Την εκτίμηση ότι η Ελλάδα, ως η γη του μύθου και της σκέψης, έχει πολλά ακόμη να προσφέρει στην Ευρώπη των αριθμών και των τραπεζιτών, διατυπώνει, σε συνέντευξή του στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, ο Γάλλος διανοούμενος Μπερνάρ-Ανρί Λεβί (Bernard-Henry Lévy), συγγραφέας, ακτιβιστής και παραγωγός ταινιών, τονίζοντας ότι για αυτόν ακριβώς τον λόγο κι ο ίδιος είναι μαχητικός υπέρ της ενδυνάμωσης του ρόλου της χώρας μας στους κοινοτικούς θεσμούς. Ο Λεβί, γνωστός στη Γαλλία και με τα αρχικά BHL, εκ των εμπνευστών και ηγετών του κινήματος των Νέων Φιλοσόφων το 1976 και για ένα διάστημα μέλος του «συμβουλίου ειδικών» γύρω από τον Φρανσουά Μιτεράν, σημειώνει ακόμη ότι η Ελλάδα και οι ‘Ελληνες έδειξαν τεράστια δύναμη στη διάρκεια της οικονομικής κρίσης, ενώ προσθέτει ότι η Ευρώπη έχει πολιτικό χρέος έναντι της χώρας μας, ένα χρέος «ιστορικό» και «μνημειώδες», καθώς «χωρίς αυτή δεν θα υπήρχε».
Ο Γάλλος φιλόσοφος σημειώνει ακόμη ότι, εν όψει των Ευρωεκλογών του Μαΐου οι πολίτες καλούνται να συνειδητοποιήσουν ότι «είναι μεσάνυχτα παρά πέντε» στην ΕΕ και δηλώνει ότι είναι υπέρ μιας «πραγματικής πνευματικής επανίδρυσης της Ευρώπης». Επισημαίνει ότι είναι ηθικό καθήκον άνευ όρων η παροχή ασύλου από την Ευρώπη στους πολιτικούς πρόσφυγες, όσους δραπετεύουν από μια δικτατορία ή έναν πόλεμο, διευκρινίζοντας ότι στην περίπτωση των οικονομικών μεταναστών «φυσικά πρέπει να τεθούν όρια και να διατηρηθούν σύνορα».
Ο Λεβί μιλάει ακόμα για την άνοδο του εθνικισμού και του λαϊκισμού στην Ευρώπη, τους αυξανόμενους οπαδούς της εθνικής κυριαρχίας, αλλά και για τους τρόπους με τους οποίους καλείται να αλλάξει η Αριστερά στον δυτικό κόσμο. «Βλέπω ήδη μια αλλαγή στην Αριστερά και είναι μια αλλαγή προς το χειρότερο! Μια αλλαγή που φέρνει την Αριστερά του δυτικού κόσμου εγγύτερα στην ιδεολογία του Τζέρεμι Κόρμπιν. Σε ένα είδος δηλαδή αντι-παγκοσμισμού (antiglobalism), αναμεμειγμένου με αντισημιτισμό (…) Ο Κορμπινισμός είναι, φοβάμαι, κοινός πειρασμός για την ευρωπαϊκή Αριστερά, με μια μείζονα εξαίρεση. Κι αυτή η εξαίρεση είναι ο Τσίπρας, που βγάζοντας τα ακριβώς αντίθετα συμπεράσματα, έχει γίνει ένας από τους μεγάλους ηγέτες, ενδεχομένως ένας από τους τελευταίους μεγάλους ηγέτες της ευρωπαϊκής κοινωνικής δημοκρατικής αριστεράς. Κι αυτή είναι η Αριστερά του μέλλοντος, μια που το έφερε ο λόγος» υποστηρίζει.
Όσον αφορά την τέταρτη βιομηχανική επανάσταση, την πρόοδο της επιστήμης και της τεχνολογίας και τον άμεσο τρόπο με τον οποίο ο άνθρωπος μετατρέπεται τρόπον τινά σε «θεό», ων σε θέση να δημιουργήσει ακόμη και νέα ζωή στα εργαστήρια, ο Λεβί επισημαίνει ότι το να παίζεις τον Θεό είναι ξεκάθαρα ο πιο επικίνδυνος πειρασμός, παλιός όσο η ανθρωπότητα και ο Φάουστ. Κάνει ακόμη λόγο για τον εκπολιτιστικό ρόλο του χρήματος, σημειώνοντας ότι πριν από την ύπαρξή του, ο κόσμος ήταν ένα πλιάτσικο, ένας πόλεμος όλων εναντίον όλων.
