Μια ακόμα ενδιαφέρουσα διάλεξη για τη γλώσσα μας και στα Ελληνικά, διοργανώνει αυτή την Κυριακή η Ελληνική Κοινότητα Μελβούρνης, στο πλαίσιο των Σεμιναρίων Ελληνικής Ιστορίας και Πολιτισμού, που προσφέρει δωρεάν τα τελευταία τέσσερα χρόνια. Πρόκειται για μια διάλεξη την οποία εκτός από το γενικό κοινό, ενδείκνυται για τους εκπαιδευτικούς Νέων Ελληνικών, καθώς φοιτητές και μαθητές.
Τη διάλεξη θα παρουσιάσει ο Διονύσιος Μερτύρης, υποψήφιος διδάκτωρ στο Τμήμα Γλωσσολογίας του πανεπιστημίου Λατρόμπ της Μελβούρνης. H διάλεξη θα δοθεί την Κυριακή 11 Μαΐου, στις 4.00μμ, στην αίθουσα της Φιλανθρωπικής Αδελφότητας Ιθακήσιων (2ος όροφος, 329 Elizabeth Street, Melbourne).
Όπως είναι γνωστό, η ελληνική γλώσσα έχει υποστεί πολλές αλλαγές στην τρισχιλιετή ιστορία της. Οι πιο καθοριστικές από αυτές τις αλλαγές συνέβησαν κατά την περίοδο της μετάβασης από την αρχαία στη σύγχρονη γλώσσα που περιλαμβάνει αρκετά ιστορικά στάδια, όπως την περίοδο της ύστερης ελληνιστικής κοινής (1ος-4ος αι. μ.Χ.) και τους πρώτους αιώνες του Βυζαντίου (πρώιμη μεσαιωνική ελληνική). Το πτωτικό σύστημα άλλαξε σε μεγάλο βαθμό κατά τη διάρκεια αυτής της μεταβατικής περιόδου, καθώς οι τέσσερεις (Η κλητική δεν λαμβάνεται υπόψιν ως «πραγματική» πτώση [πβ. Blake 1994: 9]) πτώσεις της αρχαίας ελληνικής (ονομαστική, αιτιατική, γενική και δοτική) μειώθηκαν σε τρεις λόγω της απώλειας της δοτικής κατά την πρώιμη μεσαιωνική περίοδο (5ος-10ος αι.).
Πέραν του γεγονότος ότι οι λειτουργίες της χαμένης δοτικής κληρονομήθηκαν από τη γενική στις νότιες διαλέκτους και από την αιτιατική στις (περισσότερες) διαλέκτους της Μικράς Ασίας και της Βορείου Ελλάδος, η αναμόρφωση του αρχαίου πτωτικού συστήματος περιλαμβάνει τη βαθμιαία απώλεια των σημασιολογικών λειτουργιών των πλάγιων πτώσεων, εξαιτίας της χρήσης των προθέσεων και άλλων αναλυτικών στρατηγικών, καθώς η γενική και η αιτιατική περιορίστηκαν στη δήλωση γραμματικών σχέσεων (βλ. Luraghi 2004: 376).
Συνεπώς, παρότι η αρχαία γενική μπορούσε να δηλώνει αφαιρετικές και διαιρετικές λειτουργίες (Κληρονομημένες από την πρωτοϊνδοευρωπαϊκή αφαιρετική και γενική αντίστοιχα), η σύγχρονη γενική χρησιμοποιείται σχεδόν αποκλειστικά για τη δήλωση κτητικών λειτουργιών, εξαιρουμένης της χρήσης της ως εμμέσου αντικειμένου στις νότιες διαλέκτους.
Αυτή η αναμόρφωση του πτωτικού συστήματος υπήρξε κρίσιμη για τη θέση της γενικής στην ύστερη μεσαιωνική (11ος-1453) και νέα ελληνική περίοδο. Πιο συγκεκριμένα, ποικίλα φαινόμενα μορφολογικής απώλειας σε κάθε νεοελληνικό ιδίωμα:
1. Συγκρητισμός με την αιτιατική: η γενική πληθυντικού των προσωπικών αντωνυμιών έχει αντικατασταθεί από την αιτιατική σε όλες τις σύγχρονες διαλέκτους εκτός από τα ποντιακά:
τὰ παιδία ἡμῶν [ΓΕΝ] → τα παιδιά μας [ΑΙΤ]
Σε κάποιες διαλέκτους, η αιτιατική αντικαθιστά τη γενική πληθυντικού στην ονοματική κλίση, π.χ. στην κυπριακή:
τα σπίτια των ανθρώπων [ΓΕΝ] → τα σπίτια τους ανθρώπους [ΑΙΤ]
2. Παραδειγματικά κενά: σε σχεδόν κάθε σύγχρονη διαλεκτική ποικιλία υπάρχει ένας αριθμός ονομάτων που δεν σχηματίζουν τη γενική:
παιδάκι → γεν.εν *παιδακιού/ γεν.πλ *παιδακιών
κοπέλα → γεν.πλ *κοπελών
2. Απώλεια της γενικής πληθυντικού στα βόρεια ιδιώματα: η χρήση της πρόθεσης από έχει οδηγήσει στην πλήρη απώλεια της γενικής πληθυντικού στις περισσότερες βόρειες ποικιλίες:
*τα σπίτια τουν ανθρώπουν → τα σπίτια απ’ τ’ς ανθρώπ’ς
4. Μηδενική μορφολογική δήλωση ονοματικών κτητόρων: σε ορισμένες διαλέκτους που έχουν εκτεθεί σε εκτεταμένη επαφή με άλλες γλώσσες, οι ονοματικοί κτήτορες μπορεί να χάνουν τη μορφολογική τους διάκριση με την ονομαστική:
Σαλέντο, Νότια Ιταλία: *τως αττρεφίω [ΓΕΝ] → τως αττρέφια [ΟΝ]
Φάρασα, Κεντρική Μικρά Ασία: *του χωρίου [ΓΕΝ] → του χωρίον [NOM]
Η διδακτορική διατριβή του Διονύση Μερτύρη πραγματεύεται την απώλεια της γενικής στη διαχρονία της ελληνικής. Το ενδιαφέρον του για τη γλωσσική αλλαγή και την ιστορία της ελληνικής ξεκινά από τα μαθητικά του χρόνια, όταν πρόσεξε, όπως λέει, τις μεγάλες διαφορές και ομοιότητες μεταξύ της κλασικής και της κοινής νέας ελληνικής. Πέρα από την αφοσίωσή του στην ιστορική γλωσσολογία και στη μελέτη της ελληνικής γλώσσας, έχει καταγράψει τη γλώσσα Kara στη Νέα Ιρλανδία της Παπούα-Νέας Γουινέας (2008).
Όσον αφορά τις προπτυχιακές και μεταπτυχιακές σπουδές του είναι από το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (2006, Πτυχίο Ελληνικής Φιλολογίας και 2008, Μεταπτυχιακό στη Γλωσσολογία). Έχει διδάξει το μάθημα της Διαπολιτισμικής Επικοινωνίας (Α’ εξάμηνο, 2013) στο Πανεπιστήμιο La Trobe, και έχει διδάξει ελληνικά ως δεύτερη και ξένη γλώσσα σε παιδιά και ενήλικες, ενώ είναι πιστοποιημένος καθηγητής της αγγλικής ως δεύτερης γλώσσας (CELTA, Cambridge University).
Επιμέλεια: Σωτήρης Σκουλούδης
