H αριστουργηματική όπερα Καπουλέτοι και Μοντέκκοι του Βιντζέντζο Μπελλίνι, η οποία θα παρουσιαστεί από τις 13 Νοεμβρίου και για έξι παραστάσεις στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, εγκαινιάζει την συνεργασία της Εθνικής Λυρικής Σκηνής με δύο σπουδαίες όπερες της Ιταλίας: την Αρένα της Βερόνας και το Τεάτρο Λα Φενίτσε της Βενετίας.
Πρόκειται για ένα από τα αριστουργήματα του ρομαντικού μπελ κάντο, το οποίο παρουσιάζεται για πρώτη φορά από την Εθνική Λυρική Σκηνή και εξιστορεί την τραγωδία των «αιώνιων εραστών» της Βερόνας, του Ρωμαίου και της Ιουλιέττας. Το έργο, γεμάτο από τις υπέροχες ατέρμονες μελωδίες του Μπελλίνι παρουσιάζεται από την ΕΛΣ σε μια εντυπωσιακή παραγωγή, σε σκηνοθεσία του Αρνώ Μπερνάρ, με ατμοσφαιρικά σκηνικά του Αλεσσάντρο Κάμερα και κοστούμια της Κάρλας Ρικόττι. Σύμφωνα με την σκηνοθετική σύλληψη του Μπερνάρ, οι ήρωες του έργου ξεπηδούν μέσα από τους πίνακες ενός Μουσείου με αναγεννησιακά έργα. Καθώς η ιστορία εξελίσσεται, περιπλανιόμαστε από αίθουσα σε αίθουσα του μουσείου, ενώ οι ήρωες – φαντάσματα ζωντανεύουν και έρχονται αντιμέτωποι με τους σημερινούς χρήστες του χώρου. Ο σκηνοθέτης επιχειρεί να συνδέσει τους ρομαντικούς ήρωες του Μπελλίνι με τους θεατές του σήμερα.
Η όπερα πρωτοπαρουσιάστηκε το 1830 στο ιστορικό Τεάτρο Λα Φενίτσε της Βενετίας και σημείωσε εξαιρετική επιτυχία. Το ποιητικό κείμενο του Ρομάνι εστιάζει στην τραγωδία του άτυχου έρωτα του Ρωμαίου και της Ιουλιέττας, παρά στον ίδιο τον έρωτα των δύο νέων. Ο Ρομάνι δεν βασίστηκε στον Σαίξπηρ, ο οποίος τότε ήταν ελάχιστα γνωστός στην Ιταλία, αλλά ανέτρεξε στις ίδιες λογοτεχνικές πηγές του 15ου και του 16ου αιώνα, στις οποίες στράφηκε και ο Άγγλος δραματουργός. Παρότι οι Καπουλέτοι και Μοντέκκοι στηρίχτηκαν κατά μεγάλο μέρος στην προηγούμενη όπερα που έγραψε ο Μπελλίνι, την Τζαΐρα, ο συνθέτης σε επιστολή του της 30ης Ιανουαρίου του 1830 αναφέρει ότι η ολοκλήρωση του έργου αυτού ήταν τόσο επίπονη, που τον οδήγησε στην τρέλα.
Στους Καπουλέτους η μουσική γλώσσα του Μπελλίνι αποκτά τα χαρακτηριστικά για το οποία ο συνθέτης έγινε διάσημος: οι εμβατηριακοί του ρυθμοί έχουν δύναμη και σφρίγος και η μουσική αναδίδει έναν νοσταλγικό, μελαγχολικό και δίχως αιχμές λυρισμό. Ο Μπελλίνι δεν επιδιώκει να επιδείξει τα φωνητικά χαρίσματα των τραγουδιστών με σκοπό τον εντυπωσιασμό – σταθερή του επιθυμία ήταν να προκαλέσει αυθόρμητη συγκίνηση στο κοινό. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε πως παρότι οι Καπουλέτοι είναι ένα από τα νεανικά του έργα, εντούτοις διαθέτουν όλες τις ποιότητες και τις αρετές, τις οποίες ο συνθέτης θα ανέπτυσσε στη συνέχεια με ακόμα μεγαλύτερη επιτυχία στην Υπνοβάτιδα, τη Νόρμα και τους Πουριτανούς.
