Μια καθηλωτική, βιωματική παράσταση, γεμάτη συμβολισμούς και αρχέγονα μυστικά, είναι η νέα δημιουργία του Ρομέο Καστελούτσι, «Μυστήριο 11 MA», που έκανε πρεμιέρα την 1η Σεπτεμβρίου 2023 στον αρχαιολογικό χώρο της Ελευσίνας, στο πλαίσιο της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης.
Ο ιερός χώρος όπου τελούνταν τα Ελευσίνια Μυστήρια και λατρευόταν η Δήμητρα, θεά της φύσης, της γεωργίας και της αγροτικής ζωής, μαζί με την Κόρη της, την Περσεφόνη, έγινε για άλλη μια φορά επίκεντρο της γυναικείας παρουσίας. Περισσότερες από 30 γυναίκες, μεταξύ των οποίων και μικρά κορίτσια, χόρεψαν και έδρασαν χωρίς να μιλούν, μόνο με το σώμα και κάποιους ήχους, σε μια παράσταση χωρίς ηλεκτρισμό, υπό τους θορύβους και ήχους μουσικών κλασικών οργάνων, καλά κρυμμένων μέσα στο υποβλητικό τοπίο.
«Όλες οι γυναίκες είναι ντυμένες με τον ίδιο τρόπο γιατί ταυτίζονται, είναι το ίδιο πρόσωπο», δήλωσε ο σκηνοθέτης Ρομέο Καστελούτσι, το βράδυ του Σαββάτου (2/9) στους δημοσιογράφους που παρακολούθησαν την περφόρμανς με τον σύντομο, αλλά περιεκτικό τίτλο «ΜΑ» -όπως το πρώτο συνθετικό της λέξης μαμά, η ρίζα του όρου «μήτρα» (matrice), το επιφώνημα αντίρρησης αλλά και το ορκωτικό μόριο που συστήνει επίκληση στα θεία. Ή όπως «ο λόγος που ακόμα δεν έχει εκφραστεί».
Σε αυτή τη γυναικεία, κατά βάση, παράσταση πρωταγωνιστεί ένας άνδρας, ο Filippo Addamo, ο οποίος πριν από 23 χρόνια σκότωσε τη μητέρα του, έχοντας πλέον εκτίσει την ποινή του. «Είμαι ιδιαίτερα ευγνώμων στον Filippo, σε αυτόν τον άνθρωπο ο οποίος δέχτηκε να είναι μαζί μας, με την υποσημείωση ότι σε καμία περίπτωση δεν θα ήθελα να αναφερθώ σε λεπτομέρειες βιογραφικές του. Είναι σημαντικό το γεγονός ότι ο Φίλιπο Αντάμο μοιράστηκε μαζί μας αυτή την εμπειρία η οποία κατετέθη για να απεικονίσει τη σχέση με τη Μητέρα Γη. Είναι ένας αδελφός, ένας εξ υμών», τόνισε ο διάσημος Ιταλός σκηνοθέτης, για τον οποίον η Ελλάδα είναι σαν το σπίτι του. «Έχω δυο πατρίδες», είπε, «την Ιταλία στην οποία έχω τη ρίζα μου, στην οποία κατά τύχη γεννήθηκα και την Ελλάδα, στην οποία γεννήθηκα με τη θέλησή μου. Η Ελλάδα και ειδικότερα η πόλη της Ελευσίνας αποτελεί για μένα πεπρωμένο, συνιστά ορίζοντα», ανέφερε ο Ρομέο Καστελούτσι, δημιουργός ενός θεάτρου που βασίζεται στο σύνολο των τεχνών και στοχεύει στη συνολική αντίληψη του έργου εκ μέρους των θεατών. Φυσικά αναφέρθηκε και στα Ελευσίνια Μυστήρια, τα οποία ανακάλυψε όταν ήταν ακόμα πολύ νέος, γεγονός που «συνετέλεσε καταλυτικά και επηρέασε βαθιά την πρακτική» και τη σκέψη του σε ό,τι αφορά το θεατρικό δρώμενο, όπως επισήμανε.
