Σύνταξη – επιμέλεια: Στέλιος Βασιλούδης
Το νορβηγικό αρχιπέλαγος θερμαίνεται έξι φορές πιο γρήγορα από τον παγκόσμιο μέσο όρο – με δυνητικά καταστροφικά αποτελέσματα – ειδικά για είδη όπως η πολική αρκούδα.
Το Σβαλμπαρντ βρίσκεται βαθιά μέσα στον Αρκτικό Κύκλο και βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της παγκόσμιας θέρμανσης. Αυτό το απομακρυσμένο, σε μεγάλο βαθμό, άγονο σύμπλεγμα βράχων, παγετώνων πάγου και χιονιού βιώνει εμφανή και ανησυχητικό μετασχηματισμό που προκαλείται από την κλιματική αλλαγή.
Μελέτες δείχνουν ότι το Σβάλμπαρντ θερμαίνεται έξι φορές πιο γρήγορα από τον παγκόσμιο μέσο όρο, με ορισμένους ερευνητές να προβλέπουν ότι μέχρι το 2100, οι παγετώνες του θα χάνουν πάγο με διπλάσιο ρυθμό από τον τρέχοντα, ανεξάρτητα από το αν επιτευχθούν οι στόχοι του παγκόσμιου κλίματος.
«Το κλίμα στο Σβάλμπαρντ αλλάζει δραματικά», λέει ο Andrea Spolaor, ο οποίος μελετά την περιβαλλοντική χημεία στο Ιταλικό Εθνικό Συμβούλιο Ερευνών. Πρόκειται για μια ανησυχητική κατάσταση για το αρχιπέλαγος, αλλά ταυτόχρονα παρέχει μια ευκαιρία μελέτης για την αξιολόγηση των επιπτώσεων στο περιβάλλον. Για να κατανοήσει κανείς την αλλαγή πρέπει να τη μετρήσει, και το Σβάλμπαρντ είναι, δυστυχώς, ένα καλό παράδειγμα», προσθέτει.
Για τους επιστήμονες και τους ερευνητές, υπάρχει πληθώρα ανησυχητικών φαινομένων προς αξιολόγηση: υποχώρηση των παγετώνων, μειωμένη κάλυψη χιονιού, ακραίες βροχοπτώσεις, εξαφάνιση θαλάσσιου πάγου, χιονοστιβάδες, απειλούμενη χλωρίδα και πανίδα. Κανένα μέρος του Σβάλμπαρντ, όπως φαίνεται, δεν είναι απρόσβλητο από την δυσάρεστη κλιματική κατάσταση.
«Το λιώσιμο του μόνιμου παγετού και οι κατολισθήσεις στο Longyearbyen (τη μεγαλύτερη πόλη του Σβάλμπαρντ) είναι πολύ εμφανείς ενδείξεις αλλαγής», σημειώνει ο Lars Smedsrud, καθηγητής πολικής ωκεανογραφίας στο Πανεπιστήμιο του Μπέργκεν. «Η παγκόσμια θέρμανση θα πλήξει σκληρά τα τοπικά οικοσυστήματα. Με την τρέχουσα αύξηση της θερμοκρασίας και τις συνεχιζόμενες εκπομπές CO2, το Σβάλμπαρντ και η υπόλοιπη Αρκτική θα συνεχίσουν να θερμαίνονται».
Το Σβάλμπαρντ επηρεάζεται έντονα από την «ενίσχυση της Αρκτικής», έναν μηχανισμό ανάδρασης όπου η υποχώρηση του θαλάσσιου πάγου και η ατμοσφαιρική θέρμανση αλληλοεπιδεινώνονται. Αυτός είναι, εν μέρει, ο λόγος για τον οποίο το Σβάλμπαρντ βλέπει μια τέτοια ανησυχητική αλλαγή και είναι ο λόγος που οι παγετώνες του – που αντιπροσωπεύουν το 6% της συνολικής περιοχής των παγετώνων του πλανήτη – εκτός από τη Γροιλανδία και την Ανταρκτική – λιώνουν γρήγορα.
