Μεγάλη συζήτηση γίνεται τα τελευταία χρόνια για την προστασία του περιβάλλοντος, την κλιματική αλλαγή και, ειδικότερα, την προβληματική σχέση του ανθρώπου με τη φύση και το περιβάλλον, που είναι ένα από τα κρισιμότερα προβλήματα της εποχής μας. Έτσι, γίνεται σαφές πως η βιωσιμότητα αποτελεί μονόδρομο για την αντιμετώπιση όλων αυτών των προβλημάτων και είναι ανάγκη να βρίσκεται στον πυρήνα του σύγχρονου πολιτισμού.
Η βιωσιμότητα δεν είναι απλώς μια εναλλακτική οδός για την οικονομική ανάπτυξη: Είναι ένας άλλος τρόπος διαχείρισης των φυσικών και οικονομικών πόρων, με στόχο την προστασία του περιβάλλοντος, αλλά και την εξασφάλιση της κοινωνικής συνοχής. Είναι ο τρόπος να σκεφτόμαστε το συλλογικό παρόν, χωρίς να ξεχνάμε το συλλογικό μας μέλλον.
Mπορεί ο πολιτισμός να συμβάλει ώστε η έννοια της βιωσιμότητας να αποκατασταθεί στην πραγματική, ανθρωποκεντρική της διάσταση; Μπορεί άραγε να υπάρξει μια διαφορετική, βιώσιμη, αλλά και δημιουργική, προοπτική για το μέλλον; Σε αυτά τα ερωτήματα επιχειρούν να δώσουν απάντηση καινοτόμες παρεμβάσεις στον χώρο του πολιτισμού που εφαρμόζονται τελευταία, στην Ευρώπη αλλά και στην Αμερική, από κρατικές αρχές, πολιτιστικούς οργανισμούς και φορείς, καθώς και ειδικούς της πολιτιστικής διαχείρισης.
Η έννοια της βιωσιμότητας προσφέρει, ακριβώς, ένα καινούργιο πλαίσιο για τον επανασχεδιασμό των πολιτιστικών πολιτικών και την αναθεώρηση των μεθόδων πολιτιστικής διαχείρισης. Πρόκειται για μια
προσέγγιση συνολική που ενσωματώνει τη φροντίδα για το περιβάλλον, αναπτύσσει πρακτικές για τη
σωστή διαχείριση των δημόσιων πόρων και δίνει πρωτεύοντα ρόλο στην έννοια της κοινωνικής
υπευθυνότητας.
Η βιωσιμότητα ωστόσο είναι παρούσα σε πολλές πτυχές της καθημερινότητάς μας. Ένας από αυτούς τους τομείς είναι η Τέχνη, ως μέσο έκφρασης για λογαριασμό της βιώσιμης ανάπτυξης.
Βιωσιμότητα και πολιτιστική κληρονομιά
Η κλιματική αλλαγή και η υποβάθμιση του περιβάλλοντος συγκαταλέγονται στις μεγαλύτερες προκλήσεις της εποχής μας, απειλώντας την Ευρώπη και τον κόσμο. Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) αναλαμβάνει δράση και πρωτοστατεί στον τομέα αυτόν, καταβάλλοντας προσπάθειες να καταστεί η πρώτη κλιματικά ουδέτερη ήπειρος. Αυτό ισχύει και για την πολιτιστική κληρονομιά.
Η βιωσιμότητα είναι ένας από τους πέντε πυλώνες του πλαισίου δράσης για την πολιτιστική κληρονομιά. Το εν λόγω πλαίσιο υπογραμμίζει τη δυνατότητα της πολιτιστικής κληρονομιάς να ενισχύσει το κοινωνικό κεφάλαιο, να τονώσει την οικονομική ανάπτυξη και να διασφαλίσει περιβαλλοντική βιωσιμότητα. Ο πολιτισμός και η πολιτιστική κληρονομιά μπορούν να συμβάλουν στην επίτευξη βιώσιμης και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξης.
Στο πλαίσιο περιλαμβάνονται τρεις ομάδες δράσεων, με στόχο:
1. την αναγέννηση πόλεων και περιφερειών μέσω της πολιτιστικής κληρονομιάς,
2. την προώθηση της προσαρμογής κτηρίων πολιτιστικής κληρονομιάς σε νέα χρήση,
3. την εξισορρόπηση μεταξύ της πρόσβασης στην πολιτιστική κληρονομιά και του βιώσιμου πολιτιστικού τουρισμού και της φυσικής κληρονομιάς.
