Στην Ελλάδα ελάχιστοι γνωρίζουν τον καθηγητή Τζον Ουέσλι Γκίλμπερτ (1864-1923), τον πρώτο Αφροαμερικανό αρχαιολόγο. Ωστόσο, ο καθηγητής Γκίλμπερτ κρύβει μια εκπληκτική ιστορία, με έντονο ελληνικό ενδιαφέρον: Πέρα από τη διατριβή του με τίτλο «Οι δήμοι της Αθήνας», που τον οδήγησε στην απόκτηση του μεταπτυχιακού του τίτλου, του πρώτου σε μαύρο Αμερικανό που έδωσε το «βόρειο» Πανεπιστήμιο Μπράουν -γεγονός απίστευτα δύσκολο για κάποιον που γεννήθηκε σκλάβος-, ήταν και ο πρώτος Αφροαμερικανός σπουδαστής της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα (ASCSA), στην οποία φοίτησε την ακαδημαϊκή χρονιά 1890-1891. Επίσης, συμμετείχε στις έρευνες που διενέργησε η Σχολή στην αρχαία Ερέτρια, όπου μελέτησε λεπτομερώς -σε συνεργασία με τον συμφοιτητή του Τζον Πίκαρντ- τα αρχαία τείχη της πόλης και της ακρόπολης, έργο το οποίο κατέληξε στην εκπόνηση ενός χάρτη «μεγάλης τοπογραφικής και ιστορικής αξίας», σύμφωνα με τον τότε διευθυντή της ASCSA, Charles Waldstein.
Ο Τζον Λι (John W. I. Lee), επίκουρος καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, στη Σάντα Μπάρμπαρα, ανακάλυψε την εξαιρετική ιστορία του και την παρουσίασε πρόσφατα σε ομιλία που έδωσε στην Αμερικανική Σχολή στην Αθήνα.
Το ΑΠΕ-ΜΠΕ συνομίλησε με τον επίκουρο καθηγητή για τον εκπληκτικό κ. Γκίλμπερτ και για τα τρομερά εμπόδια που έπρεπε να ξεπεράσει για να πραγματοποιήσει το όνειρό του: Να σπουδάσει και να γνωρίσει από κοντά τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό.
Τι αφορούσε η πρόσφατη ομιλία σας στην Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα;
Η διάλεξή μου εξηγούσε πώς ο Τζον Ουέσλι Γκίλμπερτ ξέφυγε από την σκλαβιά για να σπουδάσει στην Ελλάδα το 1890-91 και να γίνει ένας από τους πρώτους 50 Αμερικανούς που συμμετείχαν σε αρχαιολογικές έρευνες στην Ελλάδα.
Γιατί διαλέξατε το συγκεκριμένο θέμα και τι σχεδιάζετε να κάνετε με την έρευνα αυτή;
Γράφω ένα βιβλίο για τον καθηγητή Γκίλμπερτ. Δεν είχα ακούσει για εκείνον, μέχρι που διάβασα ένα σύντομο άρθρο της καθηγήτριας Μισέλ Βαλερί Ρόνικ (σ.σ. η Michele Valerie Ronnick, που είναι καθηγήτρια κλασικών σπουδών στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο Γουέιν στο Ντιτρόιτ των ΗΠΑ, έχει ασχοληθεί με τη συμβολή των μαύρων Αμερικανών επιστημόνων στις κλασικές σπουδές). Η ιστορία του καθηγητή Γκίλμπερτ άρχισε να με ενδιαφέρει επειδή ήμουν κι εγώ φοιτητής στην Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα και ήθελα να σιγουρευτώ ότι τον γνώριζαν κι άλλοι. Συνεργάστηκα με ανθρώπους από το Paine College στην Αγκούστα της Τζόρτζια (όπου δίδαξε ο Γκίλμπερτ) για να πω την ιστορία του.
Γιατί η ιστορία του καθηγητή Γκίλμπετ είναι εξαιρετική, σύμφωνα και με τον τίτλο της ομιλίας σας, «Up from Slavery: The Extraordinary Story of John Wesley Gilbert, First African-American Student of the American School, 1890-91» («Πέρα από τη σκλαβιά: Η εξαιρετική ιστορία του πρώτου Αφρικανού-Αμερικανού Φοιτητή στην Αμερικανική Σχολή, 1890-91»);
Γιατί κατάφερε να ξεπεράσει ένα σωρό εμπόδια για να πετύχει. Μετά τη Διακήρυξη Χειραφέτησης (σ.σ. διακήρυξη που εξέδωσε ο πρόεδρος Λίνκολν το 1863 υπέρ της απελευθέρωσης των σκλάβων στις επαναστατημένες πολιτείες) και το τέλος του αμερικανικού Εμφυλίου Πολέμου το 1865, ανατράφηκε σε συνθήκες φτώχειας στην Αγκούστα. Με αποφασιστικότητα και σκληρή δουλειά, καθώς και με τη βοήθεια αφοσιωμένων καθηγητών, έγινε γνωστός σε εθνικό επίπεδο ως μελετητής, δάσκαλος, ηγέτης της κοινότητας και ακτιβιστής των πολιτικών δικαιωμάτων. Αποτελεί έμπνευση για όλους όσοι έρχονται στην Ελλάδα με σκοπό να μελετήσουν την αρχαία λογοτεχνία, την αρχαιολογία και τον πολιτισμό.