«Η υποχώρηση του παγετώνα που προκαλείται από την ατμοσφαιρική θέρμανση δεν είναι στιγμιαία, αλλά συμβαίνει με καθυστέρηση ετών ή δεκαετιών, ανάλογα με το μέγεθος ενός παγετώνα», λέει ο Ward van Pelt, αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Ουψάλα της Σουηδία, που επικεντρώνεται στις μεταβαλλόμενες κλιματικές συνθήκες στην Αρκτική. «Η ισχυρή μείωση του παγετώνα που παρατηρείται στο Σβάλμπαρντ σήμερα, είναι το αποτέλεσμα παλαιότερης κλιματικής αλλαγής. Η θέρμανση έχει επιταχυνθεί περαιτέρω τα τελευταία χρόνια, και θα συνεχίσει να το κάνει τις επόμενες δεκαετίες, κάτι που είναι άσχημα νέα. Το μέλλον για τους παγετώνες του Σβάλμπαρντ δεν φαίνεται λαμπρό», λέει ο ίδιος.
Πολλοί από τους παγετώνες του βρίσκονται σε σχετικά χαμηλά υψόμετρα, που σημαίνει ότι είναι πιο ευαίσθητοι στη θέρμανση. Επιπλέον, οι προβλέψεις του Van Pelt υποδηλώνουν ότι η απώλεια θαλάσσιου πάγου και η επακόλουθη αυξημένη εξάτμιση του θαλασσινού νερού θα οδηγήσει σε αυξημένα επίπεδα βροχόπτωσης, τα οποία πιθανότατα θα πέφτουν ως βροχή και όχι ως χιόνι. Η κάλυψη του χιονιού λειτουργεί ως φράγμα και παίζει ρόλο στην ελαχιστοποίηση της τήξης των παγετώνων, αλλά το χιόνι πέφτει τωρα με λιγότερη κανονικότητα.
«Κάποια ποσότητα του πρόσθετου νερού της βροχής μπορεί να ξαναπαγώσει στο χιόνι, αλλά αυτή η ικανότητα αποθήκευσης θα εξαφανιστεί όταν λιώσουν μόνιμες περιοχές χιονιού. Επιπλέον, η συρρίκνωση των περιοχών χιονιού προκαλεί ακόμη περισσότερο λιώσιμο των παγετώνων. Τα αποτελέσματα του μοντέλου που επεξεργαστήκαμε υποδηλώνουν ότι, ακόμη και στην περίπτωση ενός σεναρίου σχετικά χαμηλών εκπομπών, η απώλεια μάζας παγετώνων θα επιταχυνθεί σημαντικά τις επόμενες δεκαετίες», καταλήγει ο Van Pelt.
Το Σβάλμπαρντ, σύμφωνα με ερευνητές του Ινστιτούτου Ωκεανογραφίας του Πανεπιστημίου του Γκντάνσκ, βιώνει επίσης μια σοβαρή ύφεση του «ταχέως πάγου» (που καλύπτει την θάλασσα αλλά είναι προσκολλημένος στη στεριά), με τις παράκτιες περιοχές του να χάνουν περίπου 100 τετραγωνικά χιλιόμετρα ετησίως, τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες. Ο «ταχύς θαλάσσιος πάγος» αγκυροβολεί σε ακτές ή βυθούς ωκεανών και συγκεντρώνεται σε φιόρδ, γύρω από νησιά και σε ρηχά παράκτια νερά. Εκτός από το ότι λειτουργεί ως φράγμα κατά της διάβρωσης, αυτός ο πάγος υπήρξε, για χιλιάδες χρόνια, ο ακρογωνιαίος λίθος των υγιών οικοσυστημάτων της Αρκτικής.
