Κάθε χρόνο στις 6 Μαρτίου η Χριστιανική Εκκλησία τιμά το εκκλησιαστικό γεγονός της Εύρεσης του Τιμίου Σταυρού μετά των Τιμίων Ήλων (καρφιών).
Η Αγία Ελένη, μητέρα του πρώτου Χριστιανού αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Α’ του Μεγάλου (280/288 – 337 μ.Χ.), το έτος 326 μ.Χ. πήγε στην Ιερουσαλήμ, όπου «μὲ μέγαν κόπον καὶ πολλὴν ἔξοδον καὶ φοβερίσματα ηὖρεν τὸν τίμιον σταυρὸν καὶ τοὺς ἄλλους δύο σταυροὺς τῶν λῃστῶν», όπως γράφει ο Κύπριος Χρονογράφος Λεόντιος Μαχαιράς.
Σύμφωνα με την εκκλησιαστική παράδοση, μετά την πληροφορία κάποιου Εβραίου, με το όνομα Ιούδας, υποδείχθηκε θέση όπου έγινε ανασκαφή, στην οποία βρέθηκαν τρεις σταυροί (του Ιησού Χριστού και των δύο ληστών). Επειδή, όμως, δεν ήταν δυνατόν ν’ αναγνωρισθεί ποιος από τους τρεις σταυρούς ήταν του Ιησού Χριστού, η Ελένη παρακάλεσε να τεθεί διαδοχικά επάνω στους σταυρούς ένας νεκρός που τον πήγαιναν για ενταφιασμό. Μόλις λοιπόν ο νεκρός ετέθη επί του Σταυρού του Χριστού αναστήθηκε.
Μετά την ανεύρεση του Σταυρού, η Ελένη έθεσε τα θεμέλια του Ναού της Αναστάσεως, την ανέγερση του οποίου διέταξε ο Μέγας Κωνσταντίνος, όταν πληροφορήθηκε το γεγονός. Ο Κωνσταντίνος άφησε τον μισό Σταυρό στην Ιερουσαλήμ, όπου μεγάλο μέρος του φυλάσσεται μέχρι σήμερα, τον δε άλλο μετά των ήλων τον μετάφερε στη Κωνσταντινούπολη.
Ἀπολυτίκιον
Σῶσον Κύριε τὸν λαόν σου, καὶ εὐλόγησον τὴν κληρονομίαν σου, νίκᾳς τοὶς Βασιλεύσι, κατὰ βαρβάρων δωρούμενος, καὶ τὸ σὸν φυλάττων, διὰ τοῦ Σταυροῦ σου πολίτευμα.