Βιωσιμότητα των κτηρίων
Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία αποτελεί τον χάρτη πορείας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για να καταστεί η οικονομία της ΕΕ βιώσιμη. Τα κτήρια αποτελούν βασικό στοιχείο αυτής της πρωτοβουλίας, διότι αντιπροσωπεύουν το 40% της συνολικής κατανάλωσης ενέργειας και το 36% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στην ΕΕ.
Η βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης των κτηρίων διαδραματίζει καίριο ρόλο στην επίτευξη του φιλόδοξου στόχου για ουδέτερο ισοζύγιο διοξειδίου του άνθρακα έως το 2050 που ορίζεται στην Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία. Στόχος του κύματος ανακαινίσεων είναι η αύξηση του ποσοστού και της ποιότητας των εργασιών ανακαίνισης των υφιστάμενων κτηρίων, ώστε να εκπέμπουν λιγότερο διοξείδιο του άνθρακα.
Το πρόγραμμα «Ορίζων 2020», το πρόγραμμα της Επιτροπής για την έρευνα και την καινοτομία για την περίοδο 2014-2020, χρηματοδοτεί έργα που αφορούν διάφορες πτυχές της ενεργειακής απόδοσης των κτηρίων, συμπεριλαμβανομένων των ιστορικών και πολιτιστικών πτυχών.
Οι εταίροι του έργου PRO-Heritage, για παράδειγμα, έχουν στόχο να προσφέρουν αρχική και συνεχή εκπαίδευση σε επαγγελματίες και τεχνίτες, παρέχοντάς τους παραδοσιακές ικανότητες και δεξιότητες για την αρχιτεκτονική κληρονομιά, με βάση τις βέλτιστες πρακτικές των οργανώσεων-εταίρων.
Κλιματική αλλαγή: Μια απειλή για την πολιτιστική μας κληρονομιά
Οι πρόσφατες καταστροφές σε μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς κατέδειξαν ακόμη περισσότερο την ανάγκη προστασίας των μνημείων από φυσικούς και μη φυσικούς κινδύνους.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συγκεντρώνει εμπειρογνώμονες από τα κράτη-μέλη της ΕΕ για τον εντοπισμό και την ανταλλαγή ορθών πρακτικών και καινοτόμων μέτρων με στόχο την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς από την κλιματική αλλαγή. Αυτό αποτελεί μέρος των εργασιών στο πλαίσιο του προγράμματος εργασιών του Συμβουλίου στον πολιτιστικό τομέα (2019-2022), το οποίο ακολουθεί την προσέγγιση της ανοικτής μεθόδου συντονισμού.
Η ανοικτή μέθοδος συντονισμού (ΑΜΣ) είναι μια διαδικασία χάραξης πολιτικής που δεν οδηγεί σε δεσμευτικά νομοθετικά μέτρα. Οι ομάδες ΑΜΣ, οι οποίες απαρτίζονται από εμπειρογνώμονες που έχουν διοριστεί από υπουργεία Πολιτισμού και εθνικά πολιτιστικά ιδρύματα, συνεδριάζουν για να ανταλλάξουν βέλτιστες πρακτικές και να αναπτύξουν εγχειρίδια πολιτικής και πακέτα εργαλείων.
Πρόγραμμα «Ορίζων 2020»
Το πρόγραμμα της ΕΕ για την έρευνα και την καινοτομία «Ορίζων 2020» χρηματοδοτεί έργα που έχουν ως αντικείμενο την αύξηση της ανθεκτικότητας και τη βιώσιμη ανασυγκρότηση ιστορικών περιοχών για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και των καταστροφών.
Το έργο αυτό, το οποίο χρηματοδοτείται στο πλαίσιο του προγράμματος «Δημιουργική Ευρώπη», βοηθά τους καλλιτέχνες και τους επαγγελματίες του πολιτιστικού τομέα να διερευνήσουν τις πολιτιστικές διαστάσεις της κλιματικής αλλαγής. Οι καλλιτεχνικές και πολιτιστικές κοινότητες διαδραματίζουν μοναδικό και καίριο ρόλο: επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο ζούμε, δρούμε και σκεφτόμαστε. Το έργο Creative Climate Leadership στηρίζει τους επαγγελματίες του πολιτιστικού τομέα στην αξιοποίηση του εν λόγω ρόλου τους σε προβλήματα που σχετίζονται με την κλιματική πρόκληση.
Έργο Heracles
Το έργο αυτό αποσκοπεί στον σχεδιασμό, στην επικύρωση και στην προώθηση κατάλληλων λύσεων για την αποτελεσματική ανθεκτικότητα της πολιτιστικής κληρονομιάς έναντι των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής μέσω μιας ολιστικής και πολυτομεακής προσέγγισης.