«Οι δεσμοί μεταξύ της ζωής στη θάλασσα και στη στεριά είναι ιδιαίτερα στενοί στην Αρκτική», λέει η Maria Dance, προσκεκλημένη φοιτήτρια διδακτορικού στο Πανεπιστημιακό Κέντρο στο Σβάλμπαρντ. «Τα θρεπτικά συστατικά ρέουν από τη θάλασσα στη στεριά μέσω των θαλάσσιων πτηνών που γονιμοποιούν την τούνδρα κάτω από τους βράχους που φωλιάζουν. Οι αλεπούδες και οι πολικές αρκούδες κινούνται πάνω στη στεριά και τον θαλάσσιο πάγο. Οι τάρανδοι χρησιμοποιούν θαλάσσιο πάγο για να μετακινηθούν μεταξύ των νησιών του Σβάλμπαρντ. Χωρίς αυτό έχουμε ένα θεμελιωδώς διαφορετικό θαλάσσιο οικοσύστημα, όπου επηρεάζονται τα πάντα, από το πλαγκτόν μέχρι τα ψάρια, τις φώκιες και τα θαλάσσια πουλιά. Όμως η ζωή στη στεριά επηρεάζεται επίσης», συνεχίζει.
Τα αποτελέσματα της υποχώρησης του θαλάσσιου πάγου μπορούν επίσης να φανούν κάτω από το νερό, σύμφωνα με τον Kim Last, θαλάσσιο βιολόγο στην Ένωση για τη Θαλάσσια Επιστήμη, της Σκωτίας. «Τα νερά γύρω από το Σβάλμπαρντ μοιάζουν περισσότερο με τις συνθήκες σε χαμηλότερα γεωγραφικά πλάτη. Ως αποτέλεσμα, βλέπουμε μια μείωση της πανίδας όπως ο πολικός μπακαλιάρος και μια εισροή νότιων ειδών όπως το μπλε μύδι και ορισμένοι τύποι μεδουσών που ήταν προηγουμένως άγνωστα στον μακρινό βορρά. Όπως συμβαίνει με όλες τις αλλαγές, θα υπάρξουν νικητές και χαμένοι. Το Σβαλμπαρντ πιθανότατα θα είναι απαλλαγμένο από όλους τους θαλάσσιους πάγους σε 50 χρόνια. Όλοι οι οργανισμοί που βασίζονται στον πάγο είτε θα μεταναστεύσουν ή θα προσαρμοστούν ή θα εξαφανιστούν».
Η απώλεια του θαλάσσιου πάγου στην Αρκτική μπορεί να είναι επιζήμια για πολλά είδη – και ενδεχομένως ωφέλιμη για άλλα – αλλά ένα πλάσμα θα μπορούσε κάλλιστα να χτυπηθεί περισσότερο μακροπρόθεσμα από οποιοδήποτε άλλο: η πολική αρκούδα.
«Το Σβάλμπαρντ είναι μια ενδιαφέρουσα περιοχή για τις πολικές αρκούδες και την κλιματική αλλαγή», λέει ο Andrew Derocher, κορυφαίος ερευνητής πολικών αρκούδων και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Αλμπέρτα. «Δεν βλέπουμε ακόμη μεγάλες αλλαγές στον πληθυσμό, αλλά υπάρχουν καλοί λόγοι για αυτό».
Ο Derocher λέει ότι οι επιπτώσεις της παγκόσμιας θέρμανσης επί του παρόντος «ισορροπούνται κάπως» στο Σβαλμπαρντ από την αλληλεπίδραση μεταξύ της απώλειας θαλάσσιου πάγου και της απώλειας πάγου πάνω στην ακτογραμμη. Επειδή ο βιότοπος της ξηράς έχει υψηλότερη βιολογική παραγωγικότητα, και επομένως αποτελεί ώριμο κυνηγετικο πεδίο, η απώλεια θαλάσσιου πάγου – ένας κόμβος για τις αρκτικές φώκιες που είναι η κύρια πηγή τροφής των αρκούδων – δεν έχει πλήξει ακόμη σκληρά αυτούς τους συγκεκριμένους πληθυσμούς. Όμως, αυτή είναι μια προσωρινή κατάσταση, λεει ο Derocher. «Η κύρια ανησυχία για τις πολικές αρκούδες του Σβάλμπαρντ είναι ότι η απώλεια θαλάσσιου πάγου συμβαίνει με ταχύτερο ρυθμό από ό,τι για άλλους πληθυσμούς πολικών αρκούδων. Είναι απλά ζήτημα χρόνου. Μπορούμε να περιμένουμε να δούμε τις ίδιες επιπτώσεις που έχουν σημειωθεί σε άλλους τομείς: αλλαγές στον θαλάσσιο πάγο, πτώση του όγκου του σώματος των πολικών αρκούδων, χαμηλότεροι αναπαραγωγικοί ρυθμοί, χαμηλότερη επιβίωση για νεαρές και γέρικες αρκούδες και τελικά, μείωση του αριθμού τους. Μεγάλο μέρος της περιοχής μελέτης μου στο Σβάλμπαρντ, όταν εργαζόμουν για το Νορβηγικό Πολικό Ινστιτούτο δεν είναι πλέον βιότοπος πολικών αρκούδων: απλώς δεν έχει απομείνει αρκετός πάγος», συνεχιζει ο Derocher.
