Σύνταξη – επιμέλεια: Στέλιος Βασιλούδης
Το λιώσιμο των πάγων της Ανταρκτικής διαταράσσει την κίνηση του θαλασσινού νερού στα βάθη των ωκεανων, γεγονός που θα μπορούσε να αποσταθεροποιήσει περαιτέρω τα καιρικά μοτίβα σε όλο τον κόσμο.
Στα ερεβώδη, κρύα βάθη των ωκεανών, κάτι αφάνταστα τεράστιο ρέει χωρις σταματημό – με ταχύτητα μόλις λίγα εκατοστά το δευτερόλεπτο, σε ένα μονοπάτι που συνεχιζει να διανύει επί χιλιετίες. Πυκνά, σκοτεινά ποτάμια νερού κινούνται ασταμάτητα σε όλα τα πλάτη των θαλασσών, αποτελώντας περίπου το 40% του συνολικού όγκου των βαθέων υδάτων των ωκεανών. Είναι γιγάντιοι μεταφορικοί ιμάντες που διακινούν θερμότητα, οξυγόνο, άνθρακα και θρεπτικά συστατικά σε όλο τον πλανήτη και διαμορφώνουν το κλίμα σε παγκόσμια, περιφερειακή και τοπική κλίμακα.
Όμως, κάτι έχει αλλάξει και η ροή αυτων των ποταμών φαίνεται να επιβραδύνεται. Δεν αποτελεί έκπληξη ότι είναι πιθανό να ευθύνεται η κλιματική αλλαγή. Το καταστροφικό αποτέλεσμα είναι ότι η επιβράδυνση αυτού του αβυσσαλέου μηχανισμού θα μπορούσε πραγματικά να επιταχύνει την κλιματική αλλαγή, και να μειώσει επίσης την παραγωγικότητα της αλιείας από την οποία εξαρτώνται τόσοι πολλοί οργανισμοί – συμπεριλαμβανομένων των ανθρώπων – για τροφή.
Το 1990, όταν η Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) δημοσίευσε την πρώτη πρωτοποριακή έκθεση της, η περίπλοκη αλληλεπίδραση μεταξύ κλίματος και ωκεανού μόλις και μετά βίας ήταν κατανοητή, λέει ο ωκεανογράφος και κλιματολόγος Matthew England από το Πανεπιστήμιο της Νέας Νότιας Ουαλίας στο Σίδνεϊ της Αυστραλίας. «Οι προβλέψεις τότε ήταν πολύ απλές», λέει. «Απλώς είχαμε μια ατμόσφαιρα συνδυασμένη με έναν πολύ απλοποιημένο ωκεανό που δεν είχε δυναμική. Κάτι σαν μια μπανιέρα», προσθέτει. Οι ωκεανοί ήταν γνωστό ότι απορροφούν διοξείδιο του άνθρακα και θερμότητα, αλλά κατά τα άλλα οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ ωκεανού και κλίματος περιγράφονταν με απλοϊκούς όρους.
Η επιστήμη των ωκεανών έχει προχωρήσει πολύ από τότε και έφερε μαζί της μια λεπτομερή κατανόηση του βασικού ρόλου που διαδραματίζουν αυτοι οι παγκόσμιοι ωκεάνιοι μεταφορικοι ιμάντες στη διαμόρφωση του κλίματος.
«Το νερό κινείται, ακριβώς όπως ο άνεμος, σε έναν τρισδιάστατο χώρο. Έχουμε ρεύματα που πηγαίνουν, ας πούμε, από αριστερά προς τα δεξιά, και έχουμε ρεύματα που ανεβαίνουν και κατεβαίνουν», λέει η παράκτια ωκεανογράφος Ruth Reef, από το Πανεπιστήμιο Monash στη Μελβούρνη της Αυστραλίας.
Η οριζόντια κίνηση του νερού οφείλεται στην έλξη από τον άνεμο. «Όταν έχουμε άνεμο που φυσάει πέρα από τον ωκεανό, σέρνει και τον ωκεανό μαζί του», λέει η Reef. «Η κατακόρυφη κίνηση είναι αποτέλεσμα αλλαγών στην πυκνότητα του νερού. Στους πόλους, όταν το αλμυρό θαλασσινό νερό παγώνει σε πάγο του γλυκού νερού, η συγκέντρωση του αλατιού στο υπόλοιπο νερό αυξάνεται, γεγονός που το κάνει πιο πυκνό και έτσι βυθίζεται», προσθέτει.