Αν και σήμερα, το γεγονός ότι ο ρόλος του Ρωμαίου γράφτηκε για γυναικεία φωνή μοιάζει σχεδόν ακραίο, εντούτοις στις αρχές του 19ου αιώνα ήταν ακόμα συνηθισμένο για αισθητικούς, αλλά και πρακτικούς λόγους. Έτσι, για την πρώτη παρουσίαση του έργου στην Βενετία ο Μπελλίνι είχε στη διάθεση του τη σπουδαία τραγουδίστρια της εποχής, την Τζουντίττα Γκρίζι και έναν “πολύ αδύναμο” τενόρο, τον Λορέντζο Μπονφίλι. Με δεδομένο ότι στις αρχές του 19ου αιώνα ο ρεαλισμός δεν αποτελούσε ακόμα κύριο ζητούμενο στην όπερα, ο Μπελλίνι επέλεξε τελικά την τραγουδίστρια για να ερμηνεύσει τον πρωταγωνιστικό ρόλο του Ρωμαίου.
Ο διακεκριμένος Γάλλος σκηνοθέτης Αρνώ Μπερνάρ, με πολυετή εμπειρία στην σκηνοθεσία όπερας στα μεγαλύτερα λυρικά θέατρα του κόσμου, επέλεξε, για τους Καπουλέτους και Μοντέκκους, να αναζητήσει την ελαφράδα της αφήγησης και τη διακριτική και νοσταλγική διαφάνεια του ονείρου και της ψευδαίσθησης. Αναφορικά με την σκηνοθετική του γραμμή, ο Μπερνάρ σημειώνει: “Στηρίχτηκα πάνω στην ακόλουθη σύλληψη: Βρισκόμαστε στο εσωτερικό ενός μουσείου. Κατά τη συμφωνική εισαγωγή, στο μουσείο αυτό, το οποίο έχει χτιστεί στην εποχή του Μπελλίνι αλλά είναι όπως το βλέπουμε εμείς σήμερα, γίνονται εκτενείς εργασίες συντήρησης. Οι τεχνικοί ασχολούνται με την προστασία των έργων τέχνης. Τη σύγχυση της ημέρας της πρώτης σκηνής διαδέχεται το ξύπνημα των χαρακτήρων, οι οποίοι βγαίνουν από τους πίνακες αυτή τη σιωπηλή νύχτα. Ένας καμβάς είναι σκισμένος. Ορισμένοι Καπουλέτοι, ζωγραφισμένοι από κάποιον εξέχοντα ζωγράφο της Αναγέννησης, ζωντανεύουν και αφηγούνται μία ιστορία ωραία και απλή: αυτή των εραστών της Βερόνας.
Σεβόμενος τη δομή της όπερας του Μπελλίνι, τρεις σκηνές στην Α’ Πράξη και τρεις στη δεύτερη, περιπλανιόμαστε στο μουσείο από αίθουσα σε αίθουσα και συναντούμε αυτούς τους χαρακτήρες-φαντάσματα, οι οποίοι έρχονται αντιμέτωποι με τους σημερινούς χρήστες του χώρου.
Συνεπώς, ιστορική διαδρομή, διαδρομή ψυχολογική, διαδρομή προς το μαύρο του θανάτου. Η σκηνογραφία υποστηρίζει αυτές τις διαδρομές: από το επιδεικτικό χρυσό του μεγαλείου περνάμε στο ζωηρό κόκκινο των εντάσεων και το τρεμάμενης λάμψης πράσινο του πάθους. Περνάμε μέσα από μυστικούς διαδρόμους και από το ένα δωμάτιο στο επόμενο χωρίς να σταματάμε τη μουσική, η οποία είναι ο πραγματικός μίτος της Αριάδνης για αυτή την όπερα: ενώνει τον τόπο, ενώνει το χρόνο, ενώνει τη δράση”.
Ο διακεκριμένος Αρχιμουσικός της ΕΛΣ Λουκάς Καρυτινός διευθύνει την Ορχήστρα και τη Χορωδία της ΕΛΣ, με τη συμμετοχή διακριμένων Ελλήνων και ξένων Μονωδών, όπως οι Μαίρη – Έλεν Νέζη, Ειρήνη Καράγιαννη, Μιχαέλα Μάρκου, Έλενα Ξανθουδάκη, Γιάννης Χριστόπουλος, Αντώνης Κορωναίος, Τάσος Αποστόλου, Πέτρος Μαγουλάς και Διονύσης Τσαντίνης.
