Μια πολύ σημαντική ανακοίνωση, για μια πληγή που παραμένει ανοικτή για την Ελλάδα, τα Γλυπτά του Παρθενώνα, έγινε από την Unesco.
Σύμφωνα με την Unesco, Ελλάδα και Βρετανία ανταποκρίθηκαν στο αίτημα του οργανισμού να εντείνουν τις προσπάθειές τους έτσι ώστε να βρεθούν στο ίδιο τραπέζι και να συνομιλήσουν με θέμα την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα εκεί που ανήκουν, δηλαδή στην Αθήνα.
Τον περασμένο Σεπτέμβριο η UNESCO ζήτησε από το Ηνωμένο Βασίλειο να επανεξετάσει τη στάση του και να προσέλθει σε διάλογο με την Ελλάδα. Στις 29 Απριλίου, ο υπουργός Πολιτισμού της Βρετανίας Στίβεν Πάρκινσον απέστειλε αίτημα στην Unesco να διοργανώσει συνάντηση με την Ελληνίδα υπουργό Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη.
Η υπουργός Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη, το αποδέχθηκε αμέσως και σύμφωνα πάντα με την UNESCO σύντομα θα ανακοινωθεί η ημερομηνία.
Η υπόθεση των Γλυπτών του Παρθενώνα υποβλήθηκε στην Επιτροπή της Unesco το 1984. Από εκείνη την περίοδο, έχουν γίνει άπειρες προσπάθειες για να καθίσουν οι δύο πλευρές στο τραπέζι. Το 2021 η Unesco κάλεσε τη Βρετανία να επανεξετάσει τη στάση της και να γίνει εποικοδομητικός διάλογος με την Ελλάδα. Υπενθυμίζεται ότι το θέμα είχε θέσει στον Βρετανό πρωθυπουργό, Μπόρις Τζόνσον, ο Κυριάκος Μητσοτάκης τον Νοέμβριο του 2021 με τον Βρετανό πρωθυπουργό να παραπέμπει το θέμα των Γλυπτών του Παρθενώνα στο Βρετανικό Μουσείο και τον Έλληνα πρωθυπουργό να επιμένει ότι το θέμα είναι πλέον θέμα ανάμεσα στις δύο κυβερνήσεις.
Μάλιστα, απέστειλε δύο επιστολές σε κάθε χώρα τον Μάρτιο του 2022 γι’ αυτό τον λόγο. Η Βρετανία απάντησε στις 8 Απριλίου και η Ελλάδα στις 18 του ίδιου μήνα. Και πλέον αναμένεται να οριστεί η ημερομηνία.
Δείτε την ανακοίνωση της Unesco:
«Στο πλαίσιο της απόφασης 22.COM 5 παράγραφος 9, η οποία «ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να διεξάγουν διμερείς διαπραγματεύσεις για την επιστροφή και την απόδοση πολιτιστικών αγαθών και να υποβάλουν στη Γραμματεία πληροφορίες για τις διμερείς διαπραγματεύσεις που βρίσκονται σε εξέλιξη καθώς και για την επιτυχή ολοκλήρωση τέτοιων υποθέσεων», η Γραμματεία θα ήθελε να ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να ανταλλάσσουν περιοδικά πληροφορίες για υποθέσεις επιστροφής και αποκατάστασης με τη Γραμματεία. Μια επιλογή από πρόσφατες περιπτώσεις παρατίθεται παρακάτω:
Η υπόθεση των Γλυπτών του Παρθενώνα υποβλήθηκε στην Επιτροπή το 1984. Έκτοτε, η Επιτροπή εξετάζει την υπόθεση κατά τις διαδοχικές συνεδριάσεις της και έχει υιοθετήσει αρκετές συστάσεις για την επίτευξη αμοιβαία αποδεκτής λύσης και καλώντας τον Γενικό Διευθυντή να διευκολύνει τις συναντήσεις για το σκοπό αυτό . Σε πολλές περιπτώσεις, η UNESCO επανέλαβε την ετοιμότητά της να λειτουργήσει ως μεσολαβητής μεταξύ της Ελλάδας και του Ηνωμένου Βασιλείου της Μεγάλης Βρετανίας και Βόρεια Ιρλανδία ως προς αυτό.