Πόσο δύσκολο ήταν για την εποχή (τέλος του 19ου αιώνα) αυτό που πέτυχε ο Γκίλμπερτ; Δηλαδή, μεταξύ άλλων, να σπουδάσει σε δύο αμερικανικά πανεπιστήμια, να γίνει μέλος του διδακτικού προσωπικού σε ένα από αυτά, να πάρει υποτροφία για την Αμερικανική Σχολή στην Αθήνα και να συμμετάσχει σε αρχαιολογικές έρευνες στην Ελλάδα;
Στο τέλος του 19ου αιώνα, πολλοί λευκοί Αμερικανοί, κυρίως στον νότο, πίστευαν ότι οι μαύροι ήταν κατώτεροι και πως δεν τους άξιζαν ίσα δικαιώματα, ίση μεταχείριση ή εκπαίδευση. Κάποιες φορές, λευκοί Αμερικανοί σκότωσαν μαύρους που προσπάθησαν να αποκτήσουν μόρφωση. Ο καθηγητής Γκίλμπερτ με τη βοήθεια των δασκάλων του ξεπέρασε αυτά τα εμπόδια κι έγινε παράδειγμα για όλους, ακόμα και σήμερα.
Σας παραθέτω ένα στατιστικό στοιχείο που ξεκαθαρίζει κάπως τα πράγματα: Όταν ο καθηγητής Γκίλμπερτ αποφοίτησε από το Πανεπιστήμιο Μπράουν το 1888, στις ΗΠΑ ζούσαν περίπου 7,5 εκατομμύρια μαύροι. Την ίδια χρονιά, μόλις 80 νέοι μαύροι άνδρες και νέες μαύρες γυναίκες απέκτησαν πανεπιστημιακούς τίτλους, οι περισσότεροι από σχολεία του αμερικανικού νότου όπου ίσχυε ο φυλετικός διαχωρισμός. Ο Γκίλμπερτ ήταν ένας από τους περίπου 40 μαύρους φοιτητές που πήραν πτυχίο από αμερικανικό πανεπιστήμιο ή κολλέγιο του βορρά μεταξύ 1885 και 1890.
Τι γνωρίζουμε για τη συμμετοχή του Γκίλμπερτ στις έρευνες της Αμερικανικής Σχολής στην αρχαία Ερέτρια;
Ο Γκίλμπερτ μαζί με τον Τζον Πίκαρντ (επίσης φοιτητή της Σχολής) έφτιαξαν έναν λεπτομερή χάρτη των τειχών και της τοπογραφίας της αρχαίας Ερέτριας. Εργάστηκαν μαζί στην Ερέτρια από τον Φεβρουάριο ως τον Μάρτιο του 1891 συμμετέχοντας στις ανασκαφικές έρευνες της Αμερικανικής Σχολής στην περιοχή. Ο Τζον Πίκαρντ δημοσίευσε τα αποτελέσματα της έρευνας στην Αμερικανική Αρχαιολογική Εφημερίδα (American Journal of Archaeology) το 1891. Ο αυθεντικός χάρτης διατηρείται στα αρχεία της ASCSA στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη. Στα Αρχεία υπάρχουν επίσης δυο φωτογραφίες του καθηγητή Γκίλμπερτ να εργάζεται στην Ερέτρια.
Τι γνωρίζουμε για τη διατριβή του Γκίλμπερτ «Οι Δήμοι της Αθήνας»; Υπάρχει σωζόμενο αντίγραφο;
Δεν έχουμε αντίγραφο της διατριβής του, αν και μπορεί να υπάρχει κάπου στην Αθήνα. Η διατριβή του καθηγητή Γκίλμπερτ πιθανότατα εξέταζε τους δήμους του αθηναϊκού άστεως, όπως ο Κολλυτός, η Μελίτη και το Κυδαθήναιο. Η έρευνά του άρχισε το φθινόπωρο του 1890 και η διατριβή του ολοκληρώθηκε τον Φεβρουάριο του 1891. Με αυτήν, πήρε το μεταπτυχιακό του από το Πανεπιστήμιο Μπράουν -ήταν ο πρώτος προηγμένος τίτλος σπουδών που το Μπράουν απένειμε σε έναν Αφρικανό Αμερικανό.
Ποιες άλλες σημαντικές στιγμές του Γκίλμπερτ γνωρίζουμε από τη διαμονή του στην Ελλάδα;
Κατά την παραμονή του στην Ελλάδα, ο καθηγητής Γκίλμπερτ ταξίδεψε σε όλη την Αττική -επισκέφτηκε τον Μαραθώνα, τον Ραμνούντα, το Αμφιαράειον κι άλλες αρχαιολογικές θέσεις- επίσης ταξίδεψε στην Πελοπόννησο. Κατά πάσα πιθανότητα παρακολούθησε λειτουργίες στην Ελληνική Ευαγγελική Εκκλησία, η οποία εξακολουθεί να υπάρχει σήμερα στην οδό Αμαλίας απέναντι από την Πύλη του Αδριανού. Ο καθηγητής Γκίλμπερτ βρέθηκε στην Ελλάδα μόλις τρία χρόνια μετά την επίσκεψη στη χώρα σας, το 1887, του Φρέντερικ Ντάγκλας (σ.σ. εμβληματική μορφή του κινήματος για την κατάργηση της δουλείας στην Αμερική, κοινωνικός μεταρρυθμιστής, ρήτορας και συγγραφέας).
Η διάλεξή του κ. Λι θα αναρτηθεί σύντομα στον ιστότοπο της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα https://www.ascsa.edu.gr/events/lecture-archive.
Πηγή: ΑΠΕ – ΜΠΕ