Ο γεννηθείς το 1948 Μπερνάρ-Ανρί Λεβί, γνωστός για τον πολιτικό ακτιβισμό του, αλλά και τη μεγάλη οικονομική του επιφάνεια, έχει χαρακτηριστεί από τη Boston Globe «ως ο πλέον διακεκριμένος ίσως, διανοούμενος στη Γαλλία σήμερα». Εισήλθε το 1968 στην École Normale Supérieure, όπου σπούδασε υπό την ακαδημαϊκή καθοδήγηση των μεγάλων Ζακ Ντεριντά και Λουί Αλτουσέρ.
Ταυτόχρονα όμως, κατά πολλούς πρόκειται για αμφιλεγόμενη προσωπικότητα, που μεταξύ άλλων έχει προκαλέσει σχόλια όπως αυτό του Κορνήλιου Καστοριάδη, ότι «αποτελεί μεγάλο σκάνδαλο σε μια χώρα τόσο υψηλού πολιτισμού, ένας “συγγραφέας” που γράφει ό,τι του κατέβει στο κεφάλι, ένα ρετάλι, να γίνεται της μόδας».
Πρόσφατα, ο Λεβί αποφάσισε να πραγματοποιήσει εκστρατεία ενημέρωσης σε 20 ευρωπαϊκές πρωτεύουσες και ιστορικές πόλεις, θέλοντας να στείλει ένα μήνυμα αντίστασης ενάντια στον ολοκληρωτισμό και τον λαϊκισμό. Ανάμεσα στους σταθμούς του συμπεριλαμβάνεται και η Αθήνα, όπου θα παρουσιάσει στο Παλλάς τη θεατρική παράσταση «Αναζητώντας την Ευρώπη» («Looking for Europe») την 1η Απριλίου. Είναι ο βασικός συγγραφέας του Manifesto που συνυπέγραψε με σπουδαίες προσωπικότητες των γραμμάτων και των τεχνών, όπως οι Μίλαν Κούντερα, Ισμαήλ Κανταρέ, Ίαν ΜακΓιούαν, Ορχάν Παμούκ, Ελφρίντε Γέλινεκ, Χέρτα Μίλερ, Σαλμάν Ρουσντι και Βασίλης Αλεξάκης.
Κατά πολλούς αναλυτές, οι επερχόμενες ευρωεκλογές του Μαΐου ενδέχεται να σηματοδοτήσουν την εμφάνιση “τεράτων”, ενώ και εσείς έχετε δηλώσει ότι το ευρωπαϊκό σπίτι καίγεται. Δυστυχώς όμως, δεν απομένει πολύς χρόνος ως τις 26 Μαΐου. Υπάρχει κάτι που κατά την εκτίμησή σας θα μπορούσε να γίνει κατεπειγόντως στο δίμηνο που απομένει μέχρι τότε, ώστε η προοπτική των ευρωεκλογών να αλλάξει επί το θετικότερο;
‘Οχι, τίποτα δεν μπορεί να γίνει στη βάση του κατεπείγοντος. Τίποτα σημαντικό σε κάθε περίπτωση. Το πρόσωπο της Ευρώπης δεν πρόκειται να αλλάξει σε δύο μήνες. Αυτό που είναι πιθανό, ωστόσο, είναι η ριζική αύξηση της επίγνωσης. Αυτό που είναι πιθανό είναι ότι οι εραστές της Ευρώπης, συν τους ευρωσκεπτικιστές, συν αυτούς που δεν είναι εντελώς σίγουροι, θα συνειδητοποιήσουν ότι είναι μεσάνυχτα παρά πέντε στην Ευρώπη. Μπορεί να είναι ενάντια στην Ευρώπη, όπως είναι σήμερα. Μπορεί να πιστεύουν ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι υπερβολικά γραφειοκρατική. Μπορεί να νιώθουν ότι η Ευρώπη δεν νοιάζεται αρκετά για τους πολύ φτωχούς. Αλλά η ερώτηση που θα πρέπει να κάνουν στον εαυτό τους είναι: θέλουμε να πετάξουμε το μωρό μαζί με τα νερά της μπανιέρας; (σ.σ. έκφραση που στα ελληνικά θα αποδιδόταν: θέλουμε να κάψουμε τα χλωρά μαζί με τα ξερά;). Με το πρόσχημα ότι η Ευρώπη είναι ελλιπής και ατελής, θα την αφήσουμε στην τύχη της; Αυτό είναι το ερώτημα που πρέπει να θέτουμε στον εαυτό μας στη διάρκεια των επόμενων δύο μηνών. Κι είναι το ίδιο ακριβώς ερώτημα που θέτω στην παράσταση.