Αυτή είναι η εκκίνηση του κινητήρα του ιμάντα μεταφοράς. Αυτά τα τρισεκατομμύρια τόνοι πυκνότερου, ψυχρότερου νερού κατεβαίνουν στα βαθύτερα σημεία των πολικών περιοχών και μετά κινούνται μέσα από τα βάθη προς τις τροπικές περιοχές. Εκεί το νερό ανεβαίνει και θερμαίνεται, και αυτά τα θερμότερα ρεύματα – όπως το Ρεύμα του Κόλπου, που κινείται από δυτικά προς ανατολικά κατά μήκος του Βόρειου Ατλαντικού και διατηρεί τους σχετικά εύκρατους χειμώνες στο Ηνωμένο Βασίλειο – κυκλοφορούν γύρω από τον Ειρηνικό, τον Ινδικό και τον Ατλαντικό Ωκεανό, απελευθερώνοντας θερμότητα, οξυγόνο και θρεπτικά συστατικά – απορροφώντας διοξείδιο του άνθρακα, πριν φτάσουν πίσω στους πόλους και ο κύκλος ξεκινήσει ξανά.
Η Ανταρκτική είναι η πιο ισχυρή μηχανή αυτής της ανάστροφης κυκλοφορίας, μέσω του σχηματισμού αυτού που ονομάζεται νερό του βυθού της Ανταρκτικής. Όμως, αυτός ο κινητήρας παρουσιάζει τώρα πρόβλημα.
«Δείχνουμε ότι ένα βαθύ τμήμα της ανάστροφης κυκλοφορίας επιβραδύνεται και η ποσότητα του οξυγόνου που φτάνει στα βαθιά του ωκεανού μειώνεται», λέει η Kathryn Gunn, φυσική ωκεανογράφος και κλιματολόγος στο Πανεπιστήμιο του Σαουθάμπτον στο Ηνωμένο Βασίλειο. Αυτή και οι συνάδελφοί της έχουν αξιολογήσει τον τρόπο με τον οποιο έχει αλλάξει ο σχηματισμός του βυθού της Ανταρκτικής. Σε μια πρόσφατα δημοσιευθείσα μελέτη – η οποία χρησιμοποίησε τα επίπεδα οξυγόνου ως μέσο για τον υπολογισμό της κίνησης του κρύου νερού (επειδή το κρύο νερό μεταφέρει περισσότερο διαλυμένο οξυγόνο από το ζεστό) – εξέτασαν ένα συγκεκριμένο τμήμα της υφαλοκρηπίδας της Ανταρκτικής που συνορεύει με τη Θάλασσα Ross και την Αυστραλιανή Ανταρκτική Λεκάνη. Τα αποτελέσματά των μετρήσεων τους υποδηλώνουν ότι ο όγκος αυτού του κρύου, αλμυρού, πλούσιου σε οξυγόνο νερού που κατέβαινε στον πυθμένα του ωκεανού μειώθηκε κατά 28% μεταξύ 1994 και 2017.
Η πιθανή αιτία αυτής της επιβράδυνσης είναι η παγκόσμια θέρμανση, η οποία κάνει τους πάγους της Ανταρκτικής να λιώνουν με ταχύτερο ρυθμό. «Το λιωμένο νερό από την Ανταρκτική κάνει τα νερά πιο φρέσκα, λιγότερο πυκνά και επομένως λιγότερο πιθανό να βυθιστούν», λέει η Gunn. «Αυτό φρενάρει την ανάστροφη κυκλοφορία».
Αν αυτό το σενάριο ακούγεται λίγο οικείο, είναι επειδή το Χόλιγουντ μας παρουσίασε αυτή την ιστορία το 2004 με την υπερπαραγωγή The Day After Tomorrow, βασισμένη σε ένα μυθιστόρημα του 1999, The Coming Global Superstorm. Η υπόθεση της ταινίας είναι ότι η ωκεάνια κυκλοφορία στον Βόρειο Ατλαντικό – η οποία είναι γνωστή ως Ατλαντική Μεσημβρινή Ανάστροφη Κυκλοφορία (AMOC) – διακόπτεται απότομα, βυθίζοντας το βόρειο ημισφαίριο σε μια νέα εποχή παγετώνων, σχεδόν εν μία νυκτί.