Η παράσταση, γεμάτη συμβολισμούς, κάνει συνεχώς υπαινιγμούς τους οποίους οι θεατές, που συμμετέχουν περιπατητικά, χωρίς να μιλούν, σαν μύστες μιας σύγχρονης ιεροτελεστίας, καλούνται να ανακαλύψουν. Όπως το νόημα πίσω από το αληθινό μητρικό γάλα που έχει συλλεχθεί, μέσω θηλάστρων, από γυναίκες που θηλάζουν, υπαρκτές μέσα στο δρώμενο, ακολουθώντας και ‘παρακολουθώντας’ όλες τις δράσεις, τους χορούς, οτιδήποτε συμβαίνει στην περφόρμανς. «Αυτό το γάλα που είναι μέσα στο γυάλινο δοχείο αποτελεί τη ‘γραμμή’ που συνδέει με τη μητέρα. Είναι ο ομφάλιος λώρος, ο οποίος παίζει και τον ρόλο του μάρτυρα, η γραμμή που υπάρχει πίσω από κάθε εικόνα», τόνισε ο διάσημος σκηνοθέτης, που μίλησε και για το κλείσιμο της παράστασης, όταν ο Αντάμο, ως «ένας σύγχρονος Ορέστης», πλησιάζει το ιερό, χαϊδεύοντας τους αρχαίους λίθους, το χώμα (το πιο δυνατό, κατά τον σκηνοθέτη, σημείο της παράστασης), διασχίζοντας το μέρος του αρχαιολογικού χώρου που οδηγεί στο Πλουτώνιο Σπήλαιο, το οποίο, σύμφωνα με την παράδοση των Ελευσινίων Μυστηρίων, συμβολίζει την είσοδο στον ‘Αδη. Αλλά και τη μήτρα, κατά τον Καστελούτσι.
«Ξέρουμε ότι εδώ στην Ελευσίνα υπήρξε, εν τη γενέσει, ένα είδος πειραματικής δημοκρατίας. Η είσοδος στο ιερό, στο άδυτο επιτρεπόταν στους πάντες, σε γυναίκες, σε σκλάβους. Ένας μόνο απαράβατος νόμος υπήρχε που απαγόρευε την είσοδο στους ‘βαρβάρους’, σε όσους δεν μιλούσαν την ελληνική γλώσσα, και στους ανθρώπους που είχαν βάψει τα χέρια τους με αίμα, ειδικότερα στους μητροκτόνους. Ο Φ. Αντάμο, στη συγκεκριμένη περίπτωση, εισερχόμενος στο άδυτο, στον ναό, ουσιαστικά βεβηλώνει το ιερό, αλλά επαναφέρει την ιερότητα του ίδιου του χώρου», επισήμανε ο σκηνοθέτης, που μίλησε και για τη σύγχρονη εποχή. «Η αρχαία Ελευσίνα απηχεί ακόμα και σήμερα με επείγοντα τρόπο το γεγονός της “μητροκτονίας” που εμείς διαπράττουμε κατά της Μητέρας Γης. Αυτό είναι ένα “κλειδί” ανάγνωσης, ένας τρόπος να διαβάσουμε τα τεκταινόμενα. Βεβαίως συνιστά και μια μεταφορά. Όμως το ιερό της Ελευσίνας, το άδυτο του αρχαιολογικού χώρου, οφείλει να επιστρέψει και να αποκτήσει τον χαρακτήρα που είχε κάποτε. Είναι ο λόγος για τον οποίο όλοι εμείς είμαστε αδέλφια του Αντάμο, είναι ο λόγος για τον οποίον βρισκόμαστε όλοι εδώ», τόνισε ο Ρομέο Καστελούτσι, απαντώντας σε ερωτήσεις δημοσιογράφων.