Ποιες θα λέγατε ότι είναι οι κυρίαρχες προκλήσεις για την Ευρώπη σήμερα και ποια αναμένετε ότι θα είναι η «επόμενη μέρα» αν οι πολιτικές της δυνάμεις αποτύχουν να αντιμετωπίσουν αυτές τις προκλήσεις;
Υπάρχουν τρεις κυρίαρχες προκλήσεις. Η πρώτη είναι η άνοδος -και πιθανώς η νίκη- των λαϊκιστικών κινημάτων. Σκέφτομαι ανθρώπους όπως οι Geert Wilders και ο Matteo Salvini και το (κόμμα) Vox στην Ισπανία. Η δεύτερη πρόκληση είναι ότι οι φίλοι της Ευρώπης, οι πραγματικοί της φίλοι, αυτοί που βρίσκονται στον εσωτερικό κύκλο αν θέλετε, και σκέφτομαι ειδικά τη Γερμανία, έχουν αρχίσει να καταβάλλονται και να κουράζονται και αρχίζουν να παίρνουν αμυντική στάση. Δείτε τι έγινε όταν ήρθε η ώρα να αποφασιστεί η επιβολή φορολογίας στις GAFA (Google, Apple, Facebook, Amazon): ήταν η Γερμανία που έκανε πίσω, ήταν η Γερμανία που απέδωσε κατώτερα από τις δυνατότητές της στην Ευρώπη. Και η τρίτη πρόκληση είναι ότι οι καλύτεροι μαθητές στην ευρωπαϊκή “σχολική τάξη”, οι πιο πρόθυμοι να υπερασπιστούν αυτόν τον χώρο ειρήνης και ευημερίας, δεν το κάνουν με αρκετό ενθουσιασμό ή πνεύμα και άρα πνίγονται από τους άλλους. Ρωτήσατε ποια θα μπορούσε να είναι η επόμενη μέρα… Θα μπορούσε να έχει ψηφιστεί στο ευρωκοινοβούλιο μια μεγάλη ήπειρος λαϊκιστών. Αυτό από μόνο του δεν θα είχε καταστροφικές επιπτώσεις. Δεν πιστεύω ότι οι λαϊκιστές μπορούν να κερδίσουν κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Αλλά στο βαθμό που θα πετύχουν, θα μπορούσαν να δημιουργήσουν ένα κλίμα. Ένα momentum. Ένα νέο περιεχόμενο σε όλη την ΕΕ. Κι αυτό θα μπορούσε να είναι η αρχή του τέλους.