Ενώ η ταινία είναι προϊόν φαντασίας και πολύ δραματοποιημένη, ο England δεν είναι πολύ επικριτικός μαζί της. Το σενάριο όμως, ενός παγκοσμίου παγώματος δεν είναι αυτό που τον κρατά ξύπνιο τη νύχτα -είναι η άνοδος της στάθμης της θάλασσας. Η περιοχή της Ανταρκτικής που εξέτασαν ο ίδιος και η Gunn με τη μελέτη τους, φαίνεται να θερμαίνεται πιο γρήγορα από άλλες περιοχές. Αυτό αποτελεί πρόβλημα επειδή υπάρχει μια τεράστια ποσότητα πάγου εκεί που έχει μόνο μια αδύναμη πρόσφυση στη γη.
«Αυτός ο μηχανισμός σχηματισμού κρύου, αλμυρού νερού γύρω από την Ανταρκτική είναι μια προστατευτική ασπίδα για τον πάγο πίσω του», λέει ο England. Η υφαλοκρηπίδα πάγου γύρω από τη Δυτική Ανταρκτική είναι ήδη περισσότερο εκτεθειμένη σε ρεύματα που κυκλώνουν την Ανταρκτική επειδή προεξέχει από την κύρια μάζα της ηπείρου. «Η ανησυχία που έχω με την επιβράδυνση της ανάστροφης κυκλοφορίας είναι ότι χάνεται ο μηχανισμός που διατηρεί την περιφέρεια της Ανταρκτικής κρύα και παγωμένη», λέει ο England. Εάν το θερμότερο νερό εισχωρήσει στις άκρες της Ανταρκτικής, ο πάγος που συνδέεται με την ήπειρο μπορεί να χάσει την πρόσφυση του στη στεριά και να καταρρεύσει στη θάλασσα. Οι συνέπειες για τη στάθμη της θάλασσας θα είναι καταστροφικές, με πιθανή άνοδο της πάνω από 3 μέτρα.
Υπάρχουν επίσης πιθανές αρνητικές επιπτώσεις για το παγκόσμιο και περιφερειακό κλίμα. Μια ανησυχία είναι ότι η επιβράδυνση της ανάστροφης κυκλοφορίας της Ανταρκτικής θα μπορούσε να συμβάλει σε μια επιβράδυνση του AMOC στο βόρειο ημισφαίριο. Ο England λέει ότι υπάρχουν στοιχεία που υποδηλώνουν ότι η κυκλοφορία του AMOC έχει επιβραδυνθεί ήδη κατά περίπου 10 έως 15%, αν και υπάρχει κάποια συζήτηση σχετικά με το εάν αυτή η επιβράδυνση οφείλεται στη φυσική μεταβλητότητα του ρεύματος.
Αυτό θα μπορούσε να έχει σημαντικό αντίκτυπο στο Ηνωμένο Βασίλειο και τη Δυτική Ευρώπη, λέει η Shenjie Zhou, φυσική ωκεανογράφος στο British Antarctic Survey στο Cambridge του Ηνωμένου Βασιλείου. «Εάν το AMOC επιβραδυνθεί, θα αποδίδει λιγότερη θερμότητα στο Ηνωμένο Βασίλειο, κάτι που θα προκαλέσει ακόμη πιο άθλιο καιρό εδώ τον χειμώνα», λέει η Zhou.
Αυτό είναι μόνο ένα παράδειγμα, αλλά η επίδραση της επιβράδυνσης στο περιφερειακό κλίμα δεν είναι τόσο ξεκάθαρη. Στην Αυστραλία, για παράδειγμα, ο καιρός της περιοχής είναι πιθανό να επηρεαστεί πιο έντονα από συστήματα όπως το El Niño και το La Niña, τα οποία προβλέπεται να ενταθούν με την κλιματική αλλαγή, φέρνοντας πιο έντονες ξηρασίες, κύματα καύσωνα και πλημμύρες.
