Γιατί να Υποστηρίξουμε τη Διατήρηση του Ψηφιδωτού Δαπέδου της Αρχαίας Συναγωγής στην Αίγινα.
Μετά την αναστήλωση της κεντρικής συναγωγής Μοναστηριωτών της Θεσσαλονίκης, την ανακαίνιση της συναγωγής Γιαντ Λεζικαρόν στην αγορά της Θεσσαλονίκης και καθώς οι εργασίες επισκευής της συναγωγής Γιαβανίμ στα Τρίκαλα ολοκληρώνονται, σειρά έχει η ανάδειξη, προστασία, συντήρηση και διατήρηση του ψηφιδωτού δαπέδου της συναγωγής στην Αίγινα.
Μαζί με τον Δρ. Ηλία Μεσσίνα, αρχιτέκτονα απόφοιτο της Σχολής Αρχιτεκτονικής του Πανεπιστημίου Yale και με διδακτορικό πάνω στην Ιστορία και την Αρχιτεκτονική των Συναγωγών της Ελλάδας απο το Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο και σε συνεργασία με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Πειραιώς και Νήσων του Υπουργείου Πολιτισμού, ξεκινάμε ένα πολύ ξεχωριστό έργο: να αναδείξουμε, να διατηρήσουμε και να προβάλουμε την ιστορία του ψηφιδωτού της συναγωγής στην Αίγινα. Συγκεντρώνοντας τα απαραίτητα χρήματα θα αναλάβουμε τη συντήρηση του ψηφιδωτού δάπεδου της συναγωγής – που βρίσκεται σήμερα στην αυλή του Αρχαιολογικού Μουσείου Αίγινας, την προστασία του με νέο στέγαστρο και την ανάδειξή του με νέες επιγραφές για την ιστορία και αρχιτεκτονική του.
Το εγχείρημα αυτό δεν είναι καινούργιο για μας: Ο Ηλίας, συγγραφέας του “Οι Συναγωγές της Θεσσαλονίκης και της Βέροιας” (Γαβριηλίδης, 1997) και “The Synagogues of Greece” (Bloch, 2011), μαζί με τους συνεργάτες του, ήταν ο αρχιτέκτονας που ανέλαβε την αναπαλαίωση των συναγωγών στη Θεσσαλονίκη και την επισκευή της συναγωγής Τρικάλων. Μαζί και σε συνεργασία με ένα επιτελείο φίλων και συνεργατών, δημιουργήσαμε το πάρκο φιλίας ‘Αθήνα 2004’ στο Ισραήλ, στο μοσάβ Τσουρ Μωσέ που ιδρύθηκε από Έλληνες τη δεκαετία του 1930, για τον εορτασμό των Ολυμπιακών Αγώνων στην Αθήνα και σαν γέφυρα φιλίας μεταξύ των δύο χωρών. Το πάρκο πραγματοποιήθηκε με δωρεές φορέων και ιδιωτών από την Ελλάδα και το Ισραήλ, ενώ αντίστοιχο πάρκο φιλίας πρόκειται να δημιουργηθεί και στην Ελλάδα.
Το έργο της συντήρησης του ψηφιδωτού της συναγωγής στην Αίγινα, αφορά στη συντήρηση και συμπληρωματική ανάδειξη ενός μνημείου που εκτίθεται στον αύλειο χώρο του αρχαιολογικού χώρου Κολώνας στην Αίγινα, ο οποίος υπάγεται στη χωρική αρμοδιότητα της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πειραιά και Νήσων του Υπουργείου Πολιτισμού. Σύμφωνα με τον Αρχαιολογικό Νόμο 3028/2002, η Υπηρεσία έχει την ευθύνη και την υποχρέωση της προστασίας και ανάδειξης του μνημείου. Παράλληλα, βρισκόμαστε σε επικοινωνία με φορείς από την Ελλάδα και το εξωτερικό, για τη συμμετοχή τους στο έργο.
Το έργο στοχεύει στη συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας, καθώς η ανάδειξη του ψηφιδωτού θα συμβάλει θετικά στον τουρισμό στο νησί και θα ενισχύσει την τοπική οικονομία.
