Επιμέλεια Νικόλας Αρώνης

Η Ταινιοθήκη της Ελλάδος σε συνεργασία με το Γαλλικό Ινστιτούτο Ελλάδος, το Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Εφηρμοσμένης Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και το Πανόραμα Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου, εγκαινιάζει την πρώτη ενότητα ενός νέου κύκλου προβολών με θέμα την ελληνική διασπορά στον κινηματογράφο, το οποίο εντάσσεται στο πρόγραμμα του 25ου Πανοράματος Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου που θα γίνει στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος και τον κινηματογράφο Τιτάνια από τις 15 έως τις 25 Νοεμβρίου.

Η αναδρομή σε σκηνοθέτες ελληνικής καταγωγής που κυρίως λόγοι πολιτικοί και οικονομικοί, τους εξανάγκασαν στην μετανάστευση, παραπέμπει στη σύγχρονη πραγματικότητα, που οδηγεί τους νέους μας σκηνοθέτες στον ίδιο δρόμο.
Στο πλαίσιο της σύγχρονης τάσης “επανανακάλυψης” των διπλών ταυτοτήτων, τόσο η πρόταση για μια νέα ανάγνωση καταξιωμένων σκηνοθετών (Ελία Καζάν, Νίκος Παπατάκης, Τζον Κασσαβέτης, Ροβήρος Μανθούλης), όσο και η «ανακάλυψη» του σημαντικού Άδωνι Κύρου, γνωστού στη χώρα μας μόνο για το μεταφρασμένο στα ελληνικά βιβλίο του Ο Σουρρεαλισμός στον κινηματογράφο και την ταινία του Το μπλόκο, αποκτούν ιδιαίτερο ενδιαφέρον.

Δύο εκδηλώσεις πλαισιώνουν το αφιέρωμα:

Δευτέρα 19 Νοεμβρίου, 19.00 (Αίθουσα Α, Ταινιοθήκη της Ελλάδος)
Άδωνις Κύρου ή Ado Kyrou
Σουρεαλιστής, κριτικός και κινηματογραφιστής
Εισήγηση-παρουσίαση του άγνωστου κινηματογραφικού έργου του Άδωνι Κύρου από την κα Λίτσα
Μπουδαλίκα, σκηνοθέτιδα και λέκτορα στο Τμήμα Τεχνών του Θεάματος στο Πανεπιστήμιο Paris-
Ouest Nanterre.

Τετάρτη 21 Νοεμβρίου, 19.00 (Αίθουσα Α, Ταινιοθήκη της Ελλάδος)
Positif : 60 χρόνια

Συζήτηση στρογγυλής τραπέζης με αφορμή τα 60α γενέθλια του γαλλικού κινηματογραφικού
Περιοδικού. Συμμετέχουν:
-Michel Ciment, κριτικός κινηματογράφου και διευθυντής έκδοσης του περιοδικού Positif
-Στέλλα Θεοδωράκη, σκηνοθέτις
-Νίνος Φένεκ Μικελίδης, κριτικός κινηματογράφου

Χαιρετισμό θα απευθύνουν οι Elise Jalladeau, Ακόλουθος Οπτικοακουστικών Μέσων του Γαλλικού
Ινστιτούτου Ελλάδος και Μιχάλης Μεϊμάρης, Καθηγητής Τμήματος ΕΜΜΕ & Διευθυντής του
Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Εφηρμοσμένης Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου
Αθηνών

Συντονίζει η Μαρία Κομνηνού, Γεν. Γραμ. Δ.Σ.-Ταινιοθήκης της Ελλάδος & Αναπ. Καθηγήτρια Τμήματος ΕΜΜΕ στο Πανεπιστήμιο Αθηνών

Μετά τη συζήτηση θα ακολουθήσει στις 20.15 η προβολή της ταινίας Οι Άβυσσοι (1963) του Νίκου Παπατάκη, την οποία θα προλογίσει ο Michel Ciment. Με αφορμή την πρόσκλησή του στην Αθήνα, ο Michel Ciment, θα μας παρουσιάσει επίσης ένα προσωπικό σχόλιο για το Αμέρικα Αμέρικα (1963) την προηγούμενη μέρα Τρίτη 20 Νοεμβρίου στις 18.30, και με την ιδιότητά του ως επιμελητής και συγγραφέας του βιβλίου Kazan par Kazan (1973).