Η 22η σύνοδος της ICPRCP (Σεπτέμβριος 2021) ενέκρινε τη Σύσταση 22.COM 6 που καλεί την Ελλάδα και το Ηνωμένο Βασίλειο να «εντείνουν τις προσπάθειές τους με σκοπό την επίτευξη μιας ικανοποιητικής διευθέτησης αυτού του μακροχρόνιου ζητήματος, λαμβάνοντας υπόψη την ιστορική, πολιτιστική του , νομική και ηθική διάσταση» (παράγραφος 9), και καλώντας τον Γενικό Διευθυντή να «βοηθήσει στη σύγκληση των απαραίτητων συναντήσεων μεταξύ Ελλάδας και Ηνωμένου Βασιλείου με σκοπό την επίτευξη αμοιβαία αποδεκτής λύσης για το θέμα αυτό» (παράγραφος 10). Κατά την ίδια σύνοδο υιοθετήθηκε η απόφαση 22.COM 6, η οποία, μεταξύ άλλων, «καλεί το Ηνωμένο Βασίλειο να επανεξετάσει τη στάση του και να προχωρήσει σε καλόπιστο διάλογο με την Ελλάδα για το θέμα [των Γλυπτών του Παρθενώνα]». Μετά τη σύσταση, η Γραμματεία απέστειλε δύο επιστολές στο Ηνωμένο Βασίλειο και την Ελλάδα τον Μάρτιο του 2022, ζητώντας πληροφορίες και προτείνοντας τη διευκόλυνση του διαλόγου.
Το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ελλάδα απάντησαν στη Γραμματεία στις 8 Απριλίου και στις 18 Απριλίου 2022 αντίστοιχα, περιγράφοντας τις ενέργειες που αναλήφθηκαν για τη συνέχιση του διαλόγου για την υπόθεση αυτή. Από την άποψη αυτή,
Και τα δύο κράτη μέλη ανέφεραν τη διμερή συνάντηση μεταξύ του Πρωθυπουργού Μπόρις Τζόνσον και του Πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη στο Λονδίνο τον Νοέμβριο του 2021, κατά την οποία ο Πρωθυπουργός Τζόνσον επανέλαβε τη μακροχρόνια θέση του Ηνωμένου Βασιλείου ότι αυτό το θέμα παραμένει ένα για τους Καταπιστευματοδόχους του Βρετανικού Μουσείου. Το Ηνωμένο Βασίλειο ενημέρωσε τη Γραμματεία για την πρότασή του να οργανώσει συνάντηση μεταξύ της Ελληνίδας Υπουργού Πολιτισμού, Λίνας Μενδώνη, και του Υπουργού Πολιτισμού, Μέσων και Αθλητισμού του Ηνωμένου Βασιλείου, Λόρδου Πάρκινσον, η οποία ελπίζει ότι θα λάβει θετική απάντηση των ελληνικών αρχών. Ως προς αυτό, η Ελλάδα ενημέρωσε τη Γραμματεία ότι η εισήγηση του Ηνωμένου Βασιλείου απεστάλη στον Έλληνα Υπουργό Πολιτισμού στις 29 Απριλίου 2022, έγινε αμέσως αποδεκτή και πρόκειται να γίνει συνάντηση μεταξύ των μερών».
(Μπορείτε να δείτε την ανακοίνωση στα αγγλικά, εδώ.)
Η ιστορία της διεκδίκησης των Γλυπτών του Παρθενώνα
Τα Ελγίνεια Μάρμαρα φιλοτεχνήθηκαν για να στολίσουν την Ακρόπολη των Αθηνών. Από το 1799 έως το 1803 αφαιρούνταν από τον Τόμας Μπρους, κόμη του Έλγιν και πρέσβη στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και μεταφέρθηκαν τελικώς στην Βρετανία το 1806. Ο κόμης του Έλγιν απέκτησε φιρμάνι, δηλαδή επίσημη άδεια, από τον Σουλτάνο για την αποκαθήλωσή τους με σκοπό τη μέτρηση και την αποτύπωσή τους σε γύψινα σχέδια και στη συνέχεια τα αφαίρεσε και τα φυγάδευσε. Τα γλυπτά αποθηκεύτηκαν στο Βρετανικό Μουσείο του Λονδίνου το 1816 και το 1936 τοποθετήθηκαν στην έκθεση Duveen που δημιουργήθηκε για αυτόν τον σκοπό.
