Σύνταξη – επιμέλεια: Στέλιος Βασιλούδης
Μελέτες – η μια μετά την άλλη – δείχνουν ότι η κατάρρευση των κλιματικών συστημάτων έλαβε χώρα πολύ νωρίτερα από ό,τι είχε προβλεφθεί, με δυνητικά καταστροφικά αποτελέσματα.
Είναι 7:30 το πρωί στην Ανταρκτική και η Nerilie Abram, καθηγήτρια κλιματικής επιστήμης στο Εθνικό Πανεπιστήμιο της Αυστραλίας, παίρνει το πρωινό της στο σταθμό Casey, στα τέλη Νοεμβρίου. Ο ήλιος δια της βίας έφτασε τον ορίζοντα το προηγούμενο βράδυ και δεν θα πέσει κάτω από αυτόν για τις επόμενες εβδομάδες. Το σταθερό φως της ημέρας είναι ευρέως γνωστό ως αποσυντονιστικό για όσους επισκέπτονται για πρώτη φορά την Ανταρκτική, αλλά για έμπειρους ερευνητές όπως η Abram, είναι απλώς το σκηνικό της ζωής στο τέλος της Γης. Φέτος όμως, κάτι άλλο είναι βαθιά περίεργο.
Όταν η Abram ήταν εδώ πριν από μια δεκαετία, υπήρχε μια μάζα πάγου που επέπλεε στην ακτή. Τώρα βλέπει ένα πολύ αλλαγμένο σκηνικό όταν κοιτάζει έξω από το παράθυρο. «Δεν υπάρχει καθόλου θαλάσσιος πάγος», λέει. «Είναι ένα μαγευτικό τοπίο. Το να σκεφτείς το τι κάνουμε σε αυτό και τις αλλαγές που συμβαίνουν εδώ, είναι μια γροθιά στο στομάχι», συνεχίζει.
Αυτή η διαπίστωση έχει ανησυχήσει επιστήμονες και φορείς χάραξης πολιτικής σε όλο τον πλανήτη φέτος. Καθώς η πιο καυτή χρονιά που έχει καταγραφεί ποτέ πέρασε, αναρωτιούνται: είναι το 2023 η χρονιά που η ανθρωπότητα έβαλε τη σφραγίδα της στην Ανταρκτική με τρόπους που θα γίνονται αισθητοί στους επόμενους αιώνες;
Η νότια ήπειρος έχει υποστεί δραματικές αλλαγές, που εγείρουν σοβαρές ανησυχίες για την άμεση υγεία της. Συνέπεσαν με στοιχεία που δείχνουν ότι οι πιο μακροπρόθεσμοι μετασχηματισμοί που συνδέονται με την κλιματική κρίση ξεκίνησαν πολύ νωρίτερα από ό,τι υποθέταμε ότι ήταν πιθανό. Οι αλλαγές έχουν συνέπειες για την τοπική άγρια ζωή, αλλά και για τους ανθρώπους σε όλο τον κόσμο με τρόπους που συχνά είναι λιγότερο κατανοητοί.
Ο κατάλογος ανησυχίας
Το κάλυμμα πάγου της Ανταρκτικής μειώθηκε επί έξι συνεχόμενους μήνες, σε επίπεδο τόσο χαμηλότερο από οτιδήποτε άλλο στο δορυφορικό αρχείο, που οι επιστήμονες προσπαθούν να βρουν επίθετα για να περιγράψουν αυτό που βλέπουν.
Ενώ το πλήρες αποτέλεσμα δεν έχει ακόμη τεκμηριωθεί, μια επιστημονική εργασία τον Αύγουστο έδωσε κάποια εικόνα για το τι μπορεί να σημαίνει. Εξετάζοντας δορυφορικές εικόνες, ερευνητές από το British Antarctic Survey διαπίστωσαν ότι η τότε πτώση ρεκόρ του θαλάσσιου πάγου στα τέλη του 2022 – πριν από τη μεγαλύτερη ύφεση του τρέχοντος έτους – θα μπορούσε να είχε σκοτώσει χιλιάδες νεοσσούς αυτοκρατορικούς πιγκουίνους. Ο (συνήθως) σταθερός θαλάσσιος πάγος στον οποίο βασίζονται οι αποικίες για να αναθρέψουν τα μικρά τους στη θάλασσα Bellingshausen απλώς δεν ήταν εκεί, πιθανότατα προκαλώντας μια «καταστροφική αποτυχία αναπαραγωγής».