Καπουλέτοι και Μοντέκκοι με μια ματιά
Ο συνθέτης / Ο Βιντσέντζο Μπελλίνι γεννήθηκε στην Κατάνια στις 3 Νοεμβρίου 1801 και μεγάλωσε σε οικογένεια μουσικών. Σπούδασε στο Ωδείο της Νάπολης κοντά στο συνθέτη Νικκολό Τσινγκαρέλλι, ο οποίος υπήρξε επίσης δάσκαλος του Νικολάου Μάντζαρου και του Σπυρίδωνος Ξύνδα. Η επιτυχία ήρθε γρήγορα: η πρώτη, μαθητική του όπερα είχε ως αποτέλεσμα παραγγελία από το περίφημο θέατρο Σαν Κάρλο της Νάπολης και αυτή με τη σειρά της οδήγησε σε παραγγελία από τη Σκάλα του Μιλάνου. Εκεί, ο Μπελλίνι συνάντησε τον ποιητή Φελίτσε Ρομάνι και τον τενόρο Τζοβάννι Μπατίστα Ρουμπίνι, με τους οποίους συνεργάστηκε στα σημαντικότερα έργα του. Την επιτυχία του Πειρατή [Il pirata, 1827] ακολούθησαν οι όπερες οι Καπουλέτοι και Μοντέκοι [I Capuleti e I Montecchi, 1830], Η υπνοβάτιδα [La sonnambula, 1831] και Νόρμα [Norma, 1831]. Η αποτυχία της Βεατρίκης της Τέντα [Beatrice di Tenda, 1833] επέφερε ρήξη με τον Ρομάνι και έστρεψε τον Μπελλίνι προς το Παρίσι, όπου παρουσίασε με μεγάλη επιτυχία τους Πουριτανούς (1835). Ο συνθέτης πέθανε στη γαλλική πρωτεύουσα στις 23 Σεπτεμβρίου 1835 σε ηλικία 34 ετών. Οι όπερες του επανήλθαν στο προσκήνιο μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν σημαντικές τραγουδίστριες όπως η Μαρία Κάλλας και η Τζόαν Σάδερλαντ ανανέωσαν το ενδιαφέρον του κοινού για τα έργα του Μπελλίνι.
Το έργο / Λυρική τραγωδία σε δύο Πράξεις οι Καπουλέτοι και Μοντέκκοι βασίζονται σε ποιητικό κείμενο του Φελίτσε Ρομάνι. Αυτό αποτελεί επεξεργασία παλαιότερου, του ίδιου συγγραφέα, το οποίο είχε μελοποιήσει με επιτυχία το 1825 ο συνθέτης Νικόλα Βακκάι. Όμως και αυτό στηρίζεται σε προγενέστερο κείμενο (1818) του Ρομάνι για το συνθέτη Λουίτζι Σέβολα. Η ιστορία των εραστών της Βερόνας ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής στην ιταλική χερσόνησο. Οι Ιταλοί συνθέτες αντλούσαν την έμπνευσή τους κατ’ ευθείαν από πηγές όπως η νουβέλα Μαριόττο και Γκανότσα του Μαζούτσο Σαλερνιτάνο και το δεύτερο μέρος της ένατης από τις «Νουβέλες» (1550) του Ματτέο Μπαντέλλο. Σε αυτά τα κείμενα βασίστηκε επίσης ο Σαίξπηρ, του οποίου το έργο εκείνα τα χρόνια δεν ήταν ακόμα ευρέως γνωστό νοτίως των Άλπεων.
Πρεμιέρες / Οι Καπουλέτοι και Μοντέκκοι πρωτοπαρουσιάστηκαν με επιτυχία στον περίφημο Φοίνικα της Βενετίας, στις 11 Μαρτίου 1830. Αναφέρονται παραστάσεις σε Κέρκυρα (1835) και Κεφαλονιά (1841), όταν τα νησιά αυτά αποτελούσαν μέρος του Ηνωμένου Κράτους των Ιονίων Νήσων (1815-1864). Στην Αθήνα η όπερα παρουσιάστηκε το 1840, χρονιά κατά την οποία εγκαινιάστηκε το Θέατρο Αθηνών ή Θέατρο Μπούκουρα, το πρώτο κλειστό θέατρο της πρωτεύουσας του νεοσύστατου κράτους, ενώ στην Πάτρα αναφέρεται παράσταση το 1851.