Μπορεί επίσης να υπάρχουν κάποια φαινόμενα πτώσης της θερμοκρασιας – όπως δραματοποιήθηκε στο The Day After Tomorrow. Όμως αυτα τα περιφερειακά κύματα ψύχους πιθανότατα θα υπερκεραστούν από τις αυξήσεις της παγκόσμιας θερμοκρασίας.
Πολλά εξαρτώνται επίσης από την αλληλεπίδραση μεταξύ της ανάστροφης κυκλοφορίας της Ανταρκτικής και αυτης του Ατλαντικού. Ο England εξηγεί ότι η μοντελοποίηση υποδηλώνει πως εάν το AMOC επιβραδυνθεί περισσότερο από το ρεύμα της Ανταρκτικής, τότε θα μπορούσε να μετατοπίσει μια τεράστια ζώνη βροχής – που κανονικά βρίσκεται ακριβώς βόρεια του ισημερινού – κατά περίπου 5 μοίρες γεωγραφικού πλάτους προς τα νότια. Αν ομως, οι αλλαγές του ρεύματος του AMOC εξισορροπηθούν από τις αλλαγές της Ανταρκτικής, τότε αυτή η ζώνη βροχοπτώσεων παραμένει εκεί που είναι.
Μια άλλη ανησυχία είναι ότι η επιβράδυνση αυτής της παγκόσμιας μεταφορικής ταινίας θα μπορούσε να επιταχύνει την υπερθέρμανση του πλανήτη. «Η ανάστροφη κυκλοφορία της Ανταρκτικής, παίζει σημαντικό ρόλο όσον αφορά την πρόσληψη θερμότητας και την πρόσληψη άνθρακα από την ατμόσφαιρα», λέει η Zhou. Ο μεταφορικός ιμάντας ουσιαστικά συλλαμβάνει θερμότητα και άνθρακα και τον αποθηκεύει στα βάθη του ωκεανού για εκατοντάδες χρόνια, όσα χρειάζονται για να ολοκληρώσει αυτό το νερό τον κύκλο του και να επιστρέψει στην επιφάνεια. Καθώς αυτό το ρεύμα επιβραδύνεται, επιβραδύνει την απορρόφηση θερμότητας και διοξειδίου του άνθρακα στην επιφάνεια και τη διασπορά και των δύο στα βάθη.
Υπάρχει επίσης ένας πιθανός αντίκτυπος στην επισιτιστική ασφάλεια, επειδή αυτά τα βαθιά ρεύματα μετακινούν τα θρεπτικά συστατικά που έχουν παρασυρθεί στον πυθμένα των ωκεανών και τα μεταφέρουν στην επιφάνεια. Όπου συμβαίνουν αυτές οι άνοδοι των υδάτων, υπάρχει ένας τεράστιος πληθυσμος θαλάσσιας ζωής που τρέφεται με αυτά τα θρεπτικά συστατικά, τα οποία με τη σειρά τους συντηρούν σημαντικά την εμπορική αλιεία. «Οι αλλαγές στην κυκλοφορία των ωκεανών και ο διαχωρισμός της πυκνότητας τους θα οδηγήσουν διάφορα μέρη του κόσμου να έχουν απρόβλεπτα αυτήν την άνοδο στο κατώφλι τους», λέει η Reef.
«Το πρόβλημα είναι πολύπλοκο, αλλά η λύση είναι απλή: σταματήστε την παγκόσμια θέρμανση. Δεν μπορούμε να το σταματήσουμε χωρίς να μειώσουμε τις εκπομπές μας», λέει ο England. «Δεν υπάρχει τρόπος να λυσεις το προβλημα με μεθόδους γεωμηχανικής». Όμως το παράθυρο ευκαιρίας για την αναστροφή αυτών των αλλαγών στενεύει γρήγορα και ο England δεν είναι σίγουρος ότι θα τα καταφέρουμε. «Με δραστικά μέτρα, θα μπορούσαμε πιθανώς να σταματήσουμε αυτή την επιβράδυνση από το να εξελιχθεί σε μια πλήρη κατάρρευση», λέει. «Δυστυχώς, τα χρονικά περιθώρια είναι σφιχτά», καταλήγει.
Πηγή: Wired