Λίγα λόγια για τις ταινίες και τους σκηνοθέτες
“Όταν βλέπω σύγχρονες ψυχολογικές ταινίες, αυτό που με ενοχλεί περισσότερο είναι ότι υπάρχει μια ιστορία, υπάρχουν δύο, τρία, τέσσερα πρόσωπα που αναλύονται και δεν υπάρχει ποτέ κάτι που να παρεκκλίνει απ’ αυτή καθαυτή την ιστορία. Υπάρχει δηλαδή ένα γεγονός που απογυμνώνεται ολοκληρωτικά από την παράλογη, ποιητική, αναπάντεχη, αστεία, επιθετική, σοκαριστική πλευρά του. Τα πράγματα σήμερα δίνονται σαν σκονάκια για να τα καταπιούμε.”

Έτσι μιλούσε πριν τριάντα χρόνια, ο Άδωνις Κύρου (Αθήνα, 1923 – Παρίσι, 1985). Το πρόγραμμα των ανέκδοτων στην Ελλάδα ταινιών μικρού μήκους του που πραγματοποιείται σε συνεργασία με την Ταινιοθήκη της Τουλούζης (Cinémathèque de Toulouse) κατέχει ξεχωριστή θέση στο αφιέρωμα.
Καλλιτεχνική προσωπικότητα της πολιτικής διασποράς, παιδί γνωστής συντηρητικής οικογένειας στο χώρο του αθηναϊκού τύπου, ο Άδωνις Κύρου, σε εφηβική ακόμη ηλικία, μπαίνει στην Αντίσταση. Στις αρχές του ’45, διαφεύγει μόνος στο Παρίσι, μετά από σοβαρό τραυματισμό. Επιβιώνει σε δύσκολες συνθήκες, ενώ ταυτόχρονα πραγματοποιεί σπουδές λογοτεχνίας και δημοσιογραφικές ανταποκρίσεις πολιτιστικού περιεχομένου (με ψευδώνυμο) σε ελληνικές εφημερίδες. Η σύνδεσή του με τη μεταπολεμική ομάδα των σουρεαλιστών, τον εκδότη Ερίκ Λοσφέλντ όπως και τους επαγγελματίες του σινεμά, τον οδηγούν προς την καριέρα του κριτικού κινηματογράφου και σκηνοθέτη. Γνώστης και λάτρης του κινηματογράφου, αντικομφορμιστής, επιλέγει την πόλη του φωτός με την οικογένειά του, μέχρι το θάνατό του, το 1985.
Ιδρυτής του πρωτοποριακού περιοδικού L’ Age du cinéma στη δεκαετία του ’50 και στη συνέχεια τακτικός συνεργάτης στο Positif (1956-1970), ο Άδωνις Κύρου διακρίνεται με το πολυμεταφρασμένο του βιβλίο Ο σουρεαλισμός στον κινηματογράφο (εκδ. Κάλβος, 1976, μτφρ. Ευγενία Χατζίκου), αλλά και επικρίνεται για τις αρκετά ριζοσπαστικές τοποθετήσεις του, είτε καλλιτεχνικές είτε ιδεολογικές. Το καλλιτεχνικό του έργο περιλαμβάνει αμέτρητα άρθρα κριτικής κινηματογράφου, βιβλία (8), ταινίες μικρού μήκους (13) και μεγάλου μήκους (2). Από τις τηλεοπτικές εμφανίσεις του και τις εκπομπές που σκηνοθέτησε ο ίδιος για τη γαλλική κρατική τηλεόραση στην περίοδο 1967-1985 έχουν καταγραφεί στο όνομά του, έως σήμερα, πάνω από 180 αναφορές.
Στην πρώτη μικρού μήκους ταινία του Η κατατρόπωση (La déroute, 1957) και με καλλιτεχνικό σύμβουλο τον Ζωρζ Φρανζύ, ο Κύρου υιοθετεί τις απόψεις του Βίκτωρα Ουγκώ για τον αρχαιολογικό χώρο του Βατερλώ, για να στιγματίσει την παράλογη εκμετάλλευση μιας πολεμικής ήττας. Το 1958, δηλαδή δεκαετίες πριν το αρχιτεκτονικό έργο του ταχυδρόμου Σεβάλ γίνει μουσείο, Το ιδανικό παλάτι του (Le palais idéal, 1958), φέρνει το θεατή κοντά σε ένα από τα πιο εκθαμβωτικά δημιουργήματα ακατέργαστης τέχνης, σημείο αναφοράς για τους σουρεαλιστές.
Και όταν σκηνοθετεί σενάρια όπως τα Η κόμη (La chevelure, 1960), Ένας τίμιος άνθρωπος (Un honnête homme, 1962) ή Ο καιρός των δολοφόνων (Le temps des assassins,1962), αναφερόμενος στον φετιχισμό μέσα από τη λογοτεχνία του Γκυ ντε Μωπασάν με πρωταγωνιστή τον Μισέλ Πικολί, τη λαϊκή εικονοποιία ή τη φυλετική δημαγωγία του ναζισμού μέσα κείμενο του συγγραφέα Βερκόρ και αρχειακό υλικό της περιόδου 1930-1945, ο Άδωνις Κύρου ανήκει ριζικά -όχι μόνο θεωρητικά αλλά και καλλιτεχνικά- στο σουρεαλισμό, εκεί όπου μυθοπλασία και πραγματικότητα σμίγουν με την απόλυτη ποίηση.
Ο επίσης εγκατεστημένος στο Παρίσι αλλά γεννημένος στην Αντίς Αμπέμπα της Αιθιοπίας από Έλληνα πατέρα και Αβησσυνή μητέρα, Νίκος Παπατάκης (Αντίς Αμπέμπα 1918-Παρίσι 2010), περισσότερο γνωστός ως Nico Papatakis, θα σκηνοθετήσει το 1963 τις Αβύσσους (Les abysses). Λίγα χρόνια μετά, το 1967, ο Παπατάκης θα έρθει στην Ελλάδα για να σκηνοθετήσει τους Βοσκούς (της αναταραχής), αποτυπώνοντας τη μετάβαση από τον επαρχιωτισμό σ’ έναν «πρόχειρο» εξευρωπαϊσμό στο μεταίχμιο της δικτατορίας, κατά πολλούς μια από τις σημαντικότερες ίσως ταινίες στην ελληνική κινηματογραφία.