Η συλλογή γλυπτών περιλαμβάνει μερικά από τα γλυπτά των αετωμάτων, των μετοπών, που απεικονίζουν μάχες μεταξύ των Λαπίθων και των Κενταύρων, αλλά και της ζωφόρου του Παρθενώνα που κοσμούσε το ανώτερο τμήμα των τοίχων του σηκού του ναού σε όλο τους το μήκος. Ως εκ τούτου, αντιπροσωπεύουν περισσότερο από το 1/2 από ό,τι απομένει από τον γλυπτό διάκοσμο του Παρθενώνα που διασώθηκε: 75 μέτρα από τα αρχικά 160 μέτρα, 15 από τις 92 μετόπες, 17 τμηματικές μορφές από τα αετώματα, όπως επίσης και άλλα τμήματα της αρχιτεκτονικής. Τα αποκτήματα του Έλγιν περιλαμβάνουν ακόμη αντικείμενα από άλλα κτήρια της Αθηναϊκής Ακρόπολης: το Ερέχθειο, που μεταβλήθηκε σε ερείπιο κατά τον ελληνικό αγώνα της Ανεξαρτησίας (1821-33), τα Προπύλαια και τον Ναό της Αθηνάς Νίκης. Ο λόρδος Έλγιν πήρε περίπου τα μισά από τα γλυπτά του Παρθενώνα και από τα υπόλοιπα δημιουργήθηκαν εκμαγεία σε γύψο. Έκτοτε τα Μάρμαρα αναφέρονται συχνά ως Ελγίνεια.
Η προσπάθεια της Μελίνας Μερκούρη και η ιστορική ομιλία
Στις 30 Ιουλίου του 1982 στη Διάσκεψη των υπουργών Πολιτισμού της UNESCO στο Μεξικό η υπουργός Πολιτισμού Μελίνα Μερκούρη θέτει επίσημα το θέμα της επιστροφής των Μαρμάρων του Παρθενώνα στην Ελλάδα. Η ομιλία της είναι ιστορική.
«Γνωρίζοντας τι σημαίνουν τα γλυπτά αυτά για τον ελληνικό λαό δεν είναι εύκολο να μιλήσω ψύχραιμα για το πως πάρθηκαν από την Ελλάδα, αλλά θα προσπαθήσω. Το υπόσχομαι…. Για να αφηγηθώ όλη την τερατωδία χρειάζεται αρκετός χρόνος και αρκετή ψυχραιμία. Οι λέξεις «λεηλασία», «ερήμωση», «αχαλίνωτη καταστροφή», «αξιοθρήνητη συντριβή και συμφορά» δεν είναι δικές μου για να χαρακτηριστεί το γεγονός. Ειπώθηκαν από σύγχρονους του Elgin.
Ο Horace Smith αναφέρεται στον Elgin σαν τον «ληστή των μαρμάρων». Ο Lord Byron τον αποκάλεσε πλιατσικολόγο. Ο Th. Hardy χαρακτήρισε αργότερα τα μάρμαρα σαν «αιχμάλωτους σ’ εξορία».
Η κυβέρνησή μου έχει ζητήσει την επιστροφή των μαρμάρων του Παρθενώνα. Μας το αρνήθηκαν. Ας σημειωθεί ότι δεν θα εγκαταλείψουμε ποτέ το αίτημα αυτό.
