Η Γενική Διεύθυνση Αγροτικής Οικονομίας και Κτηνιατρικής, με το Τμήμα Αλιείας της Δ.Α.Ο.Κ. Π.Ε. Φθιώτιδας, σε συνεργασία με το Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών, μετά την εμφάνιση μεγάλου αριθμού μεδουσών στις ακτές, πληροφορεί τους κολυμβητές για τα είδη των μεδουσών που εμφανίζονται στις ελληνικές θάλασσες καθώς επίσης και τους τρόπους αντιμετώπισης των τσιμπημάτων από αυτές.
Οι Μέδουσες και τσούχτρες (Jellyfish, ζελατινοειδή) αποτελούν μια μεγάλη ομάδα οργανισμών του ζωοπλαγκτού που υπάρχουν σε όλες τις θάλασσες του παγκόσμιου ωκεανού και ζουν σε όλα τα βάθη. Διαθέτουν σημαντική ενεργητική κίνηση αλλά η εξάπλωσή τους εξαρτάται από τα θαλάσσια ρεύματα. Στις ελληνικές θάλασσες εμφανίζονται μεγάλοι πληθυσμοί μεδουσών με μια περιοδικότητα 10-12 ετών, παρόμοια με αυτήν που έχει παρατηρηθεί και σε άλλες μεσογειακές χώρες. Στις δικές μας θάλασσες οι τσούχτρες παραμένουν για δύο έως τρία χρόνια, η περίοδος παραμονής αλλάζει όμως ανάλογα με την περιοχή. Αυτό συμβαίνει γιατί κάθε θαλάσσια περιοχή χαρακτηρίζεται από ιδιαίτερες περιβαλλοντικές συνθήκες, οι οποίες επηρεάζουν και τη συμπεριφορά των μεδουσών
Είναι εσφαλμένη η εντύπωση ότι η παρουσία των τσουχτρών ενθαρρύνεται από τη ρύπανση. Η πιο κοινή τσούχτρα στις ελληνικές θάλασσες είναι η Pelagia noctiluca, η οποία ζει στην ανοιχτή θάλασσα και η αύξηση του πληθυσμού της αποδεδειγμένα δεν έχει σχέση με τη ρύπανση. Οι πληθυσμιακές διακυμάνσεις αυτής της τσούχτρας στη Μεσόγειο συνδέονται περισσότερο με τις διακυμάνσεις της θερμοκρασίας της θάλασσας και με άλλους περιβαλλοντικούς παράγοντες που επηρεάζονται από τις κλιματικές αλλαγές, όπως για παράδειγμα οι περίοδοι ξηρασίας ή έντονων βροχοπτώσεων τους ανοιξιάτικους μήνες
Οι περισσότερες από τις μέδουσες που ζουν στις ελληνικές θάλασσές δεν είναι τσούχτρες. Πρέπει να διευκρινίσουμε ότι τσούχτρες ονομάζουμε μόνο μερικά είδη μέδουσας. Όλες οι μέδουσες τσιμπούν, γιατί όλες έχουν κνιδοκύτταρα που εκκρίνουν τοξικές ουσίες. Μερικών όμως το τσίμπημα δεν είναι ενοχλητικό για τον άνθρωπο όπως συμβαίνει για παράδειγμα με τις μέδουσες γυαλιά. Oι μέδουσες που συναντάμε πιο συχνά στις ελληνικές θάλασσες είναι η Aurelia aurita η Cotylorhiza tuberculata η Rhizostoma pulmo και η Pelagia noctiluca.
Στη συνέχεια παραθέτουμε κάποια μορφολογικά χαρακτηριστικά και φωτογραφίες των παραπάνω μεδουσών καθώς και εικόνες αυτών για εύκολη αναγνώριση.
Pelagia noctiluca
Το χρώμα της είναι μoβ, πορφυρό ή κοκκινωπό και η μέση διάμετρός της κυμαίνεται γύρω στα 6 εκατοστά. Σε εμάς είναι γνωστή απλώς ως τσούχτρα ή μοβ τσούχτρα και είναι η μόνη μέδουσα με αυτή την ιδιότητα στα ελληνικά νερά. Είναι βιοφωταυγής οργανισμός και τη νύχτα φωσφορίζει, προσφέροντας ένα αρκετά φαντασμαγορικό θέαμα, το τσίμπημά της είναι όμως οδυνηρό και ενοχλητικό. Αν τη δείτε στο μέρος όπου κολυμπάτε, είναι καλύτερο να βγείτε από το νερό.