Οι Άβυσσοι, αποτελούν την πρώτη σκηνοθετική απόπειρα του Παπατάκη. Βασισμένη, όπως και Οι δούλες (1947) του Ζενέ, στο πραγματικό περιστατικό των αδερφών Παπέν που συγκλόνισε το 1933 τη Γαλλία, η ταινία εκπροσώπησε επίσημα τη χώρα στο Φεστιβάλ των Καννών, προκαλώντας αντιδράσεις κι έγινε αντικείμενο ανάλυσης πολλών γάλλων διανοητών, μεταξύ των οποίων και οι Ζαν-Πολ Σαρτρ, Σιμόν Ντε Μποβουάρ, Ζακ Λακάν, Αντρέ Μπρετόν, Ζακ Πρεβέρ, Ζαν Ζενέ.
Ο Παπατάκης λέει για την ταινία: Παρότι αφετηρία μου ήταν ένα πραγματικό γεγονός δεν θέλησα ποτέ να κάνω μία ταινία βεριστική, ούτε καν ρεαλιστική. Επέλεξα ένα συγκεκριμένο λυρισμό -ή μάλλον μια συγκεκριμένη βία την οποία προσέφερε ο λυρισμός-, μιας και η αλήθεια δεν είναι ποτέ δεδομένη στον κόσμο του θεάματος: μπορούμε μόνο να την αναδημιουργήσουμε.
Την ίδια χρονιά στην αντίπερα όχθη του Ατλαντικού ο επίσης ελληνικής καταγωγής Ηλίας Καζαντζόγλου, καταξιωμένος και καθιερωμένος πια ως Elia Kazan με δεκαπέντε ταινίες στο ενεργητικό του, μεταξύ των οποίων και πολλές βραβευμένες, θα γυρίσει το επικό Αμέρικα, Αμέρικα (America, America), που θα αποσπάσει το Όσκαρ Καλλιτεχνικής Διεύθυνσης.
Πρώτης γενιάς μετανάστης στις ΗΠΑ ο Καζάν (Κωνσταντινούπολη 1909-Νέα Υόρκη 2003), γεννημένος στην Κωνσταντινούπολη αναπαριστά την οδύσσεια ενός μετανάστη, εμπνεόμενος από την ιστορία του θείου του που ξεκινά το 1896 από τα παράλια της Μικράς Ασίας για την υπερατλαντική γη της επαγγελίας. Η προσωπική εξομολόγηση του σκηνοθέτη ταυτίζεται με το αρχέτυπο του «τραγικού» μετανάστη που εξακολουθεί να ταλανίζει τον ελληνισμό σε μια ταινία-σταθμό με πρωταγωνιστή το νεαρό τότε Στάθη Γιαλελή και υπό τους ήχους του Χατζιδάκι.
Δεύτερης γενιάς μετανάστης στις ΗΠΑ, ο Τζον Κασσαβέτης (Νέα Υόρκη 1929- Λος Άντζελες 1989), καταξιωμένος κι αυτός Ελληνοαμερικανός σκηνοθέτης με μεγαλύτερη ωστόσο ανεξαρτησία από τα αμερικανικά στούντιο σε σχέση με τον Καζάν και θιασιώτης ενός πιο «χειροποίητου» κινηματογράφου θα γυρίσει περίπου μία δεκαπενταετία αργότερα το Θάνατο ενός Κινέζου μπούκι (Τhe Killing of a Chinese Bookie, 1978).
Κατάφωτα σκοτεινό, το φιλμ νουάρ αυτό, που περιγράφει με τη διεισδυτική δεξιοτεχνία και καταλυτική ματιά του Κασσαβέτη, την αυτοκαταστροφή του αρχετυπικού ιδιοκτήτη νυχτερινού κέντρου Κόσμο Βιτέλλι, στηλιτεύτηκε κατά την έξοδό του στις αίθουσες για να θεωρηθεί αργότερα μεταξύ των καλύτερων ταινιών του Κασσαβέτη. Ο ίδιος λέει για την ταινία του: Η ταινία αυτή δεν άρεσε πολύ, εκτός από δύο-τρεις αμερικανούς κριτικούς. Για μένα, αυτή είναι η ταινία που με ενδιαφέρει περισσότερο από όλες τις άλλες, σαν τους γονείς που έχουν αδυναμία στο λιγότερο αγαπητό τους παιδί […]. Στήσαμε την ιστορία σ’ ένα βράδυ μαζί με τον Μάρτιν Σκορσέζε, για έναν ιδιοκτήτη νυχτερινού κέντρου που είναι ένας κομφορμίστας, που τα κάνει όλα σωστά, κι αυτός είναι και ο λόγος της αυτοκαταστροφής του.
Λόγοι πολιτικοί θα οδηγήσουν τον Ροβήρο Μανθούλη (1929) στο Παρίσι, όπου και θα παραμείνει έκτοτε. Η μεγάλη επιτυχία της τέταρτης ταινίας του Πρόσωπο με πρόσωπο στο Διεθνές Φεστιβάλ Νέου Κινηματογράφου στην Υέρ της Νότιας Γαλλίας, θα συμπέσει με την αυτοεξορία στο Παρίσι αμέσως μετά το χουντικό πραξικόπημα του 1967.
Εκείνα τα χρόνια γεννιέται και η ιδέα του Lilly’s Story μαζί με την επίσης αυτοεξόριστη Μελίνα Μερκούρη. Την προετοιμασία αυτής της ταινίας που δεν γυρίστηκε ποτέ περιγράφει σχεδόν τριάντα χρόνια μετά το Lilly’s Story (2002), αναφερόμενο στην εποχή αυτή και τους Έλληνες εξόριστους στο Παρίσι λόγω της δικτατορίας στην Ελλάδα. Έρωτες, τραγικές και κωμικές ιστορίες που έζησαν οι Έλληνες διανοούμενοι, απάτριδες της διασποράς, σε μια νεκρή ζώνη, σ’ έναν τόπο εξορίας.