Έχετε πει ότι αν η οικονομία της Ευρώπης είναι γερμανική και η πολιτική της γαλλική, η ιδεολογία της είναι θεμελιωδώς βρετανική. Κάθε οργανισμός χρειάζεται ισχυρή ιδεολογία και όραμα για να μπορεί να συνεχίσει. Σήμερα η δημόσια συζήτηση για το Brexit εστιάζει κατά κύριο λόγο στις οικονομικές του επιπτώσεις, αλλά τι θα μπορούσε να σηματοδοτήσει η έξοδος της Βρετανίας για την Ευρώπη σε επίπεδο ιδεολογίας, οράματος, νοοτροπίας των ατόμων και συνοχής;
Έχετε δίκιο που λέτε ότι μιλάμε πολύ για τα οικονομικά και όχι αρκετά για την ιδεολογία. Αυτός είναι ακριβώς ο λόγος για τον οποίο θα ήθελα να δω την Ελλάδα να διαδραματίζει μεγαλύτερο ρόλο στους κοινοτικούς θεσμούς. Γιατί η Ελλάδα είναι φιλοσοφία. Γνωρίζω καλά ότι η σύγχρονη Ελλάδα δεν είναι η αρχαία Ελλάδα (…) Ταυτόχρονα όμως, η Ελλάδα είναι ακόμη η Ελλάδα: η γη του μύθου και της σκέψης. Μια γη, δηλαδή, που έχει ακόμη πολλά να προσφέρει στην Ευρώπη των αριθμών και των τραπεζιτών. Και για αυτόν τον λόγο είμαι μαχητικός υπέρ της ενδυνάμωσης του ρόλου της Ελλάδας στην Ευρώπη. Ο λόγος, επαναλαμβάνω, είναι το έλλειμμα κουλτούρας, ψυχής και πνεύματος. Αυτή είναι η ουσία και των όσων λέω στην τελευταία πράξη της παράστασής μου, όταν απαιτώ να προσφερθούν σε εμάς από τους Ευρωπαίους Επιτρόπους πρόσωπα -πρόσωπα, σώματα και ψυχές- για την άψυχη Ευρώπη. Η θέση μου δεν είναι η αιώνια επωδός του “αν μπορούσαμε να το κάνουμε από την αρχή, έπρεπε να ξεκινήσουμε με τον πολιτισμό, την κουλτούρα”. Αυτό είναι σαθρό, διάτρητο. Η θέση μου είναι πολύ πιο ριζική. Είμαι υπέρ μιας μεταφυσικής θεμελίωσης για την Ευρώπη, μιας πραγματικής πνευματικής επανίδρυσης της ηπείρου.
Σύμφωνα με τον Ζοζέ Μπαρόζο, η Ευρώπη έχει πολιτικό χρέος απέναντι στην Ελλάδα. Ποια είναι η δική σας άποψη για τη στάση της Ελλάδας στη διάρκεια της κρίσης, αλλά και γενικά της ιστορικής της πορείας στην ΕΕ; Θα λέγατε ότι οι υπόλοιποι ευρωπαϊκοί λαοί έχουν σήμερα θετική άποψη απέναντι στην Ελλάδα και τους ‘Ελληνες;
Συμφωνώ με τον Μπαρόζο σε αυτό. Φυσικά η Ευρώπη έχει πολιτικό χρέος (προς την Ελλάδα). Αλλά αυτό το χρέος δεν χρονολογείται μόνο από «χθες». Είναι ένα ιστορικό, μνημειώδες χρέος. Απλά δεν θα υπήρχε Ευρώπη χωρίς την Ελλάδα. Για αυτό και, λίγα χρόνια πριν, η προοπτική η Ελλάδα να φύγει από την ευρωζώνη, μου φαινόταν τόσο καταστροφική.
Ζητάτε τη γνώμη μου για την Ελλάδα σήμερα. Η γνώμη μου είναι ότι η Ελλάδα έδειξε τεράστια δύναμη. Ότι οι άνθρωποί της έμαθαν, με μεγάλη αποφασιστικότητα, να εργάζονται με τους κανόνες αυτής της «λέσχης» που ονομάζεται Ευρωπαϊκή Ένωση και παρείχαν ένα εντυπωσιακό παράδειγμα δημοκρατίας και κουράγιου. Λαμβανομένων υπόψη αυτών, ποια ήταν η κύρια αποτυχία της ΕΕ; Μια εντελώς ανάρμοστη τιμωρητική συμπεριφορά, που κατέστησε τους Έλληνες μοναδικούς υπεύθυνους για όσα τους συνέβησαν, κάτι που απλά δεν ήταν δίκαιο. Ναι, οι Έλληνες ήταν σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνοι για την κρίση στην οποία αιχμαλωτίστηκαν: ένα φορολογικό σύστημα από άλλη εποχή. Το βάρος των ειδικών συμφερόντων. Η έλλειψη πατριωτισμού από πλευράς των μεγαλύτερων καπιταλιστών. Τα προνόμια που απολάμβανε η Εκκλησία. Και ούτω καθεξής. Ωστόσο, γίναμε επίσης μάρτυρες, από πλευράς των ανθρώπων που ελάμβαναν τις αποφάσεις στην ΕΕ, μιας άστοχης ροπής προς την τιμωρία ολόκληρου του ελληνικού λαού για τα σφάλματα και τα ελαττώματα κάποιων κακών στοιχείων. Κι αυτή η προσέγγιση ήταν απαράδεκτη. Θαυμάζω τους Έλληνες για το γεγονός ότι το ξεπέρασαν. Για το ότι δεν έχασαν το θάρρος τους. Αυτό, επίσης, το λέω στην παράσταση.