Aurelia aurita
Γνωστή και ως «γυαλί», η μέδουσα αυτή είναι η πιο διαδεδομένη σε όλες τις θάλασσες. Η «ομπρέλα» της είναι σχετικά επίπεδη και είναι διάφανη με μια ελαφρώς λευκή απόχρωση και τέσσερις χαρακτηριστικούς κύκλους στο εξωτερικό της τμήμα. Το τσίμπημά της δεν είναι ενοχλητικό για τους περισσότερους ανθρώπους, είναι γνωστή και σαν μέδουσα του φεγγαριού ή σαλιάρα.
Cotylorhiza tuberculata
Πολύ μεγάλη σε μέγεθος και με καφεκίτρινο χρώμα, η μέδουσα αυτή λέγεται και «τηγανητό αβγό» εξαιτίας του σχήματός της ή μεσογειακή μέδουσα. Εκτός από «αβγό μάτι», μπορεί επίσης να σας θυμίσει ένα μπουκέτο λουλούδια. Είναι διαδεδομένη στο Αιγαίο και η διάμετρός της μπορεί να φθάσει τα 40 εκατοστά. Το τσίμπημά της δεν είναι επικίνδυνο.
Rhizostoma pulmo
Γνωστή και ως μεγάλη γαλάζια μέδουσα η Rhizostoma pulmo είναι μεγάλη σε μέγεθος και η «ομπρέλα» της έχει γαλαζωπό χρώμα με μοβ αποχρώσεις ή μια μοβ ταινία στο εξωτερικό της μέρος. Το τσίμπημά της δεν είναι ενοχλητικό.
Τρόποι αντιμετώπισης των τσιμπημάτων της τσούχτρας – Πρώτες βοήθειες
• Η επαφή με τις τσούχτρες σπάνια μπορεί να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα ιδιαίτερα σε αλλεργικά άτομα. Το τσίμπημά τους είναι από δυσάρεστο έως επώδυνο, γεγονός που οφείλεται στο υγρό που απελευθερώνεται αντανακλαστικά από το σώμα της τσούχτρας όποτε έρχεται σε επαφή με κάποιον άλλον οργανισμό. Το υγρό αυτό σκοπό έχει είτε να προστατεύσει την τσούχτρα από τους εχθρούς της είτε να παραλύσει τη λεία της (πλαγκτόν και άλλοι μικροί θαλάσσιοι οργανισμοί).
• Τα τσιμπήματα των «ελληνικών» μεδουσών δεν είναι θανατηφόρα. Ωστόσο, το τσίμπημα κάποιων μεδουσών προκαλεί οξύ πόνο και μπορεί να προκαλέσει αναφυλαξία. Για το λόγο αυτό, όταν αλλεργικά άτομα τσιμπηθούν από τσούχτρα, θα πρέπει να βγουν αμέσως έξω από το νερό, προς αποφυγή πνιγμού.
• Για τα τσιμπήματα ενός συγκεκριμένου είδους μέδουσας, μπορεί να τοποθετηθεί ξίδι στην πληγή. Εναλλακτικά, μπορεί να χρησιμοποιηθεί και νερό της θάλασσας αν δεν είναι άμεσα διαθέσιμο το ξίδι.
• Δε θα πρέπει να χρησιμοποιείται φρέσκο νερό, γιατί η αλλαγή της ωσμωτικής τονικότητας μπορεί να απελευθερώσει επιπλέον δηλητήριο. Για τον ίδιο λόγο θα πρέπει να αποφεύγεται ο κνησμός του τραύματος, η χρήση οινοπνεύματος, αμμωνίας και παρόμοιων ουσιών. Ένα ζεστό μπάνιο μπορεί επίσης να βοηθήσει, με εξαίρεση την περίπτωση υποθερμίας.
• Η αφαίρεση των πλοκάμων μπορεί να γίνει με το χέρι, με τη χρήση ειδικών γαντιών. Έπειτα από την αφαίρεση μεγάλων κομματιών από μέδουσες, στο τραύμα μπορεί να μπει αφρός ξυρίσματος και με την άκρη ενός μαχαιριού, με ένα ξυράφι να αφαιρεθούν όλα τα εναπομείναντα κνιδοκύτταρα.
• Εκτός από τη χορήγηση πρώτων βοηθειών, για να μειωθεί ο κνησμός, μπορούν να χορηγηθούν αντιισταμινικές ουσίες στον ασθενή. Οδοντόκρεμα με σόδα και πάγος εναλλακτικά μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν για την απομάκρυνση του δηλητηρίου. Οι αλλεργικοί πρέπει πάντα να έχουν μαζί τους μια ένεση αδρεναλίνης ή κορτιζόνης, ανάλογα με τις υποδείξεις του γιατρού.
