές μου αλλά και τις λύπες μου χωρίς μασκάρισμα. Προσπαθώ να αποκτήσω την χαμένη “συνειδητότητα” μας. Όταν δηλαδή πίνω μια γουλιά καφέ να την αφήνω να με διαπερνά ή όταν βλέπω μια όμορφη εικόνα να στέκομαι να τη δω. Λέει ο Paul Bowles, Αμερικανός συνθέτης που έζησε 50 χρόνια στην Ταγγέρη και έγραψε μεταξύ άλλων το Τσάι στη Σαχάρα: «Όλοι μας πιστεύουμε ότι έχουμε δει το φεγγάρι χιλιάδες φορές, αλλά αν ρωτήσουμε κάποιον πόσες ξεχωριστές στιγμές θυμάται που να το έχει δει, δεν θα μπορέσει να ανασύρει από τη μνήμη του πάνω από 2-3». Και είναι αλήθεια.
Τα πιο σημαντικά είναι δίπλα μας και δεν τους δίνουμε σημασία. Δεν τα καταφέρνω πάντα φυσικά. Τις πιο πολλές φορές αποτυγχάνω. Όμως αυτό για μένα είναι από τα πιο σημαντικά: να έχει νόημα και συνειδητότητα η κάθε στιγμή μου, αν γίνεται.
Τι ετοιμάζετε αυτή την περίοδο;
Δουλεύω στην παρουσίαση ενός έργου μου που δουλεύω σχεδόν 10 χρόνια. Είναι μια σειρά ορχηστρικών Τάνγκος. Την ονομάζω “Τα Τάνγκος του Μαγικού Ρεαλισμού». Τον Δεκέμβριο περισσότερα…
Δείτε το βίντεο:
