Σύνταξη – επιμέλεια: Στέλιος Βασιλούδης
Στη πρόσφατη σύνοδο κορυφής του ΝΑΤΟ, ο πρόεδρος της Τουρκίας ταλαιπώρησε εταίρους και εχθρούς, μανιπουλάροντας τις διαπραγματεύσεις προς όφελός του. Μόνο ο Viktor Orban της Ουγγαρίας πλησιάζει (κάπως) το επιπεδο του Erdogan, στην ικανότητα του να εξοργίζει τους δυτικούς συμμάχους.
Όποιος υπολόγιζε ότι η μακροημέρευση στο αξίωμα θα μείωνε την επιδέξια απρόβλεπτη θέση του Τούρκου προέδρου, διαψεύστηκε από τα κατορθώματα του στην ετήσια σύνοδο κορυφής του ΝΑΤΟ στο Βίλνιους την περασμένη εβδομάδα.
Ο Erdogan κατατρόμαξε τους δυτικούς συμμάχους – και τον Vladimir Putin – με την ειλικρινή υποστήριξή του στην προσπάθεια της Ουκρανίας να ενταχθεί στο στρατιωτικό μπλοκ των 31 κρατών, λέγοντας ότι η – κατεστραμμένη από τον πόλεμο – χώρα «αξίζει την ένταξη στο ΝΑΤΟ». Το ακολούθησε γρήγορα προσθέτοντας μια νέα, μη ρεαλιστική προϋπόθεση για την άρση του βέτο του στην ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ: η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει πρώτα να προωθήσει την μακροχρόνια προσπάθεια της Τουρκίας να γίνει δεκτή στους κόλπους της.
Φαινόταν ότι η σύνοδος κορυφής θα απομακρυνόταν εντελώς από την προγραμματισμένη εστίασή της στην Ουκρανία. «Κανείς δεν πρέπει να περιμένει συμβιβασμό ή κατανόηση από εμένα», δήλωσε ο Erdogan, καθώς ξεκινούσε για τη Λιθουανία.
Και ξαφνικά έκανε μια περίτεχνη πιρουέτα. Μετά από ώρες ξέφρενης διπλωματίας, ο Τούρκος ηγέτης έδωσε τα χέρια με τον (φανερά ανακουφισμένο) Γενικό Γραμματέα του ΝΑΤΟ Jens Stoltenberg και τον Σουηδό Πρωθυπουργό Ulf Kristersson. Είχε εγκαταλείψει το βέτο του στη σουηδική ένταξη – αφού την εμπόδισε για μήνες με το επιχείρημα ότι η Στοκχόλμη φιλοξενεί Κούρδους ακτιβιστές που η Άγκυρα περιγράφει ως «τρομοκράτες».
Ακόμη και με τα δικά του άστατα πρότυπα, ο Erdogan αιφνιδίασε τους πάντες. Μέσα από αυτή τη διαδοχή ανατροπών και ελιγμών πολιτικης, η Τουρκία εξασφάλισε ουσιαστικές παραχωρήσεις, είπε ο Rich Outzen, ανώτερος συνεργάτης στο Ατλαντικό Συμβούλιο, ένα διεθνές think tank. «Πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι ο Erdogan έπαιξε καλά τα χαρτια του όσον αφορά την προστασία των εθνικών συμφερόντων της Τουρκίας», πρόσθεσε.
Εν τω μεταξύ, η Ρωσία είχε καταληφθεί εξ απίνης, επίσης. Ο Erdogan αποφάσισε ξαφνικά να απελευθερώσει τους διοικητές του ουκρανικού συντάγματος Αζόφ που κρατούνταν στο πλαίσιο συμφωνίας ανταλλαγής κρατουμένων. Ο Dmitry Peskov, εκπρόσωπος του Κρεμλίνου, παραπονέθηκε για «παραβίαση» της εμπιστοσύνης. «Κανείς δεν ενημέρωσε τη Ρωσία για τη μεταφορά τους», γκρίνιαξε ο Peskov. «Έπρεπε να μείνουν στην Τουρκία μέχρι το τέλος της σύγκρουσης», συμπλήρωσε.
Με την πρώτη ματιά, οι μηχανορραφίες του Erdogan φαίνονται άστατες – ακόμη και χαοτικές. Όμως η συμπεριφορά του έχει όλα τα χαρακτηριστικά της οθωμανικής εθιμοτυπίας και του τελετουργικού του παζαριού στο Μεγάλο Παζάρι της Κωνσταντινούπολης, μόνο με πολύ μεγαλύτερα διακυβεύματα. Για τον Outzen, ο Erdogan έκανε αυτή την εβδομάδα αυτό που κάνει πάντα – παίζοντας όλες τις πλευρές με τις ιδιότροπες διαπραγματεύσεις του, για να πάρει αυτό που θέλει – όχι μόνο για να κρατήσει τα πόδια της Σουηδίας στη φωτιά όταν πρόκειται για Κούρδους ακτιβιστές.
Όσο αφορά την επέκταση του ΝΑΤΟ και την ένταξη της Σουηδίας, η Ουάσιγκτον και οι Βρυξέλλες κατά κάποιο τρόπο παρερμήνευσαν τον Erdogan, είπε ο Outzen. Τον έβλεπαν ως «μοναδικά δύσκολος στο να παρεμποδίζει την είσοδο της Σουηδίας χωρίς να έχει καλό λόγο, και εν τέλει να υποχωρεί αφού πρώτα πιέστηκε αφόρητα και δυναμικά από τη Δύση».
Όμως ο Outzen, ο οποίος υπηρέτησε στο Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ τόσο ως στρατιωτικός όσο και ως πολιτικός σύμβουλος, στο Γραφείο Σχεδιασμού Πολιτικής, πιστεύει ότι αυτό είναι λάθος. Ο Erdogan πιθανότατα πάντα σκόπευε να επιτρέψει τελικά στους Σουηδούς να ενταχθούν, απλά περίμενε για μια καλύτερη – για την Τουρκία – συμφωνία.
«Το να είσαι μέλος του ΝΑΤΟ, του κορυφαίου οργανισμού ασφαλείας στον κόσμο, ενισχύει την τουρκική ισχύ», είπε ο Outzen, και ο Erdogan είναι καταρχην ικανοποιημένος με τη διεύρυνση της. «Πιστεύω ότι έπαιζε ένα παιχνίδι βασισμένο στη γνώση ότι τελικά θα άφηνε τη Σουηδία να μπει, και ότι με την ερχόμενη σύνοδο κορυφής θα μπορούσε να μεγιστοποιήσει την καλή οπτική και να αποσπάσει περισσότερες παραχωρήσεις», πρόσθεσε ο Outzen.
Καινούργια μαχητικά, παρακαλώ
Μεταξύ των παραχωρήσεων ήταν η πώληση 40 νέων αμερικανικών πολεμικών αεροσκαφών F-16 στην Τουρκία καθώς και το κιτ για την αναβάθμιση των αεροπλάνων που έχει ήδη στην κατοχή της η χώρα.
Ο σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ Jake Sullivan, απέρριψε την άποψη ότι υπήρχε οποιαδήποτε σχέση μεταξύ της υποχώρησης της Τουρκίας για τη Σουηδία και των F-16. Αλλά όπως γνωρίζει κάθε καλός ντετέκτιβ, οι συμπτώσεις είναι σπάνιες. Οι αμερικανοί νομοθέτες που αντιτίθενται εδώ και καιρό στην πώληση των F-16 στην Τουρκία δέχθηκαν πιέσεις τις τελευταίες δύο εβδομάδες από την κυβέρνηση Biden, προκειμένου να άρουν τις αντιρρήσεις τους, με τις προσπάθειες να εντείνονται, καθώς πλησίαζε η σύνοδος κορυφής.
Οι παραχωρήσεις που εξασφάλισε ο Τούρκος ηγέτης ξεπερνούν πολύ τα μαχητικά αεροσκάφη. «Οι δυτικές δυνάμεις είναι έτοιμες να άρουν μια σειρά από κυρώσεις που αφορούν την αγορά πολεμικού και αεροπορικού εξοπλισμού, που επιβλήθηκαν στην Άγκυρα το 2019», δήλωσε ο Emre Uslu, Τούρκος πανεπιστημιακός. Οι κυρώσεις ήταν μια αντίδραση στην αγορά από την Τουρκία ρωσικών οπλικών συστημάτων και απάντηση στη στρατιωτική εισβολή της Άγκυρας στη βόρεια Συρία.
Στη δήλωση του ΝΑΤΟ που κυκλοφόρησε μετά τη συνάντηση του Erdogan με τους Stoltenberg, Kristersson η συμμαχία δεσμεύτηκε «στον κανόνα, ότι δεν πρέπει να υπάρχουν περιορισμοί, φραγμοί ή κυρώσεις στο εμπόριο οπλικών συστηματων και τις επενδύσεις μεταξύ των Συμμάχων. Θα εργαστούμε για την εξάλειψη τέτοιων εμποδίων». Αυτή ήταν μια μεγάλη νίκη για τον Τούρκο ηγέτη.
Έχει ασκήσει από καιρό πιέσεις για την άρση των δυτικών κυρώσεων στους τομείς της αεροπορίας και της άμυνας της χώρας για κρατικούς και οικογενειακούς λόγους. «Η αεροπορική βιομηχανία της Τουρκίας είναι κρίσιμη στην προσπάθεια του Erdogan να οικοδομήσει ένα ισχυρό στρατιωτικό – βιομηχανικό συγκρότημα, μεγάλο μέρος του οποίου ανήκει σε επιχειρήσεις που ανήκουν σε ανθρωπους του κύκλου του και στον γαμπρό του Selcuk Bayraktar», πρόσθεσε ο Uslu.
Ενώ οι δυτικές δυνάμεις μπορεί να εξακολουθούν να συζητούν τις τακτικές του Erdogan, η αντίδραση της Μόσχας έδειχνε φανερό εκνευρισμό και για πρώτη φορά δημοσίως οι Ρώσοι επέκριναν την προμήθεια από την Τουρκία στην Ουκρανια μη οπλισμένων drones τυπου Bayraktar, τα οποία οι Ουκρανοί χρησιμοποιούν με επιτυχία. Το Κρεμλίνο λέει ότι αναμένει διευκρινίσεις σχετικά με την απελευθέρωση των Ουκρανών αιχμαλώτων από την Τουρκία και ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών Sergey Lavrov διαμαρτυρήθηκε στον Τούρκο ομόλογό του Hakan Fidan αυτή την εβδομάδα για την «καταστροφικότητα» των στρατιωτικών προμηθειών της Τουρκίας στην Ουκρανία.
Οι ενέργειες του Erdogan ώθησαν ορισμένους να αναρωτηθούν αν πρόκειται να συνταχθεί πλήρως με τη Δύση. Δυτικοί αξιωματούχοι και γεωπολιτικοί αναλυτές αμφισβητούν εδώ και καιρό το εάν η φιλία Erdogan – Putin είναι βιώσιμη. Ξεκίνησε άσχημα όταν ένα τζετ της τουρκικής Πολεμικής Αεροπορίας κατέρριψε ένα ρωσικό πολεμικό αεροσκάφος κοντά στα σύνορα Συρίας – Τουρκίας το 2015. Ορισμένοι πιθανολογούν ότι η φιλία κινδυνεύει να καταρρεύσει λόγω του μεγαλείου των γεωπολιτικών τους φιλοδοξιών, οι οποίες συχνά έχουν διασταυρούμενους σκοπούς. Βρίσκονται σε αντίπαλες πλευρές στη Συρία και τη Λιβύη, για παράδειγμα.
Όμως ο Putin και ο Erdogan κατάφεραν στο παρελθόν να διαχωρίσουν τα σημεία ανάφλεξης που απειλούσαν να ανατρέψουν τη συνεργασία τους. Ο Erdogan έχει ένα ατού στα χέρια του – μέχρι στιγμής αρνήθηκε να συμμετάσχει στην επιβολή οικονομικών κυρώσεων στη Ρωσία που επέβαλε η Δυση. Ελπίζει να φιλοξενήσει τον Putin στην Τουρκία σύντομα για να συζητήσει την επέκταση της συμφωνίας για την εξαγωγή σιτηρών από τα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας της Ουκρανίας και είναι πιθανό να επαναλάβει την προσφορά του να ενεργήσει ως μεσολαβητής μεταξύ Μόσχας και Κιέβου.
Σύμφωνα με τον Outzen, ο Erdogan είναι πιθανό να συνεχίσει να παίζει και στα δυο ταμπλό, ακολουθώντας την παραδοσιακή τουρκική εξωτερική πολιτική. «Το να αποφασίσει ότι είναι απόλυτα σύμφωνος με τη Δύση τώρα, θα ήταν εκτός χαρακτήρα», κατέληξε.
Πηγή: POLITICO
