Μετά τον θάνατο του Ιταλού σχεδιαστή Έντσο Μάρι την περασμένη εβδομάδα – πέθανε στα 88 του από επιπλοκές υγείας που σχετίζονται με τον κορωνοϊό – φιλοξενείται αυτές τις μέρες στο πλαίσιο της Triennale Milano μεγάλη αναδρομική για έναν θρύλο του ντιζάιν (θα ολοκληρωθεί στις 18 Απριλίου 2021). Από τα περίπου 250 έργα που παρουσιάζονται, δίνοντας ένα πανόραμα της εξηντάχρονης καλλιτεχνικής διαδρομής του, οι επιμελητές της αναδρομικής Χανς Ούλριχ Όμπριστ και Φραντσέσκα Τζακομέλι, επέλεξαν εννέα για να μας ξεναγήσουν στο εύρος της δημιουργίας του.
Το αρχείο έργων του Μάρι πρόκειται να δωρηθεί στην πόλη του Μιλάνου. Υπό την προϋπόθεση ότι τα έργα δεν πρόκειται να εκτεθούν για τα επόμενα 40 χρόνια. Το οποίο σημαίνει ότι η αναδρομική της Triennale Milano ενδέχεται να είναι η τελευταία ευκαιρία που έχουν κάποιες ηλικίες να δουν δημιουργίες του.
Ο Όμπριστ διάλεξε την περιοδεύουσα βιβλιοθήκη που ο Μάρι σχεδίασε το 1956 για τις εκδόσεις Bompiani, λέγοντας: «Διάλεξα την περιοδεύουσα βιβλιοθήκη γιατί, στην πράξη, είναι έκθεση βιβλίων, δείχνοντας τρόπους να σκεφτόμαστε με όρους χώρου τα βιβλία. Όπως είχε γράψει ο Άντονι Πάουελ (σ.σ. ο Βρετανός μυθιστοριογράφος) “Τα βιβλία Όντως Επιπλώνουν ένα Δωμάτιο”».
Επέλεξε επίσης και τα 16 Animali που ο ντιζάινερ ετοίμασε για την Danese Milano το 1957, τα οποία αμέσως μπήκαν σε αλυσίδα παραγωγής αν και δεν υπήρχε τότε αγορά για τέτοια προϊόντα και η Danese αρχικά δεν είχε πρόθεση να παράγει προϊόντα για παιδιά. «Μια γενιά μικρών Ιταλών μεγάλωσε με αυτά τα εκπληκτικά παιχνίδια» επισημαίνει ο Όμπριστ.
Από την πλευρά της, η Τζακομέλι διάλεξε το παιχνίδι αφήγησης που σχεδίασε ο Μάρι το 1957 πάλι για την Danese. Τόνισε πως με αυτό το παιχνίδι «καθώς συναρμολογούν μια ιστορία χρησιμοποιώντας τη φαντασία τους, τα παιδιά βλέπουν τη δημιουργικότητά τους να εκδηλώνεται ως μια απτή δομή, ένα λαβυρινθοειδές ζικ ζακ παζλ γεμάτο εικόνες και σύμβολα, μέσω των οποίων μπορούν να εξερευνήσουν την αφήγηση που δημιούργησαν σε όλα τα συστατικά μέρη της».
Παρουσίασε επίσης και ένα έργο από τη σειρά Putrella (1958 για την Danese Milano). «Έναν μορφοσίδηρο για διαδοκίδες όπου η επέμβαση του σχεδιαστή συνίστατο στο να κάμψει ελαφρώς προς τα άνω τα δύο άκρα, δημιουργώντας με αυτόν τον τρόπο ένα μπολ» εξηγεί η Τζακομέλι.
Επέλεξε επίσης το βιβλιαράκι για παιδιά που ακόμη δεν ξέρουν να διαβάζουν «La Mela e la Farfalla (Το Μήλο και η Πεταλούδα)» το οποίο ετοίμασαν το 1958 για τις εκδόσεις Bompiani οι Έντσο και Ιέλα Μάρι. Μόνο εικόνες, για τη φύση και τους κύκλους της. «Στην πρώτη έκδοσή του, το βιβλίο δεν είχε εξώφυλλο, μιας και δεν έχει αρχή και τέλος – σαν το κύκλο της φύσης, την ακολουθία των εποχών, γέννηση, ζωή, θάνατος» προσδιορίζει.