Μύθοι και αλήθειες για τις Μέδουσες και τσούχτρες: Γνωρίστε τες και προστατευθείτε σωστά
Στο άκουσμα της μέδουσας ή της τσούχτρας, το μόνο που έρχεται στο μυαλό όλων είναι να τα μαζέψουν και να φύγουν γρήγορα για άλλη παραλία. Γνωρίζετε, όμως, πραγματικά ποια είναι η μέδουσα, ποια η τσούχτρα, πότε κινδυνεύετε από αυτές και πώς να αντιμετωπίσετε ένα ενδεχόμενο τσίμπημα; Μάθετε ό,τι δεν γνωρίζατε μέχρι σήμερα για τα… αντιπαθητικά αυτά ασπόνδυλα, προκειμένου να είστε κατάλληλα προετοιμασμένοι αν τυχόν βρεθείτε πρόσωπο με πρόσωπο.
1.Δεν είναι όλες οι μέδουσες επικίνδυνες.
Πριν ξεκινήσετε να το βάλετε στα πόδια στη θέα ενός θαλάσσιου πλάσματος που μοιάζει με… ζελέ με πλοκάμια, ίσως σας καθησυχάσει το γεγονός ότι παρ’ όλο που υπάρχουν συνολικά 1500 είδη μεδουσών, στη Μεσόγειο μόνο τα 20-30 από αυτά είναι τα πιο κοινά. Κι ενώ όλες οι μέδουσες «τσιμπούν», δεν είναι όλων το τσίμπημα ενοχλητικό ή επικίνδυνο για τον άνθρωπο. Τα είδη που μπορούν να μας τσιμπήσουν προκαλώντας ερυθρότητα και κνησμό, είναι οι γνωστές και καθόλου αγαπητές μας τσούχτρες, οι οποίες ανήκουν και αυτές στην οικογένεια των μεδουσών. Στην Ελλάδα, η μόνη μέδουσα που είναι και τσούχτρα είναι μοβ χρώματος με 8 λεπτά πλοκάμια και 4 παχύτερα και ονομάζεται Pelagia noctiluca («Πελαγία που λάμπει στο σκοτάδι»). Οι καφέ μέδουσες που συνήθως συναντάμε κατά τους καλοκαιρινούς μήνες στις θάλασσες είναι οι λεγόμενες “σαλούφες” ή σαλιάρες και είναι σχετικά ακίνδυνες.
2. Δεν αποτελούν δείγμα ότι η θάλασσα είναι βρώμικη
Είναι πολύ συνηθισμένη η αντίληψη ότι η θαλάσσια ρύπανση ενθαρρύνει την ύπαρξη τσούχτρας ή μέδουσας. Κάτι τέτοιο, όμως, δεν ισχύει, αφού η αύξηση του πληθυσμού της πιο κοινής τσούχτρας στην Ελλάδα, της Pelagia noctiluca, έχει αποδειχτεί πως δεν σχετίζεται με τη ρύπανση, αλλά με άλλους παράγοντες όπως οι διακυμάνσεις της θερμοκρασίας, οι κλιματικές αλλαγές, η υπεραλίευση που λιγοστεύει τα ψάρια που τρώνε τις μέδουσες κ.ά.
3. Τι να κάνετε αν συναντήσετε μέδουσες και τσούχτρες στο μπάνιο σας
Αν εκεί που κολυμπάτε αναγνωρίσετε την τσούχτρα Pelagia noctiluca, με το χαρακτηριστικό μοβ της χρώμα, θα πρέπει να απομακρυνθείτε προκειμένου να μην υποστείτε το τσίμπημά της. Σε κάθε άλλη περίπτωση, οι μέδουσες είναι ακίνδυνες και αν δεν σας ενοχλούν αισθητικά, μπορείτε να κολυμπήσετε άφοβα δίπλα τους. Επειδή, όμως, ποτέ δεν μπορείτε να είστε σίγουροι για το τι έχετε απέναντί σας, καλό θα ήταν να μην επιχειρήσετε να πιάσετε τη μέδουσα ή να την βγάλετε έξω, ενώ καλό είναι να απομακρύνετε και τα παιδιά που το δέρμα τους είναι πιο ευαίσθητο.