Αυτό το συμβάν στα δυτικά της ηπείρου ακολούθησε τμήματα της ανατολής Ανταρκτικής – το πιο κρύο μέρος στη Γη – πέρυσι, καταγράφοντας αυτό που οι επιστήμονες πιστεύουν ότι είναι το μεγαλύτερο κύμα καύσωνα που έχει καταγραφεί ποτέ, με θερμοκρασίες να κορυφώνονται στους 39C πάνω από το κανονικό.
Κοιτάζοντας το μέλλον, μια μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Nature τον Μάρτιο, διαπίστωσε ότι το λιωμένο νερό από τα στρώματα πάγου της ηπείρου θα μπορούσε να επιβραδύνει δραματικά την ανάστροφη κυκλοφορία του Νότιου Ωκεανού – ένα βαθύ ωκεάνιο ρεύμα – έως το 2050, εάν οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου συνεχίσουν στο σημερινό τους επίπεδο. Δύο μήνες αργότερα, μια εργασία από ορισμένους από τους ίδιους ερευνητές υπολόγισε ότι η κυκλοφορία ανάστροφης πορείας του Νοτίου Ωκεανού, η οποία επηρεάζει τα παγκόσμια καιρικά μοτίβα, τις θερμοκρασίες των ωκεανών και τα επίπεδα θρεπτικών ουσιών, είχε ήδη επιβραδυνθεί κατά περίπου 30% από τη δεκαετία του 1990.
Μια ξεχωριστή έρευνα από διαφορετική ομάδα επιστημόνων ανέφερε ότι το επιταχυνόμενο λιώσιμο των πάγων που εκτείνονται πάνω από τη Θάλασσα του Amundsen στη δυτική Ανταρκτική είναι κλειδωμένο και πέρα από τον ανθρώπινο έλεγχο για το υπόλοιπο αυτού του αιώνα, ακόμη και αν οι εκπομπές CO2 μειωθούν σημαντικά.
Το νέο στοιχείο εδώ είναι ο ρυθμός τήξης – τριπλασιασμός σε σύγκριση με τον περασμένο αιώνα. Προηγούμενες μελέτες έχουν ήδη βρει ότι το πλήρες στρώμα πάγου της δυτικής Ανταρκτικής – το οποίο προστατεύεται από τις κρηπίδες πάγου και θα ανέβαζε τα επίπεδα της παγκόσμιας θάλασσας κατά πέντε μέτρα εάν έλιωνε εντελώς – θα μπορούσε να είναι ηδη καταδικασμένο να καταρρεύσει μακροπρόθεσμα.
Στα τέλη του έτους, η γρίπη των πτηνών έφτασε για πρώτη φορά στην υπο – Ανταρκτική περιοχή, προκαλώντας ανησυχίες για πιθανή οικολογική καταστροφή εάν εξαπλωνόταν νοτιότερα. Αναφέρθηκε ότι μια συνάντηση 26 εθνικών κυβερνήσεων για το θαλάσσιο περιβάλλον της Ανταρκτικής απέτυχε να συμφωνήσει για νέες περιοχές διατήρησης φυσικού περιβάλλοντος, παρά το γεγονός ότι άκουσε στοιχεία για το εύρος των κρίσεων. Ο διευθυντής του Αυστραλιανού Κέντρου Αριστείας στην Επιστήμη της Ανταρκτικής Matt King, λέει ότι οι αλλαγές στους πάγους και τους ωκεανούς έκαναν το 2023 μια χρονιά κατά την οποία «ακόμα και οι επιστήμονες έχουν προβληματιστεί έντονα».
«Δεν έχω δει συχνά στην καριέρα μου επιστήμονες να έχουν συγκλονιστεί από αυτό που βλέπουν. Οι άνθρωποι έχουν ανησυχήσει πραγματικά. Τους έπιασε εξαπίνης», λέει ο King. «Γνωρίζαμε ότι επρόκειτο να γίνουν σημαντικές αλλαγές, αλλά είδαμε διαδικασίες που πιστεύαμε ότι θα μπορούσαν να πραγματοποιηθούν στα μέσα του αιώνα να πραγματοποιούνται πολύ νωρίτερα».