Το Ημερολόγιο Formosafor που ο Μάρι σχεδίασε το 1963 για την Danese παρουσίασε ο Όμπριστ, διευκρινίζοντας ότι είναι «ένα αρθρωτό αντικείμενο χωρίς τις εορτές αγίων ή με την επανερχόμενη τελετή που συνδέεται με το τέλος της χρονιάς όταν αντικαθιστούμε το παλιό μας ημερολόγιο με ένα καινούργιο. Το διάλεξα επειδή ζω μαζί του κάθε μέρα. Είναι ένα ημερολόγιο που δεν πετάς. Είναι για πάντα».
Ο Όμπριστ διάλεξε επίσης και ένα μαρμάρινο βάζο από τη σειρά «Πάρος» που ετοίμασε ο σχεδιαστής για την Danese το 1964. «Στις συζητήσεις μου με τον Μάρι για τη δουλειά του και για τα όσα στα οποία είχε δεσμευτεί τη δεκαετία του 1960, έμαθα για τη σχέση του με τον κομμουνισμό και το κίνημα Arts and Crafts και το πως έβλεπε το ντιζάιν σαν κάτι εγγενώς πολιτικό. Άρχισα να καταλαβαίνω πόσες πολλές διαστάσεις υπάρχουν στη δουλειά του: είναι ένας βιομηχανικός σχεδιαστής, σχεδιαστής επίπλων, δημιουργός εκθέσεων, καλλιτέχνης, συγγραφέας μανιφέστων, κάποιος που επιδιδόταν σε πολεμική – ιδιαίτερα φημισμένος για τις εκφράσεις οργής του κατά του κόσμου του ντιζάιν» αφηγείται.
Και η Τζακομέλι και ο Όμπριστ στάθηκαν στο έργο «Autoprogettazione / Πρόταση self-design», έργο του Μάρι του 1973. «Ήταν σχεδόν σαν σχολή, μια Do It Yourself σχολή ντιζάιν» τονίζει ο Όμπριστ. «Κάθε ένας που αποδέχεται την πρόσκληση για πείραμα self-design δεν πρέπει απλώς να αναπαράξει τα μοντέλα του Μάρι αλλά πρέπει να εισαγάγει αλλαγές: με τον να παράξουν οι ίδιοι αυτά τα έπιπλα, οι χρήστες θα κατανοήσουν τα θέματα που σχετίζονται με τη διαδικασία του ντιζάιν, βελτιώνοντας την ικανότητά τους να εκτιμούν με κριτική ματιά τα προϊόντα βιομηχανικής παραγωγής» υπογραμμίζει η Τζακομέλι.
Τελευταίο από τα εννιά έργα του Μάρι που παρουσίασαν οι επιμελητές της έκθεσης ήταν το « Allegory: 44 valutazioni», έργο του 1977, το οποίο διάλεξε η Τζακομέλι. «Σε αυτή την Αλληγορία, το σύμβολο του σφυριού και του δρεπανιού κατακερματίζεται σε 44 κομμάτια, κάθενα των οποίων εκτίθεται τοποθετημένο σε ένα βάθρο και συνοδεύεται από ένα ποίημα του Φραντσέσκο Λεονέτι, που επίσης έχει 44 στίχους οι οποίοι αντιπροσωπεύουν τα αντίστοιχα σχήματα και υποδεικύουν την αγοραστική τους αξία» εξηγεί η Τζακομέλι. «Το έργο θυμίζει τα θέματα του κατακερματισμού και της ιδεολογικής ανακατασκευής, της φόρμας και, επίσης, του προλεταριάτου. Το κατακερματισμένο σύμβολο είναι αυτό της εργασίας, της αλληγορίας της ιδεολογίας στην οποία πιστεύει και στης οποίας την ποιητική παραμένει πιστός. Αλληγορικά θραύσματα ενός και μόνου εγχειρήματος στο οποίο αφιέρωσε όλη τη ζωή του, όπως ο ίδιος είπε: “Αφιέρωσα τη ζωή μου, και θα συνεχίσω να το κάνω, σε ένα μόνο εγχείρημα (με την ελπίδα) να αλλάξω τον κόσμο”».