4. Η σοβαρότητα του τσιμπήματος της τσούχτρας ποικίλλει
Η τσούχτρα που έρχεται σε επαφή με έναν άλλο οργανισμό, απελευθερώνει υγρό προκειμένου να προστατευτεί από τους εχθρούς της και να παραλύσει τη λεία της. Όταν, λοιπόν, έρχεται σε επαφή και με τον άνθρωπο, η τακτική της δεν αλλάζει. Συνήθως, το τσίμπημά της αποτελεί μια δυσάρεστη ενόχληση, προκαλώντας ερυθρότητα και κνησμό, ενώ σε περιπτώσεις αλλεργίας μπορεί να προκαλέσει πιο σοβαρά προβλήματα.
5. Αναγνωρίστε τα συμπτώματα μετά το τσίμπημα
Τα συμπτώματα μετά το τσίμπημα ποικίλλουν, επίσης, και μπορεί να κυμαίνονται από πόνο σαν κάψιμο που ενδέχεται να είναι έντονος και ερυθρότητα δέρματος (που είναι και τα πιο συνηθισμένα), μέχρι ναυτία, κεφαλαλγία, ταχυκαρδία, εμετό, δύσπνοια, διάρροια και πτώση της πίεσης.
6. Τι πρέπει να κάνετε αν σας τσιμπήσει τσούχτρα
Αρχικά πρέπει να ξεπλύνετε την περιοχή με θαλασσινό νερό, αφαιρώντας έπειτα τα κολλημένα πλοκάμια και στη συνέχεια να τοποθετήσετε στο σημείο του τσιμπήματος κρύες κομπρέσες ή πάγο. Μόλις ολοκληρώσετε αυτή τη διαδικασία, πρέπει να εφαρμόσετε στην περιοχή μια κορτιζονούχο κρέμα, η οποία θα σας ανακουφίσει από το τσούξιμο και τη φαγούρα και θα περιορίσει την τοπική φλεγμονώδη αντίδραση. Εναλλακτικά, για την αντιμετώπιση του τσουξίματος και της φαγούρας μπορείτε να χρησιμοποιήσετε κομπρέσες με ξίδι και νερό. Ακόμη, τα αντισταμινικά χάπια μπορεί να βοηθήσουν στην αντιμετώπιση των συμπτωμάτων. Σε κάθε περίπτωση, καλό είναι να επισκεφτείτε γιατρό, ειδικά αν τα συμπτώματα είναι έντονα και δεν υποχωρούν, καθώς υπάρχει περίπτωση να χρειαστείτε ένεση κορτιζόνης.
7. Τι να μην κάνετε μετά το τσίμπημα
Μην απομακρύνετε τα κολλημένα στο δέρμα σας πλοκάμια με γυμνό χέρι, καθώς έτσι μπορεί να μεταφέρετε τον ερεθισμό και στα χέρια σας. Πρέπει, επίσης, να μη χρησιμοποιήσετε σε καμία περίπτωση γλυκό νερό για να ξεπλύνετε την περιοχή, καθώς αυτό μπορεί να ενεργοποιήσει τα κεντριά που έχουν μείνει στο δέρμα σας. Τέλος, αποφύγετε να πιέσετε την πάσχουσα περιοχή με βρόμικα χέρια, μεταφέροντας μικρόβια στο σημείο του τσιμπήματος.
8. Για πολλούς οι μέδουσες αποτελούν ωραιότατο… σνακ!
Σίγουρα δεν θα φανταζόσασταν ποτέ ότι θα μπορούσατε να τσιμπολογάτε μια μέδουσα, αλλά οι Κινέζοι φαίνεται να μη συμφωνούν. Απ’ ό,τι φαίνεται, οι μέδουσες αποτελούν σημαντική πηγή τροφής για τους Κινέζους και άλλους Ασιάτες. Στην Κίνα συγκεκριμένα, οι μέδουσες αφαλατώνονται και αποτελούν στη συνέχεια… μεζεδάκι, είτε μαγειρεμένο, είτε ωμό.
9. Ποιοι είναι οι φυσικοί εχθροί στις μέδουσες και τσούχτρες;
Φυσικοί εχθροί στις έδουσες και τσούχτρες είναι οι θαλάσσιες χελώνες και ορισμένα ψάρια. Ωστόσο, δεν μπορούμε να βασιστούμε σε αυτούς για τον έλεγχο του πληθυσμού της τσούχτρας καθώς, η περιοδικότητα εμφάνισης των πυκνών πληθυσμών της εξαρτάται κυρίως από φυσικούς παράγοντες, όπως είναι η αυξημένη θερμοκρασία της θάλασσας κατά την περίοδο ανάπτυξης των νεαρών τσουχτρών.
Πηγή:boatfishing.gr