Για ποια πράγματα μπορεί να είναι υπερήφανη η ΕΕ; Και πώς μπορεί να διατηρήσει επιτεύγματα και κεκτημένα σε μια τόσο απαιτητική περίοδο;
(Μπορεί να είναι περήφανη) για το ό,τι εγκαθίδρυσε, για πρώτη φορά στην ιστορία της ηπείρου, μια περίοδο διαρκούς ειρήνης. Αυτό είναι το γεγονός που φαίνεται ότι έχουμε το μεγαλύτερο πρόβλημα να θυμηθούμε. Το γεγονός ότι για αιώνες επί αιώνων η Ευρώπη ήταν ένα αιματηρό πεδίο μάχης και το ότι για πρώτη φορά επί 70 χρόνια, δεν έχουν υπάρξει μάχες. Αυτό είναι το ύψιστο επίτευγμα της Ευρώπης. Αλλά δεν είναι το μόνο. Πέτυχε επίσης να αφήσει πίσω τον ολοκληρωτισμό και τον φασισμό. Εσείς οι Ελληνες κάτι ξέρετε για αυτό. ‘Οχι και τόσο παλιά, “αποδράσατε” από τον φασισμό των Συνταγματαρχών για δύο λόγους: πρώτο και κύριο, χάρη στο κουράγιο των Ελλήνων. Και δεύτερον, χάρη στην ηθική στήριξη της Ευρώπης, που ακολουθήθηκε από την πολιτική της στήριξη και το θεσμικό πλαίσιο για μια ελεύθερη και δημοκρατική Ελλάδα. Αυτό προφανώς δεν είναι αμελητέο. (Κι αποτελεί) περαιτέρω απόδειξη του ευρωπαϊκού πολιτισμού που είναι η κοινή μας κληρονομιά -ενός πολιτισμού, που εμείς οι Ευρωπαίοι οφείλουμε σε μεγάλο βαθμό στην Ελλάδα..
Κατά ορισμένες πλευρές, η ΕΕ πρέπει μεν να παραμείνει ανθρωπιστικά ανοιχτή στους πρόσφυγες, αλλά θα πρέπει να γίνει ταυτόχρονα πιο “εκλεκτική” και να ενισχύσει τα εξωτερικά της σύνορα με αυστηρότερους ελέγχους, γιατί μόνον έτσι θα αποφευχθεί η περαιτέρω άνοδος του λαϊκισμού, του εθνικισμού και της ξενοφοβίας. Κατά άλλες πλευρές, η ενίσχυση των ευρωπαϊκών αξιών, θα πετύχει το ίδιο, με έναν πιο θετικό, αποδοτικό και ωφέλιμο τρόπο. Τι θα θεωρούσατε ευκολότερο να εφαρμοστεί στη σημερινή συγκυρία στην Ευρώπη;
Δύο διακριτά πράγματα χρειάζεται να υπογραμμιστούν εδώ. Η απόλυτη και άνευ όρων αρχή του ασύλου, όσον αφορά τους πολιτικούς πρόσφυγες, αυτούς που δραπετεύουν από μια δικτατορία ή έναν πόλεμο. Η παροχή ασύλου σε αυτές τις περιπτώσεις είναι ηθικό καθήκον. Κι ένα ηθικό καθήκον είναι πάντα άνευ όρων. Και μετά υπάρχουν οι άλλοι, αυτοί που αποκαλούμε, ελλείψει καλύτερης λέξης, οικονομικούς μετανάστες. Σε αυτή την περίπτωση, η αρχή της φιλοξενίας που ισχύει είναι πολιτικά καθορισμένη -αυτό σημαίνει, όχι άνευ όρων και όχι ανοιχτή. Σημειώστε ότι λέω “πολιτικά καθορισμένη”. Αυτό ασφαλώς δεν σημαίνει ότι καθορίζεται λαμβανομένης υπόψη της τάδε ή της δείνα εθνικότητας. Όμως, στην περίπτωση των οικονομικών μεταναστών, ναι, φυσικά, η Ευρώπη πρέπει να θέσει όρια και να διατηρήσει τα σύνορά της. Επιπλέον, πρέπει να διατηρήσει το σύνορο που καμία χώρα από μόνη της δεν μπορεί να διατηρήσει. Κι αυτό το σύνορο πρέπει να εφαρμόζει αμερόληπτες πολιτικές αρχές σε οποιονδήποτε ζητά να εισέλθει ή να εξέλθει. Λέγοντας “πολιτικές αρχές” εννοώ τις αρχές της λαϊκής δημοκρατίας. Eίναι εκπληρώνοντας αυτόν τον όρο, αυτόν τον διπλό όρο, που η Ευρώπη θα αποφύγει την παγίδα του λαϊκισμού…