Πρόγραμμα προβολών αφιερώματος Οι Έλληνες σκηνοθέτες της διασποράς στο πλαίσιο
του Πανοράματος Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου

Σάββατο 17 Νοεμβρίου 2012
22.10 Η δολοφονία ενός Κινέζου μπούκι (The Killing of a Chinese Bookie, 1978) του Τζων Κασσαβέτη,135΄

Δευτέρα 19 Νοεμβρίου 2012
19.00 Άδωνις Κύρου ή Ado Kyrou
Σουρεαλιστής, κριτικός και κινηματογραφιστής (ομιλία-παρουσίαση)
20.00 Πρόγραμμα ταινιών μικρού μήκους Άδωνι Κύρου, 96΄

Τρίτη 20 Νοεμβρίου 2012
18.30 Αμέρικα, Αμέρικα (America, America 1963), του Ελία Καζάν, 174’

Τετάρτη 21 Νοεμβρίου 2012
19.00 Positif: 60 χρόνια (συζήτηση στρογγυλής τραπέζης)
20.15 Οι Άβυσσοι (Les abysses,1963), του Νίκου Παπατάκη, 96΄

Σάββατο 24 Νοεμβρίου 2012
20.00 Η δολοφονία ενός Κινέζου μπούκι (The Killing of a Chinese Bookie, 1978) του Τζων Κασσαβέτη,135’ (E)

Κυριακή 25 Νοεμβρίου 2012
20.00 Lilly’s Story (2002) του Ροβήρου Μανθούλη, 130’