Η σύνδεση φαίνεται να έχει διαρραγεί
Η πτώση του επιπλέοντας πάγου ήταν ιδιαίτερα απότομη. Στα μέσα του χειμώνα, το παγωμένο τμήμα του Νότιου Ωκεανού ήταν περίπου 2,5 εκατ. τετραγωνικά χιλιόμετρα λιγότερο από τον μέσο όρο των 40 ετών. Αυτή είναι μια περιοχή λίγο μεγαλύτερη από τη δυτική Ευρώπη.
Οι επιστήμονες είναι επιφυλακτικοί από τη φύση τους και τόνισαν ότι παραμένει ανοιχτό να συζητηθεί αν αυτή η αλλαγή αποδίδεται κυρίως στην παγκόσμια θέρμανση που προκαλείται από την καύση ορυκτών καυσίμων και την αποψίλωση των δασών. Όμως είναι σαφές ότι ο αέρας θερμαίνεται και το μεγαλύτερο μέρος της θερμότητας που παγιδεύεται από τα αυξημένα αέρια του θερμοκηπίου απορροφάται από τους ωκεανούς.
Μια μελέτη από Αυστραλούς ερευνητές τον Σεπτέμβριο ανέφερε ότι τα μοτίβα των ημισφαιρικών ανέμων πέρυσι και φέτος θα έπρεπε να είχαν συσχετιστεί με κάλυψη πάγου θαλασσας πάνω από το μέσο όρο της θάλασσας. Κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η σύνδεση φαίνεται να έχει διαρραγεί – πιθανώς λόγω της υπερθέρμανσης των ωκεανών – μεταξύ 100 και 200 μέτρων κάτω από την επιφάνεια της θαλασσας.
Οι ειδικοί έχουν διαφορετικούς τρόπους να περιγράψουν την υποχώρηση του θαλάσσιου πάγου. Ο Tony Press, πρώην επικεφαλής του τμήματος της Αυστραλιανής Ανταρκτικής, λέει ότι αυτό είναι «στατιστικά μη προβλέψιμο». Τι σημαίνει αυτό; «Υπάρχει πιθανότητα να επιστρέψει ξανά, αλλά υπάρχει επίσης πολύ, πολύ μεγάλη πιθανότητα ο θαλάσσιος πάγος στην Ανταρκτική να έχει περιέλθει σε νέα κατάσταση», λέει ο Press. «Δεν θα κινδυνολογούσε κανείς αν έλεγε ότι ανησυχεί πραγματικά για αυτό».
Οι ερευνητές λένε ότι μια μόνιμη πτώση του θαλάσσιου πάγου είναι πιθανό να επιταχύνει την υπερθέρμανση των ωκεανών, καθώς το σκοτεινό νερό απορροφά περισσότερη θερμότητα από τον πάγο και ενισχύει τον ρυθμό της παγκόσμιας ανόδου της στάθμης της θάλασσας – αφαιρώντας ένα ρυθμιστικό που προστατεύει τις κρηπίδες πάγου της ηπείρου. Θα έχει επίσης άμεσο αντίκτυπο στα είδη που βασίζονται σε αυτό για τροφή, αναπαραγωγή και καταφύγιο – όχι μόνο πιγκουίνους αλλά κριλ, ψάρια και φώκιες.
Ο Press, τώρα επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Τασμανίας, λέει ότι μαζί με άλλες αλλαγές θα πρέπει να θεωρηθεί ως το «ξύπνημα ενός κοιμισμένου γίγαντα» που θα έχει παγκόσμιες επιπτωσεις. Περιγράφει τα στοιχεία μιας επιβράδυνσης και πιθανής κατάρρευσης της ανάστροφης κυκλοφορίας του Νότιου Ωκεανού, ειδικότερα, ως «κάλεσμα αφύπνισης».
Η ανάστροφη κυκλοφορία πηγάζει από τα κρύα και πυκνά νερά σε απόσταση περισσότερων των 4.000 μέτρων κάτω από την υφαλοκρηπίδα της Ανταρκτικής. Εξαπλώνεται στις λεκάνες των ωκεανών παγκοσμίως, φέρνοντας οξυγόνο στα βάθη και θρεπτικά συστατικά στην επιφάνεια. Αυστραλοί επιστήμονες ανακάλυψαν ότι το γλυκό νερό από το λιώσιμο των πάγων της Ανταρκτικής μειώνει ήδη την πυκνότητα του νερού και επιβραδύνει την κυκλοφορία.