Επικρατεί διαφορετική ηθική, θα ήταν ενδιαφέρον να ξέραμε ποιο θα ήταν το πόρισμα μιας Εξεταστικής Επιτροπής σήμερα, αν λάβαινε υπόψη την μαρτυρία εκείνων που κλήθηκαν να καταθέσουν ενώπιον της – και τις κρίσεις εκείνων που δεν κλήθηκαν. Θα έβαζα ένα μικρό στοίχημα, ακόμα και μεγάλο, ότι το πόρισμα θα ήταν διαφορετικό. Ελπίζω η συζήτηση να προκαλέσει μερικές ερωτήσεις. Θέτω μερικές από αυτές:
Τα μάρμαρα πάρθηκαν κακώς; Και αν κακώς πάρθηκαν, είναι σωστό να κρατούνται;
Ακόμα, αν είναι σωστό το ότι πάρθηκαν, είναι λάθος να επιστραφούν;
Τι βαρύτητα θα πρέπει να δοθεί στο επιχείρημα ότι αν δεν τα είχε πάρει ο Elgin, άλλος Άγγλος ή Γάλλος θα τα είχε πάρει;
Πειράζει που το 95% του ελληνικού λαού μπορεί ποτέ να μην δει τα λαμπρότερα έργα της ελληνικής δημιουργίας;
Είναι δυνατόν μια ελεύθερη Ελλάδα να είχε επιτρέψει τη μετακίνηση των μαρμάρων;
Η Αγγλία και η Ελλάδα είναι φίλες χώρες. Αγγλικό αίμα έτρεξε στα ελληνικά χώματα στη διάρκεια του πολέμου κατά του φασισμού. Και οι Έλληνες έδωσαν τη ζωή τους για να προστατεύσουν τους Άγγλους πιλότους. Διαβάστε τον Churchill, μιλά για το πόσο σημαντικός ήταν ο ελληνικός ρόλος στην αποφασιστική νίκη στην έρημο κατά του Ρόμελ.
Στο όνομα αυτής της φιλίας σας λέμε, έγινε μια αδικία που μπορεί τώρα ν’ αποκατασταθεί.
Πρέπει να καταλάβετε τι σημαίνουν για μας τα μάρμαρα του Παρθενώνα. Είναι η υπερηφάνειά μας, είναι οι θυσίες μας. Είναι το ευγενέστερο σύμβολο τελειότητας. Είναι φόρος τιμής στη δημοκρατική φιλοσοφία. Είναι οι φιλοδοξίες μας και το ίδιο τ’ όνομά μας. Είναι η ουσία της ελληνικότητας.
Είμαστε έτοιμοι να πούμε ότι θεωρούμε όλη την πράξη του Elgin σαν άσχετη προς το παρόν.
Λέμε στην Βρετανική Κυβέρνηση. Κρατήσατε αυτά τα γλυπτά για δύο σχεδόν αιώνες. Τα φροντίσατε όσο καλύτερα μπορούσατε, γεγονός για το οποίο και σας ευχαριστούμε. Όμως τώρα στο όνομα της δικαιοσύνης και της ηθικής παρακαλώ δώστε τα πίσω.
Ειλικρινά πιστεύω ότι μια τέτοια χειρονομία εκ μέρους της Μεγάλης Βρετανίας θα τιμούσε πάντα τ’ όνομά της».
Παγκόσμια κληρονομιά
Το 1987 η Ακρόπολη εγγράφεται στον κατάλογο παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO Τότε αναπτερώθηκαν οι ελπίδες επιστροφής των Μαρμάρων, όμως οι Βρετανοί προβάλουν μια σειρά από επιχειρήματα ότι η Ελλάδα είναι ανίκανη να συντηρήσει τα Μάρμαρα, ενώ το Βρετανικό Μουσείο νοικιάζει αίθουσες για κοσμικές και επιχειρηματικές φιέστες, μεταξύ των οποίων και η αίθουσα με τα Γλυπτά του Παρθενώνα.
Σε ανακοίνωση που εξέδωσε το Βρετανικό Μουσείο τον Απρίλιο του 2007 αναφέρει ότι δεν προτίθεται να παραχωρήσει την κυριότητα των Γλυπτών του Παρθενώνα σε ελληνικό μουσείο. Νεότερη ανακοίνωση του Βρετανικού Μουσείου (2009) ανέφερε πως, με την ευκαιρία των εγκαινίων του Νέου Μουσείου της Ακρόπολης, θα ήταν διατεθειμένο να δανείσει τα Γλυπτά, αρκεί η ελληνική κυβέρνηση να αναγνωρίσει το δικαίωμα ιδιοκτησίας τους στο Μουσείο. Η ελληνική κυβέρνηση απέρριψε την πρόταση.
Το 2014, η UNESCO είχε προτείνει να διαμεσολαβήσει για την επίλυση του θέματος, αλλά η πρόταση αυτή είχε τότε απορριφθεί από το Ηνωμένο Βασίλειο.