Ο Αμερικανός Πρόεδρος Τραμπ έχει διακηρύξει ότι είναι εθνικιστής και είναι περήφανος για αυτό. Λαμβανομένου υπόψη ότι ο εθνικισμός βρίσκεται επίσης σε άνοδο στην Ευρώπη, πώς εκτιμάτε ότι επηρεάζουν την ευρωπαϊκή κοινή γνώμη τέτοιες δηλώσεις;
Λοιπόν, δεν νομίζω ότι είναι εθνικιστής. Σε κάθε περίπτωση, δεν νομίζω ότι είναι πατριώτης. Ένας Αμερικανός Πρόεδρος που έχει με τη Μόσχα τούς δεσμούς που έχει αυτός, δεν είναι πατριώτης. Ένας Αμερικανός Πρόεδρος που είναι ικανός να αντιμετωπίσει τους θεσμούς της χώρας του, αρχής γενομένης από το FBΙ και τον στρατό, με την περιφρόνηση που (ο Τραμπ) έχει επιδείξει, δεν είναι πατριώτης. Αυτό είναι και το όλο πρόβλημα με τους οπαδούς της εθνικής κυριαρχίας (sovereignists) στην Αμερική, όσο και στην Ευρώπη: λαμβάνουν τις εντολές τους από το εξωτερικό. Υποτάσσουν τη χώρα τους σε προσταγές από έξω. Οι περισσότεροι από τους οπαδούς της εθνικής κυριαρχίας, αποδεικνύεται, είναι μαριονέτες του Πούτιν. Αυτό είναι αληθές, λέω, τόσο για τις ευρωπαϊκές, όσο και για τις αμερικανικές παραλλαγές (του φαινομένου). Και μέσα στην Ευρώπη ισχύει τόσο για τους Έλληνες οπαδούς της εθνικής κυριαρχίας, όσο και για εκείνους στην υπόλοιπη Ευρώπη
Σε έναν κόσμο που αλλάζει τόσο γρήγορα, η δυτική Αριστερά θα πρέπει κατά πολλούς επίσης να αλλάξει, προκειμένου να αντιμετωπίσει μείζονες αλλαγές και τεράστιες προκλήσεις. Κατά τη γνώμη σας, σε ποιο βαθμό είναι αυτό πιθανό και κατά ποιον τρόπο θα πρέπει να αλλάξει;
Βλέπω ήδη μια αλλαγή στην Αριστερά και είναι μια αλλαγή προς το χειρότερο! Μια αλλαγή που φέρνει την Αριστερά του δυτικού κόσμου εγγύτερα στην ιδεολογία του Τζέρεμι Κόρμπιν. Σε ένα είδος δηλαδή αντι-παγκοσμισμού (antiglobalism), αναμεμειγμένου με αντισημιτισμό. Στην εχθρότητα και το μίσος (Hatred) του φιλελευθερισμού στη θέση κάθε θετικής ιδεολογίας. Για να μην αναφέρω τη συνομωσιολογία, που είναι η τελευταία καταφυγή της Αριστεράς και έχει τέτοια φριχτά αποτελέσματα. Ο Κορμπινισμός είναι, φοβάμαι, κοινός πειρασμός για την ευρωπαϊκή Αριστερά, με μια μείζονα εξαίρεση. Κι αυτή η εξαίρεση είναι ο Τσίπρας, που βγάζοντας τα ακριβώς αντίθετα συμπεράσματα, έχει γίνει ένας από τους μεγάλους ηγέτες, ενδεχομένως ένας από τους τελευταίους μεγάλους ηγέτες της ευρωπαϊκής κοινωνικής δημοκρατικής αριστεράς. Κι αυτή είναι η Αριστερά του μέλλοντος, μια που το έφερε ο λόγος.