Αίσθηση προκάλεσε και το γεγονός ότι στο τέλος της παράστασης παρουσιάστηκε, ως σκηνικό, ένας πίνακας της Αναγέννησης, το αριστούργημα του Ιταλού ζωγράφου, Σιμόνε Μαρτίνι, «Ευαγγελισμός». Στο τέμπλο-σκηνικό, όπως και στο πρωτότυπο έργο, η Θεοτόκος δέχεται τη χαρμόσυνη αναγγελία από τον αρχάγγελο Γαβριήλ, ο οποίος κρατά ένα θαλερό κλαδί ελιάς -σε αντίθεση με το ξερό κλαδί που θα κρατήσει ο Αντάμο στην τελική σκηνή, γονατίζοντας όπως ο αρχάγγελος, ίσως ως «ένας τρόπος συμφιλίωσης και συγχώρεσης», χωρίς τα νοήματα να σταματούν εκεί. «Η γυναικεία ενέργεια που διαχέεται στον αρχαιολογικό χώρο, μέσα από τις χορογραφίες, παραπέμπει στη γυναικεία γνώση. Είναι μια προσπάθεια να επιβραδύνουμε, να σταματήσουμε αν είναι δυνατόν, την έλευση του βαρβάρου η οποία νομοτελειακά θα γίνει», σημείωσε σε άλλο σημείο ο σκηνοθέτης, που εξέφρασε τη βαθύτατη ευγνωμοσύνη του σε όλους όσοι συνέβαλαν στην πραγματοποίηση αυτής της παράστασης.
«Ελευσίς, σημαίνει άφιξη στο αξιοσημείωτο, πρόσωπο, αντικείμενο ή γεγονός. Άρα μέσα από τον ορισμό, σας καλωσορίζουμε» δήλωσε ο Μιχαήλ Μαρμαρινός, Γενικός Καλλιτεχνικός Διευθυντής της Ελευσίνας 2023 – Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης, τονίζοντας μεταξύ άλλων ότι «σήμερα ολοκληρώνονται τα 2/3 του προγράμματος. Έχουμε μπροστά μας το υπόλοιπο 1/3 μέχρι το τέλος του χρόνου, τις προκλήσεις της τελευταίας διαδρομής. Αυτή, όμως, η καμπή είναι εξαιρετικά κρίσιμη γιατί τυχαίνει να έχουμε μοιραστεί την εμπειρία ενός “θεμελιώδους λίθου” του προγράμματος, που είναι η παράσταση «ΜΑ» του Ρομέο Καστελούτσι. Μια παράσταση που κατά τη γνώμη μου αποκαλύπτει μια από τις άπειρες μυστικές πτυχές αυτού του τόπου και αυτού του τοπίου. Θα έλεγα ότι είναι μια ιθαγενής εμπειρία του κρυφού της μέρους», συμπλήρωσε.
«Οι χορογραφίες έγιναν με ένα πνεύμα αφηρημένο, γνωρίζοντας εκ προοιμίου ότι θα έπρεπε να τις προσαρμόσω σε έναν χώρο συγκεκριμένο και μεγάλης έκτασης», δήλωσε η χορογράφος Gloria Dorliguzzo που έφτιαξε τις χορογραφίες έχοντας γνωρίσει τον αρχαιολογικό χώρο μόνο μέσα από φωτογραφίες κάτι που, όπως τόνισε, τη βοήθησε να δουλέψει χωρίς περιορισμούς, λαμβάνοντας βέβαια υπόψη της το ανάγλυφο του εδάφους. «Για μένα αποτελεί πραγματική κατάκτηση, ότι κατάφερα να κάνω ένα σώμα με όλες τις χορεύτριες -επαγγελματίες και μη- οι οποίες με τόση δεξιότητα κατάφεραν να ενταχθούν σε αυτό το έργο», τόνισε.
«Όλα όσα είχα διαβάσει στην Ιταλία, στο σχολείο, απέκτησαν σάρκα και οστά. Ο αρχαιολογικός χώρος της Ελευσίνας με συνεπήρε. Μου άρεσε η ιδέα ότι δεν θα χρησιμοποιούσαμε ηλεκτρισμό -αν και για μένα ήταν μια δεύτερη ‘συντριβή’, καθώς ασχολούμαι με την ηλεκτρονική μουσική. Η προσέγγισή μου στράφηκε αμέσως σε κλασικά όργανα, όχι όμως με σκοπό να συνθέσω μουσική, αλλά για να παραγάγουν ήχο. Πρόθεσή μου ήταν οι ήχοι, οι θόρυβοι που παράγονται να ταυτίζονται σημειολογικά με τη σκιά, την κίνηση. Φτάνοντας επί τόπου διαπιστώσαμε ότι ο ίδιος ο αρχαιολογικός χώρος αντιδρούσε, απορροφούσε τους ήχους και τους θορύβους, σαν να ήθελε ο ίδιος να τους αναπαραγάγει», σημείωσε, τέλος, ο Demetrio Castellucci, που έκανε τη μουσική σύνθεση.