Μια έκθεση της καναδικής κυβέρνησης που κυκλοφόρησε το 2022 αποκάλυψε ότι, μεταξύ 2016 και 2021, ο πληθυσμός της πολικής αρκούδας στο δυτικό κόλπο του Χάντσον μειώθηκε κατά 27%, μια πτώση που οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην απώλεια θαλάσσιου πάγου. Επιπλέον, μια μελέτη του 2021 που δημοσιεύθηκε από τη Βασιλική Εταιρεία διαπίστωσε ότι, με λιγότερους θαλάσσιους πάγους να σχηματίζονται κάθε χρόνο, πολλοί πληθυσμοί πολικών αρκούδων κατακερματίζονται όλο και περισσότερο. Το αποτέλεσμα ήταν λιγότερο ζευγάρωμα μεταξύ διαφορετικών ομάδων και κατά συνέπεια, αυξημένη πιθανότητα ενδογαμίας, η οποία θα μπορούσε να παρεμποδίσει την ικανότητα των αρκούδων να προσαρμοστούν επιτυχώς στο μεταβαλλόμενο περιβάλλον.
Ο Derocher προσθέτει ότι ένα άλλο ζήτημα για τις πολικές αρκούδες του Σβάλμπαρντ θα είναι η απώλεια οικοτόπων. «Χάσαμε ορισμένες περιοχές που αποτελούσαν σημαντικούς βιότοπους μητρότητας: δεν είναι πλέον προσβάσιμες το φθινόπωρο όταν οι έγκυες αρκούδες αναζητούν μέρη για να φιλοξενηθούν. Ενώ, επι του παρόντος, μπορούν να μετακινηθούν σε άλλες περιοχές, η διάβρωση του οικοτόπου τους βρίσκεται σε εξέλιξη», συνεχίζει.
Ο Derocher λέει επίσης ότι αυτή η απώλεια βιότοπου αλλάζει τις συνήθειες διατροφής των πολικών αρκούδων. «Τα αυγά, τα πουλιά και οι τάρανδοι αποτελούν ένα μέρος της διατροφής της πολικής αρκούδας εδώ και πολύ καιρό, αλλά τώρα βλέπουμε αυξηση αυτων των διατροφικων συμπεριφορων. Είναι δύσκολο να είσαι αισιόδοξος για τις πολικές αρκούδες οπουδήποτε, και ιδιαίτερα στο Σβάλμπαρντ. Αμφιβάλλω πολύ ότι θα παραμεινουν για πολύ σε αυτό το τμήμα της Αρκτικής. Δεν θα εκπλαγώ αν οι πληθυσμοί της πολικής αρκούδας στο Σβάλμπαρντ πέσουν ξαφνικά τα επόμενα χρόνια». Ο Spolaor προσθέτει: «Το κλίμα (στη Γη) έχει αλλάξει και στο παρελθόν και η φύση πάντα κατάφερνε να προσαρμοστεί. Η διαφορά με την περίοδο που βιώνουμε αυτή τη στιγμή είναι ότι η ταχύτητα της αλλαγής είναι πολύ μεγαλύτερη. Είναι δύσκολο να προβλέψουμε πώς θα αντιδράσει η φύση».