Η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση (Industry 4.0) αλλάζει ραγδαία ό,τι νομίζαμε πως είναι γεγονός, ενώ για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας, ο άνθρωπος μπορεί να δημιουργήσει νέα ζωή σε εργαστήρια αλλά και να επηρεάσει άμεσα το περιβάλλον του, πχ, σε επίπεδο παραγωγής νέων ενεργειακών και άλλων πόρων. Πώς πιστεύετε ότι μπορεί να αλλάξει αυτό τις θρησκείες, τα οικονομικά συστήματα, ακόμη και τις πεποιθήσεις μας για τα εθνικά σύνορα; Είναι η ανθρωπότητα έτοιμη για μια ομαλή μετάβαση;
Το να παίζεις τον Θεό είναι ξεκάθαρα ο πιο τρομαχτικός και επικίνδυνος από όλους τους πειρασμούς. Είναι τόσο παλιός όσο η ανθρωπότητα, τόσο παλιός όσο ο Φάουστ. Κι αυτό θέτει την ανθρωπότητα σε τροχιά πτώσης. Κάποια πράγματα (από αυτά που έρχονται) μπορούμε να τα δούμε στην επανάσταση του Διαδικτύου. Ακόμη περισσότερα στην ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης. Είναι σαν ένα τρένο που έχε εκτροχιαστεί και μας πηγαίνει προς έναν γκρεμό. Οι άνθρωποι το νιώθουν αυτό. Αντιστέκονται. Αλλά έχουμε λύσεις; Όχι ακόμη. Μαζί με πολλούς ακόμη, εργάζομαι πάνω σε αυτό. Συμφωνώ με τους στοχαστές, που προειδοποιούν ενάντια στη στρεβλή πρόοδο που μας οδηγεί προς την άβυσσο. Ομως, το να μετακινηθούμε από τις προειδοποιήσεις στις χειροπιαστές λύσεις θα απαιτήσει πολλή δουλειά, πολλή δουλειά όντως, Δουλεύω πάνω σε αυτό, αλλά βρισκόμαστε ακόμη μακριά από τον στόχο.
Στο παρελθόν έχετε αναφερθεί στο χρήμα ως έναν τρόπο αντικατάστασης του πολέμου με τις εμπορικές συναλλαγές, κάνοντας λόγο για τον εκπολιτιστικό του ρόλο. Ωστόσο, το χρήμα έχει τους δικούς του κανόνες, που πολλές φορές δημιουργούν σημαντικές κοινωνικές πιέσεις κι ανισότητες. Κατά τη γνώμη σας, μπορεί να υπάρξει χρυσή τομή ανάμεσα στις εταιρικές κι επιχειρηματικές επιδιώξεις και συμφέροντα και τις κοινωνικές ανάγκες; Πώς θα μπορούσαμε να βρούμε αυτήν τη χρυσή τομή;
Πιστεύω πράγματι στον εκπολιτιστικό ρόλο του χρήματος. Νομίζω ότι όπου εμφανίζεται το χρήμα, η αλλαγή μειώνει σημαντικά τη βία. Πριν από το χρήμα, το σύμπαν ήταν ένα πλιάτσικο, ο πόλεμος όλων εναντίον όλων. Το σύμπαν του χρήματος αντίθετα, είναι αυτό της συναλλαγής, του συμβιβασμού και της συμφωνίας μεταξύ μερών που συναινούν, κι έτσι, είτε μας αρέσει είτε όχι, είναι πολιτισμός. Σημαίνει αυτό ότι πρέπει να το λατρεύουμε; Να τρέφουμε θαυμασμό για αυτό; Φυσικά όχι. Το χρήμα μπορεί να τρελαθεί. Οι κυβερνήσεις πρέπει να κάνουν βήματα για να αντιμετωπίσουν την τρέλα του ανεμπόδιστου και άνευ περιορισμών χρήματος. Οπότε οι φιλοσοφικές σκέψεις που κάποιος όπως ο Emmanuel Levinas μπορεί να διατυπώσει ως προς τον εκπολιτιστικό ρόλο του χρήματος, σε καμία περίπτωση δεν συνιστούν λευκή επιταγή, για τους τραπεζίτες ή άλλους ειδωλολατρικούς πιστούς του χρήματος. Ακριβώς το αντίθετο στην πραγματικότητα…
Πηγή: ΑΠΕ – ΜΠΕ
Crédits: Yann Revol