Το έργο περιλαμβάνει μελέτη για εργασίες συντήρησης και επισκευής του ψηφιδωτού από την Εφορεία και το σχεδιασμό στεγάστρου, για την προστασία του ψηφιδωτού από τη φθορά. Επιπλέον, θα περιλαμβάνει επεξηγηματική επιγραφή που θα παρουσιάζει την ιστορία της εβραϊκής παρουσίας στο νησί και καθίσματα γύρω από το ψηφιδωτό που θα επιτρέπουν στους επισκέπτες να παραμένουν περισσότερο χρόνο στο χώρο.
Με στόχο τη συμμετοχή των κατοίκων του νησιού στο έργο, θα πραγματοποιηθεί εκδήλωση παρουσίασης του έργου, έκθεση για τη συναγωγή και τις προτεινόμενες εργασίες και εκδήλωση fund-raising για την συγκέντρωση πόρων. Η εκδήλωση θα πραγματοποιηθεί το Σάββατο 10 Αυγούστου 2019 στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Αίγινας.
Της Υβέτ Ναχμία-Μεσσίνα με τη συμμετοχή του Ηλία Μεσσίνα
Λίγα λόγια για το ψηφιδωτό της συναγωγής
Αρχαία και σύγχρονα μνημεία σηματοδοτούν την αρχαία και σύγχρονη ιστορία σε κάθε γωνιά του νησιού: Ο ναός της Αφαίας κοντά στην Αγία Μαρίνα, τα νεοκλασσικά στο λιμάνι της Αίγινας, οι μεσαιωνικές εκκλησίες της Παλαιοχώρας, το μοναστήρι του Αγίου Νεκταρίου και της Χρυσολεόντισσας καθώς και ο αρχαίος ελαιώνας στον Μαραθώνα, ένας τόπος μοναδικής ομορφιάς είναι μερικοί από τους προορισμούς των επισκεπτών.
Μια από τις πιο δημοφιλείς τοποθεσίες του νησιού, ένα σημείο που καλωσορίζει τους επισκέπτες καθώς το πλοίο πλησιάζει προς το λιμάνι της Αίγινας, είναι η περιοχή της Κολώνας και το Αρχαιολογικό Μουσείο. Το Μουσείο που βρίσκεται λίγα βήματα από την παραλία, δίπλα στο καρνάγιο, στεγάζει σπάνιους θησαυρούς.
Ένας από αυτούς τους θησαυρούς, που ίσως λίγοι γνωρίζουν, είναι το ψηφιδωτό δάπεδο συναγωγής που χρονολογείται από τον 4ο αιώνα μ.Χ. Το ψηφιδωτό, διακοσμημένο με γεωμετρικά φυτικά μοτίβα, ανακαλύφθηκε πίσω από το ξενοδοχείο Αύρα στα τέλη του 19ου αιώνα και μετακινήθηκε στην αυλή του μουσείου στη δεκαετία του 1960, όταν το σημείο ανοικοδομήθηκε.
Παρόλο που οι Εβραίοι κατοικούσαν κυρίως σε αστικά κέντρα ήδη από την αρχαιότητα, υπάρχουν ελάχιστα αρχαιολογικά ευρήματα να το υποστηρίξουν. Η συναγωγή στη Δήλο αμφισβητήθηκε, όπως και το Μητρώο στην αρχαία Αγορά της Αθήνας. Όμως η ταυτότητα της συναγωγής στην Αίγινα δεν χωράει αμφιβολίες: η ελληνική επιγραφή στο ψηφιδωτό, κοντά στην είσοδο της συναγωγής, τιμάει τον Θεόδωρο Αρχισυνάγωγο που ανέλαβε την ανέγερσή της ‘εκ θεμελίων’ από δωρεές.
Η συναγωγή ήταν σε λειτουργία μέχρι τον 7ο αιώνα και όταν τον 10ο αιώνα ο πληθυσμός μετακινήθηκε στην Παλαιοχώρα για να προστατευθεί από τις επιδρομές των πειρατών, μαζί τους μετακινήθηκε και η εβραϊκή κοινότητα. Το γνωρίζουμε, διότι βρέθηκε στην Παλαιοχώρα μαρμάρινη επιγραφή που υποδηλώνει την ύπαρξη συναγωγής, χωρίς όμως να έχουν βρεθεί άλλα στοιχεία.
Η συναγωγή της Αίγινας ανακαλύφθηκε από τον Γερμανό ιστορικό της βασιλικής αυλής του Όθωνα, Ludwig Ross το 1829 στη θέση πίσω από το ξενοδοχείο Αύρα. Στην ανασκαφή βρέθηκαν οι τοίχοι ενός παραλληλόγραμμου κτηρίου με αψίδα στον ανατολικό τοίχο, ενώ το πάτωμά του ήταν καλυμμένο από ψηφίδες σε γεωμετρικά σχέδια.