Σύνοψη του πρωτοτύπου
Α’ Πράξη / Βερόνα, 13ος αιώνας. Στοά στο ανάκτορο των Καπουλέτων. Η Βερόνα σπαράσσεται από εμφύλιες συρράξεις. Οι οπαδοί των Καπουλέτων, οι Γουέλφοι, υποστηρικτές του Πάπα, αντιτίθενται στους οπαδούς των Μοντέκκων, τους Γιβελίνους, υποστηρικτές του αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Φοβούμενος επίθεση, ο Καπέλλιο, πατέρας τη Ιουλιέττας και ηγέτης των Καπουλέτων, κάλεσε το λαό του να συνεχίσει τον αγώνα. Ενημερώνει ότι ο Ρωμαίος, ηγέτης των Μοντέκκων, στέλνει αγγελιαφόρο με προτάσεις για ειρήνη. Ο Καπέλλιο μισεί τον Ρωμαίο, καθώς αυτός σκότωσε πρόσφατα το γιό του. Ο Λορέντζο, γιατρός και ακόλουθος των Καπουλέτων, συμβουλεύει να ακούσουν τις προτάσεις. Ωστόσο, ο Τεμπάλντο υπόσχεται να εκδικηθεί με το αίμα του Ρωμαίου και ο Καπέλλιο του υπόσχεται το χέρι της κόρης του. Ο γάμος προγραμματίζεται για το ίδιο βράδυ. Γνωρίζοντας την κρυφή σχέση της Ιουλιέττας με τον Ρωμαίο, ο Λορέντζο συμβουλεύει να μην γίνει ο γάμος, καθώς η Ιουλιέττα «ασθενεί».
Φτάνει ο Ρωμαίος, τον οποίο οι Καπουλέτοι δεν αναγνωρίζουν, καθώς τον γνωρίζουν μόνο κατ’ όνομα. Ζητά ως επισφράγιση της ειρήνης που προτείνει να νυμφευτεί ο Ρωμαίος την Ιουλιέττα. Ο Καπέλλιο αρνείται και υπόσχεται ότι θα χυθεί αίμα. Ο Ρωμαίος πληροφορείται για τον γάμο της Ιουλιέττας με τον Τεμπάλντο.
Στα διαμερίσματά της η Ιουλιέττα μαθαίνει την απόφαση του πατέρα της. Θλιμμένη, καλεί τον αγαπημένο της Ρωμαίο. Φτάνει ο Λορέντζο, που μέσω μυστικής εισόδου οδηγεί τον Ρωμαίο στην Ιουλιέττα. Μετά τον εναγκαλισμό τους, ο Ρωμαίος καλεί την Ιουλιέττα να φύγει μαζί του. Εκείνη αρνείται, καθώς έχει χρέος να υπακούσει τον πατέρα της.
Στο ανάκτορο του Καπέλλιο οι Γουέλφοι γιορτάζουν τον επικείμενο γάμο της Ιουλιέττας με τον Τεμπάλντο. Μεταμφιεσμένος σε Γουέλφο, ο Ρωμαίος εξομολογείται στον Λορέντζο ότι χιλιάδες οπλισμένοι Γιβελίνοι βρίσκονται έξω από την πόλη, έτοιμοι να επιτεθούν. Ο Λορέντζο ζητά από το Ρωμαίο να εγκαταλείψει το σχέδιό του, όμως η παραίνεσή του δεν εισακούγεται. Αρχίζει η σύγκρουση και μέσα στην αναταραχή ο Ρωμαίος σπεύδει να συναντήσει τους άνδρες του. Στο χώρο εισέρχεται η Ιουλιέττα ντυμένη νύφη. Βλέποντάς την, ο Ρωμαίος της ζητά να τον ακολουθήσει. Φτάνουν ο Καπέλλιο με τον Τεμπάλντο επί κεφαλής των Γουέλφων. Αναγνωρίζουν στο πρόσωπο του αγγελιαφόρου τον Ρωμαίο, ο οποίος διαφεύγει με την βοήθεια των Γιβελίνων.
Β’ Πράξη / Στο ανάκτορο του Καπέλλιο η Ιουλιέττα αγωνιά. Ο Λορέντζο την καθησυχάζει, λέγοντάς της πως ο Ρωμαίος διέφυγε ασφαλής. Ωστόσο, ο γάμος της με τον Τεμπάλντο πρόκειται να πραγματοποιηθεί την επομένη. Έτσι, ο Λορέντζο σκέφτηκε ένα τέχνασμα: προτείνει στην Ιουλιέττα να πιεί ένα φίλτρο, το οποίο θα την βυθίσει σε βαθύ ύπνο, κάνοντάς την να μοιάζει νεκρή. Εκείνη δέχεται. Μπαίνει στα διαμερίσματά της ο Καπέλλιο, ο οποίος της ζητά να ετοιμαστεί για τον γάμο. Εκείνη τον παρακαλεί να την αγκαλιάσει και τότε ο Καπέλλιο αρχίζει να αισθάνεται τύψεις. Γεμάτος υποψίες για τον Λορέντζο, ο Καπέλλιο ζητά από τον Τεμπάλντο να τον προσέχει.