Ο Matt England, ωκεανογράφος στο Πανεπιστήμιο της Νέας Νότιας Ουαλίας και συν – συγγραφέας των δύο μελετών της ανάστροφης κυκλοφορίας, λέει ότι η επιβράδυνση θα μπορούσε να διαδραματιστεί σε αιώνες, επηρεάζοντας τη θερμότητα, το οξυγόνο, τα θρεπτικά συστατικά και τα αποθέματα άνθρακα, αλλά τώρα ανησυχεί περισσότερο για τις επόμενες δεκαετίες.
Απίστευτες γεωπολιτικές συνέπειες
Ο Press λέει ότι οι πιθανές επιπτώσεις είναι εκτεταμένες. Για παράδειγμα, οι πληθυσμοί ψαριών. «Ο κόσμος βασίζεται στην αλιεία για πρωτεΐνες και τροφή. Εάν η αλιεία μετακινηθεί βόρεια και νότια μακριά από τον ισημερινό, όπου ζουν σχεδόν όλοι οι άνθρωποι στον κόσμο, θα υπάρξουν απίστευτες γεωπολιτικές συνέπειες», λέει.
Πολλοί επιστήμονες τονίζουν την ανάγκη να αντιληφθούν οι ηγέτες την παγκόσμια επίδραση αυτού που συμβαίνει και την κλίμακα της εργασίας και της χρηματοδότησης που θα χρειαστούν για να γίνει πλήρως κατανοητό.
Η Kaitlin Naughten, Βρετανίδα μοντελίστρια του Antarctic Survey, που ηγήθηκε της έρευνας για την αναπόφευκτη αυξηση της τήξης των παγετώνων της δυτικής Ανταρκτικής, λέει ότι «ακριβώς επειδή η Ανταρκτική είναι μακριά και ακατοίκητη δεν σημαίνει ότι δεν θα μας επηρεάσει όλους». Τονίζει ότι δεν θέλει να «τροφοδοτήσει το αφήγημα της καταστροφής». Η μείωση της καύσης των ορυκτών καυσίμων μπορεί να μην σώσει το στρώμα πάγου της δυτικής Ανταρκτικής, όμως άλλες κλιματικές επιπτώσεις μπορούν να αποφευχθούν με αποφασιστική δράση. «Η Ανατολική Ανταρκτική έχει περίπου 10 φορές μεγαλύτερο όγκο πάγου από τη δυτική Ανταρκτική και πιστεύουμε ότι είναι γενικά σταθερή και πιθανό να παραμείνει έτσι όσο οι εκπομπές δεν αυξάνονται», λέει.
Αυτό εξέτασε η Abram το καλοκαίρι που πέρασε καθώς ετοιμαζόταν να ταξιδέψει περίπου 500 χιλιόμετρα για να τρυπήσει έναν πυρήνα πάγου του παγετώνα Denman. Ο στόχος είναι να δούμε πώς συγκρίνεται το κλίμα των τελευταίων 1.000 ετών με το σημερινό. Ο παγετώνας Denman είναι μέρος του τεράστιου στρώματος πάγου της ανατολικής Ανταρκτικής, το οποίο μέχρι πριν από λίγα χρόνια οι επιστήμονες πίστευαν ότι ήταν σε μεγάλο βαθμό απρόσβλητο από την παγκόσμια θέρμανση. Όπως λέει ο Naughten, εξακολουθεί να θεωρείται πιθανό να παραμείνει ως επί το πλείστον σταθερό εάν ο κόσμος μπορεί να θέσει υπό έλεγχο την καύση ορυκτών καυσίμων.
Όμως στον παγετώνα Denman υπάρχουν ήδη «ανησυχητικά σημάδια». «Το υψόμετρο του στρώματος πάγου μειώνεται», λέει η Abram. «Υπάρχουν σημάδια ότι χάνει πάγο και συμβάλλει στην άνοδο της στάθμης της θάλασσας», συμπληρώνει.
Αν αυτό ακούγεται εξουθενωτικό – ένα ακόμη πράγμα στην Ανταρκτική που θα πρέπει να μας ανησυχεί – ο Matt England είναι ξεκάθαρος. «Κοιτάμε τα αποτελέσματα και είναι πραγματικά αντικριστά», λέει. «Για μένα, το 2023, ελπίζω να είναι η χρονιά που όλα τα ερωτήματα σχετικά με το επείγον αυτού του προβλήματος θα έχουν εξαφανιστεί».
Πηγή: The Guardian