Το ψηφιδωτό καλύφθηκε για να προστατευτεί, ενώ μελετήθηκε ξανά αργότερα από τους Thiersch (1901), Furtwangler (1904), Sukenik (1928) και Welter (1932). Οι εργασίες ολοκληρώθηκαν από την Εθνική Αρχαιολογική Υπηρεσία.
Βάσει της τεχνοτροπίας του ψηφιδωτού, το κτίριο της συναγωγής κτίστηκε τον 4ο αιώνα μ.Χ. (περίπου 300-350 μ.Χ.) ενώ παρέμεινε σε χρήση μέχρι τον 7ο αιώνα μ.Χ. Το ψηφιδωτό, διαστάσεων 13,50μ Χ 7,60μ, αποτελείται από πολύχρωμες ψηφίδες σε γεωμετρικά μοτίβα σε μπλε, γκρι, κόκκινα και λευκά χρώματα. Στο σημείο όπου βρισκόταν η είσοδος, υπάρχουν δύο επιγραφές στα ελληνικά, οι οποίες αναφέρονται στον Θεόδωρο Αρχισυνάγωγο, ο οποίος έχτισε τη συναγωγή ‘εκ θεμελίων’ από δωρεές.
Γιατί η προστασία και ανάδειξη του ψηφιδωτού δαπέδου της συναγωγής στην Αίγινα είναι ζωτικής σημασίας;
Πρώτον, είναι σημαντική για την ανάδειξη της παρουσίας της εβραϊκής κοινότητας στην Ελλάδα.
Η κοινότητα στην Αίγινα ήταν μια κοινότητα Ρωμανιωτών – δηλαδή, ελληνόφωνη κοινότητα που ιδρύθηκε στην αρχαιότητα, πολύ πριν οι Σεφαραδίτες Εβραίοι διωχθούν από την Ισπανία το 1492 και εγκατασταθούν στον Ελληνικό χώρο. Η κοινότητα ασχολούνταν κατά πάσα πιθανότητα με την υφαντουργία και τη βαφή υφασμάτων.
Δεύτερον, είναι σημαντική για την ανάδειξη της Αίγινας ως έναν τόπο φιλόξενο και πολυπολιτισμικό.
Στους λάτρεις της Αίγινας, που έρχονται από την Αθήνα και το εξωτερικό, το νησί προσφέρει ένα ανοιχτό πνεύμα με σεβασμό στην διαφορετικότητα. Έλληνες και κυρίως ξένοι αισθάνονται ‘σαν στο σπίτι τους’, καθώς βρίσκουν στην Αίγινα και άλλους συντοπίτες τους καθώς και μια κοινότητα αγγλόφωνων από την Ελλάδα και διάφορα μέρη της γης. Η Αίγινα διατηρεί τη βασική ελληνική αξία της φιλοξενίας για όλους.
Δεν είμαι ιστορικός. Όμως, έχοντας ζήσει μόνιμα στο νησί για πέντε χρόνια και έχοντας ζήσει τα καλοκαίρια μου στο νησί από παιδί, νοιώθω ότι παρόλο που το νησί είναι απομονωμένο από τη θάλασσα, διατηρεί φιλόξενα κανάλια επικοινωνίας με τον έξω κόσμο. Κάτι που πιθανόν να ένοιωθαν και οι πρώτοι Εβραίοι που εγκαταστάθηκαν στον νησί κατά την αρχαιότητα.
Η διατήρηση του ψηφιδωτού δαπέδου της συναγωγής, λοιπόν, θα αποτελέσει ζωντανό παράδειγμα αυτού του ιδιαίτερου χαρακτηριστικού: της πολυδιάστατης και πολυπολιτισμικής Αίγινας. Η ανάδειξη της συναγωγής αναδεικνύει μια πολιτιστική και θρησκευτική αποδοχή της διαφορετικότητας, μια κοσμοπολίτικη κοινωνία, μια ποιότητα που οι ντόπιοι και οι ξένοι που ζουν σήμερα στο νησί εκτιμάμε.
Για περισσότερες πληροφορίες για το έργο, μπορείτε να επικοινωνήσετε μέσω ηλεκρονικού ταχυδρομείου με το yvettenahmia.messinas@gmail.com με θέμα ‘Συναγωγή Αίγινας’.