Ανήσυχος καθώς δεν έχει νέα από την αγαπημένη του, ο Ρωμαίος αναζητά τον Λορέντζο. Πέφτει πάνω στον Τεμπάλντο, τον οποίο καλεί άμεσα σε μονομαχία. Καθώς αρχίζουν να ξιφομαχούν, ακούν πένθιμη μουσική: πρόκειται για τη νεκρική πομπή προς τον τάφο της Ιουλιέττας. Γεμάτοι θλίψη, ο Ρωμαίος και ο Τεμπάλντο κατεβάζουν τα ξίφη.
Στους τάφους των Καπουλέτων ο Ρωμαίος και οι Γιβελίνοι θρηνούν. Ο Ρωμαίος ζητά να ανοίξουν τον τάφο προκειμένου να αποχαιρετήσει την αγαπημένη του. Γεμάτος θλίψη παίρνει φαρμάκι. Σταδιακά η Ιουλιέττα συνέρχεται και αναζητά τον αγαπημένο της. Τον βλέπει να κείται στη βάση του μνήματος και πιστεύει πως βρίσκεται εκεί έχοντας ακολουθήσει κι εκείνος οδηγίες του Λορέντζο. Σύντομα ανακαλύπτει την αλήθεια, καθώς ο Ρωμαίος της αποκαλύπτει ότι έχει πάρει δηλητήριο. Αγκαλιάζονται και ο Ρωμαίος πέφτει νεκρός. Μην αντέχοντας τη ζωή χωρίς τον αγαπημένο της, η Ιουλιέττα ξεψυχά. Φτάνουν Γουέλφοι και Γιβελίνοι, μάρτυρες της τραγικής σκηνής. Ο Καπέλλιο αντιλαμβάνεται τις ευθύνες του.
Καπουλέτοι και Μοντέκκοι
Βιντσέντζο Μπελίνι
Μέγαρο Μουσικής Αθηνών – Αίθουσα Α. Τριάντη
13, 14, 15, 18, 20, 21 Νοεμβρίου 2015
Ώρα έναρξης 20.00
Νέα παραγωγή – Πρώτη παρουσίαση από την Εθνική Λυρική Σκηνή
Συμπαραγωγή με την Αρένα της Βερόνας και το Τεάτρο Λα Φενίτσε της Βενετίας
Μουσική διεύθυνση Λουκάς Καρυτινός
Σκηνοθεσία Αρνώ Μπερνάρ
Σκηνικά: Αλεσσάντρο Κάμερα
Κοστούμια: Κάρλα Ρικόττι
Επιμέλεια φωτισμών: Στέλλα Κάλτσου
Διεύθυνση χορωδίας: Αγαθάγγελος Γεωργακάτος
Καπέλλιο: Τάσος Αποστόλου
Ιουλιέττα: Μιχαέλα Μάρκου (13, 15, 20/11) – Έλενα Ξανθουδάκη (14, 18, 21/11)
Ρωμαίος: Μαίρη-Έλεν Νέζη (13, 15, 20/11) – Ειρήνη Καράγιαννη (14, 18, 21/11)
Τεμπάλντο: Γιάννης Χριστόπουλος (13, 15, 20/11) –Αντώνης Κορωναίος (14, 18, 21/11)
Λορέντζο: Πέτρος Μαγουλάς (13, 15, 20/11) – Διονύσης Τσαντίνης (14, 18, 21/11)
Με την Ορχήστρα και τη Χορωδία της ΕΛΣ
Τιμές εισιτηρίων 20, 35, 50, 65 ευρώ – Φοιτητικό, παιδικό 12 ευρώ
ΠΡΟΠΩΛΗΣΗ:
Ταμεία Θεάτρου Ολύμπια – Ακαδημίας 59-61, Αθήνα
Ώρες λειτουργίας Τρίτη – Κυριακή: 09.00-21.00 & Δευτέρα: 09.00-16.00
Τηλ. Κέντρο: 210 3662 100 – Ομαδικές πωλήσεις 210 3711 342
Ταμεία Μεγάρου Μουσικής Αθηνών – Βασ. Σοφίας & Κόκκαλη
Ώρες λειτουργίας Δευτέρα-Παρασκευή: 10.00-18.00 & Σάββατο 10.00-14.00 και κατά τις ημέρες των παραστάσεων: Δευτέρα-Παρασκευή: 10.00-20.30 / Σάββατο 10.00-14.00 & 18.00-20.30 / Κυριακή 18.00-20.30
&
Εκδοτήρια Μεγάρου Μουσικής Αθηνών – Ομήρου 8 / Δευτέρα-Παρασκευή: 10.00-16.00
Τηλ.: 210 7282333
Ηλεκτρονική προπώληση: www.nationalopera.gr & www.megaron.gr
Επιμέλεια Νικόλας Αρώνης