Έργο Shelter
Το έργο Shelter φέρνει σε επαφή την επιστημονική κοινότητα και τους διαχειριστές κληρονομιάς με στόχο την αύξηση της ανθεκτικότητας, τον περιορισμό της ευπάθειας και την προώθηση καλύτερης και ασφαλέστερης ανοικοδόμησης σε ιστορικές περιοχές που πλήττονται από κλιματικούς κινδύνους.
Ο πολιτισμός δεν είναι μόνο η τέχνη. Είναι τρόπος ζωής.
Ο τομέας Πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση, έχοντας τη Στέγη στο επίκεντρο των δραστηριοτήτων του, με τις, παραστάσεις θεάτρου και χορού, τις εκθέσεις, τις συζητήσεις, τις, διαλέξεις, τις εκδόσεις και τη σταθερή διαδικτυακή της παρουσία, ξεκίνησε τη συζήτηση για το τι συμβαίνει, τι θα έπρεπε να συμβαίνει στην Αθήνα, στη Βηρυτό, στα Βαλκάνια, στη Νέα Υόρκη, στο Λος Άντζελες, στο Μπουένος Άιρες – με άλλα λόγια, σε όλο τον κόσμο.
Πρόκειται για ένα ταξίδι εξωστρέφειας που ήδη εκτυλίσσεται, καθώς δεκάδες παραστάσεις που ξεκινούν από τη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση βγαίνουν σε περιοδεία σε όλο τον κόσμο –σ’ ένα από τα καλύτερα παραδείγματα μιας εξωστρεφούς πορείας– και, κυρίως, με μη υλικούς τρόπους, με μόνο μέσο τις ιδέες, τις ερωτήσεις, την κατάρριψη των ορίων.
Η τέχνη παραμένει άχρωμη, αν παραμένει εγκλωβισμένη. Ο πολιτισμός, έτσι όπως τον αντιλαμβάνεται η Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση, βγαίνει έξω και ταξιδεύει στην πόλη, κατεβαίνει στο κέντρο της Αθήνας και συνηγορεί για τη διαχρονικότητά του και για την αξία του ως ζωντανού χώρου – ενός τόπου ζυμώσεων, συγκρούσεων και ανταλλαγής ιδεών. Το Onassis AiR, ένα μονοετές πρόγραμμα που εδράζεται στο κέντρο της Αθήνας, προσκαλεί καλλιτέχνες να αλληλεπιδράσουν ισότιμα, χωρίς πίεση χρόνου και προθεσμίες, αποτελώντας την επιτομή της φιλοσοφίας του Ιδρύματος: την τοποθέτηση πως οι συνθήκες για τη δημιουργία οφείλουν να διασφαλιστούν. Το ταλέντο απελευθερώνεται και εξελίσσεται, όταν του επιτρέπει ο χρόνος να ωριμάσει.
Με σεβασμό για το παρελθόν, αλλά έχοντας την πρόθεση να αποφύγει τη νοσταλγία ή την εξιδανίκευση, το Onassis Culture προδιαγράφει το μέλλον, αναζητά την ενέργεια και την καθοριστική στιγμή σε κάθε γωνιά της πόλης, ενθαρρύνει το ταλέντο και την ενέργεια, συστήνει τους ανθρώπους μεταξύ τους και διερευνά διαρκώς τι τους διαχωρίζει, τι τους επηρεάζει, τι έχει νόημα γι’ αυτούς και τι θα αλλάξει τελικά το συγκεκριμένο προφίλ της πόλης. Ταυτοχρόνως, υψώνει τη φωνή του, διαφωνεί, υπερασπίζεται και παίρνει θέση για οτιδήποτε γίνεται εμπόδιο στην ελευθερία, τη δημοκρατία, τη ζωή. Από το κέντρο των Αθηνών, το μήνυμα ταξιδεύει. Το τοπικό γίνεται παγκόσμιο και το παγκόσμιο, τοπικό. Mέσα από δράσεις, παραστάσεις και workshops, πυροδοτούνται συζητήσεις για τη βιωσιμότητα, την ανακύκλωση, τη διαχείριση απορριμμάτων και την κλιματική αλλαγή. Στην έκθεση «Γεωμετρίες» (2018) οι κάτοικοι της Αθήνας ήρθαν σε επαφή με τη γη, την τροφή, τους σπόρους και το οικοσύστημα. Στο «Δείπνο από τα Βουνά της Φυλής» που οργανώθηκε στο πλαίσιο του Fast Forward Festival (2019), οι καλεσμένοι συζήτησαν με ειδικούς από τον τομέα διαχείρισης απορριμμάτων στην Ελλάδα, για την κυκλική οικονομία και τη βιωσιμότητα.