Ο Paul Wassmann, καθηγητής περιβαλλοντικής βιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Αρκτικής της Νορβηγίας, συμφωνεί. «Η πρόκληση είναι η ταχύτητα της αλλαγής. Μερικά θηλαστικά θα αυξηθούν, κάποια θα μειωθούν. Τα είδη της Αρκτικής θα κρυφτούν σε θύλακες και θα αποικίσουν εκ νέου το Σβάλμπαρντ όταν το κλίμα γίνει πιο κρύο. Το αρχιπέλαγος αλλάζει, δεν πεθαίνει», συμπληρώνει.
Η ζωή είναι, και είναι εδώ και πολύ καιρό, ανθεκτική. Ο πλανήτης μας έχει βιώσει περιόδους διακυμάνσεων της θερμοκρασίας για εκατομμύρια χρόνια, και η πιο ανθεκτική, πιο προσαρμόσιμη ζωή συνεχίζεται πάντα. Ωστόσο, αυτό το γεγονός είναι απίθανο να είναι καθησυχαστικό για εκείνα τα είδη που βλέπουν το περιβάλλον τους να επιδεινώνεται και να λιώνει χρόνο με το χρόνο. Σχεδόν ολες οι έρευνες δείχνουν ότι τη μέλλον του Σβάλμπαρντ θα είναι ένα μέλλον με θερμότερο καιρό, λιγότερους θαλάσσιους πάγους, λιγότερες πολικές αρκούδες και περισσότερη βροχή. Θα υπάρξουν, φυσικά, είδη που θα αναδυθούν ισχυρότερα, που θα ευδοκιμήσουν στο θερμότερο κλίμα, αλλά πολλοί από τους σημερινούς κατοίκους του Σβάλμπαρντ θα λάβουν ένα απλό τελεσίγραφο: προσαρμοστείτε ή αφανίζεστε.
«Σε όλη την Αρκτική, διαπιστώνουμε ότι τα φυτά «πρασινίζουν» νωρίτερα την άνοιξη και η βλάστηση της τούνδρας εκμεταλλεύεται τα θερμότερα καλοκαίρια επεκτεινόμενη για να καλύψει το άλλοτε γυμνό έδαφος», λέει η Isla Myers – Smith, πρόεδρος οικολογίας της κλιματικής αλλαγής στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου. «Ορισμένα είδη, όπως οι θάμνοι, τα χαμνόκλαδα και τα βρύα, γίνονται όλο και πιο κοινά και ως αποτέλεσμα η βιοποικιλότητα της φυτικής ζωής μεταβάλλεται. Οι θάμνοι μεγαλώνουν περισσότερο τα θερμότερα καλοκαίρια, ένδειξη ότι είναι ένα είδος «νικητή».
«Τα οικοσυστήματα της Τούντρας είναι προσεκτικά προσαρμοσμένα στο κρύο, επομένως η θέρμανση και τα σχετικά κλιματικά γεγονότα, όπως το λιώσιμο των πάγων, μπορούν να διαταράξουν την ισορροπία της ζωής, με επιπτώσεις στους τροφικούς ιστούς της Αρκτικής», συνεχιζει. Φυσικά, οι νικητές δεν μπορούν να συνυπάρξουν με τους ηττημένους και η Myers-Smith πιστεύει ότι το άμεσο μέλλον του Σβαλμπαρντ θα είναι μια δραματική, άνευ προηγουμένου αναστάτωση.
«Έρχονται δύσκολοι καιροί για τον πλανήτη, και στην Αρκτική η ταχεία και επιταχυνόμενη θέρμανση έχει πλέον κλειδωσει. «Μόλις αρχίζουμε να βλέπουμε τους τύπους αλλαγών που θα συμβούν με την κλιματική αλλαγή της Αρκτικής στο μέλλον. Επειδή το Σβαλμπαρντ θερμαίνεται περισσότερο από οπουδήποτε αλλού στην Αρκτική, θα μπορούσε να είναι ένα πρόσημο της αλλαγής που πρόκειται να έρθει στην Αρκτική συνολικά.
«Έχω μια ισχυρή αίσθηση ότι έχουμε δει μόνο την κορυφή του παγόβουνου όσον αφορά τις αλλαγές που έρχονται για αυτά τα οικοσυστήματα», καταλήγει η Isla Myers – Smith
Πηγή: The Guardian
