Επιμέλεια: Στέλιος Βασιλούδης
Στην ετυμηγορία του για την πρόοδο της Πράσινης Συμφωνίας της ΕΕ, ένα επιστημονικό συμβουλευτικό όργανο για το κλίμα λέει ότι η Ευρώπη πρέπει να κάνει τεράστιες αλλαγές. Δεν είναι τώρα η ώρα για κόπωση στην εφαρμογή της Πράσινης Συμφωνίας. Στην πραγματικότητα, η Ευρώπη πρέπει να επιταχύνει τις προσπάθειές της.
Αυτό είναι το ωμό συμπέρασμα που προκύπτει από μια σημαντική – πρώτη στο είδος της – αξιολόγηση από το κορυφαίο συμβουλευτικό όργανο της ΕΕ για την επιστήμη του κλίματος, σχετικά με το πώς πορεύεται η Ευρώπη προς τον στόχο της να επιτύχει την κλιματική ουδετερότητα έως το 2050.
Ενώ οι πολιτικοί σε όλο το μπλοκ έχουν ζητήσει μια επιβράδυνση της πράσινης νομοθεσίας, επικαλούμενοι οικονομικά δεινά και ανήσυχους ψηφοφόρους, οι επιστήμονες του κλίματος λένε ότι οι Βρυξέλλες και οι πρωτεύουσες της ΕΕ πρέπει πραγματικά να κάνουν περισσότερα, όχι λιγότερα.
Ένα προσχέδιο του εκλογικού μανιφέστου του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος σχετικά με τις εκλογες του 2024, που διέρρευσε πρόσφατα, υποσχόταν ότι το κεντροδεξιό μπλοκ με τη μεγαλύτερη ομάδα στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, θα έκανε στροφή από τη ρύθμιση για την επιδίωξη πράσινων στόχων και μια πλήρη κατάργηση των απαγορεύσεων, συμπεριλαμβανομένης μιας υπόσχεσης για την ανατροπή των σχεδίων της ΕΕ για τον τερματισμό της παραγωγής κινητήρων εσωτερικής καύσης.
Σε περισσότερες από 350 σελίδες, η Επιστημονική Συμβουλευτική Επιτροπή της ΕΕ για την Κλιματική Αλλαγή – μια 15μελής ομάδα κορυφαίων εμπειρογνωμόνων για το κλίμα επιφορτισμένοι με την παροχή συμβουλών για την πολιτική της ΕΕ – παρουσίασε μια σειρά από συστάσεις για διορθώσεις πορείας σε κάθε τομέα της οικονομίας και προέτρεψε νέες δεσμεύσεις από τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής. Το μήνυμα ήταν ξεκάθαρο, υπογραμμίζοντας την ανάγκη για νέες προσπάθειες, ακόμη και εκεί όπου το πολιτικό κόστος της δράσης θα είναι υψηλό. Ιδιαίτερες ανησυχίες εκφράστηκαν για τις ανεπαρκείς προσπάθειες να σταματήσει η ρύπανση από τον αγροτικό τομέα – ακόμη και όταν οι Γερμανοί αγρότες βρίσκονται σε εξέγερση για τη μείωση της επιδότησης ντίζελ.
Ο ρυθμός με τον οποίο μειώνονται οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου πρέπει να διπλασιαστεί, ξεκινώντας αμέσως, εάν η ΕΕ θέλει να πετύχει τον στόχο της να μειώσει μέχρι το 2030 τις εκπομπές κατά 55% κάτω από τα επίπεδα του 1990. Αυτή η επιτάχυνση έχει ξεκινήσει, αλλά τα τρέχοντα εθνικά σχέδια αρκούν μόνο για να επιτύχουν μείωση 49-51%. Η κατάσταση φαίνεται ακόμη πιο ζοφερή για την επίτευξη του νομικά επιβεβλημένου στόχου της ΕΕ για καθαρό μηδέν έως το 2050, με το μπλοκ να χάνει – επι του παρόντος – αυτόν τον στόχο με μεγάλη διαφορά.
Ακολουθούν επτά βασικά μηνύματα από την έκθεση της συμβουλευτικής επιτροπής.
Οι εθνικές κυβερνήσεις θα πρέπει να κάνουν περισσότερα, διαφορετικά θα πρέπει να παρέμβουν οι Βρυξέλλες
Τα τελευταία τέσσερα χρόνια, οι Βρυξέλλες έχουν θεσπίσει νόμους με μια σειρά κανονισμών για το κλίμα. Οι πρωτεύουσες πρέπει τώρα να τις ενσωματώσουν στην εθνική τους νομοθεσία και να κάνουν τις απαραίτητες αλλαγές στη χώρα τους.
«Εδώ είναι που πρέπει να γίνουν πολλές επιτόπιες εργασίες», είπε ο πρόεδρος του συμβουλευτικού συμβουλίου, Ottmar Edenhofer, στους δημοσιογράφους κατά τη διάρκεια μιας τηλεφωνικής ενημέρωσης αυτή την εβδομάδα. «Αυτό είναι επείγον», λέει το διοικητικό συμβούλιο, δεδομένου ότι αυτά τα νέα μέτρα έχουν σκοπό να μειώσουν τις εκπομπές αυτή τη δεκαετία.
Ωστόσο, οι χώρες της ΕΕ δεν έχουν το καλύτερο ιστορικό όσον αφορά την τήρηση των προθεσμιών. Πολλές χώρες έχασαν την προθεσμία του περασμένου έτους για την υποβολή προσχεδίων των επόμενων πλάνων τους για το κλίμα για παράδειγμα, σημειώνει η έκθεση.
Το συμβούλιο λέει ότι εάν οι κυβερνήσεις δεν παραδώσουν αρκετά φιλόδοξα σχέδια μέχρι την τελική προθεσμία του Ιουνιου του τρέχοντος έτους, είναι καιρός η Επιτροπή να παρέμβει αποφασιστικά – συμπεριλαμβανομένης, εάν χρειαστεί, της εκκίνησης νομικών διαδικασιών που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε δικαστικές υποθέσεις και πρόστιμα.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει περικόψει το έργο της
Η Εκτελεστική Επιτροπή της ΕΕ μπορεί να έχει παραδώσει δεκάδες νομοσχέδια και πρωτοβουλίες για να χτίσει τα θεμέλια της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας τα τελευταία πέντε χρόνια, αλλά δεν έχει καταφέρει να τα ολοκληρώσει όλα.
Η επόμενη Επιτροπή θα πρέπει να σημειώσει επείγουσα πρόοδο στην αναθεώρηση των κανόνων φορολογίας της ενέργειας της ΕΕ, προειδοποιεί το συμβουλευτικό όργανο, συμπεριλαμβανομένης της αύξησης των ελάχιστων φορολογικών συντελεστών για τα ορυκτά καύσιμα και της μείωσης των φορολογικών απαλλαγών για τομείς όπως η αεροπορία. Η ανανέωση, που προτάθηκε από την τρέχουσα Επιτροπή το 2021, έχει έκτοτε τεθεί στο αρχείο.
Μια άλλη υπόσχεση, που μετά βίας εκπλήρωσε αυτή η Εκτελεστική Επιτροπή της ΕΕ είναι η στρατηγική της «Farm to Fork» για να καταστήσει το σύστημα τροφίμων της Ευρώπης πιο βιώσιμο. Η Επιτροπή δημοσίευσε τη στρατηγική της το 2020, αλλά μετέτρεψε μόνο λίγες από τις βασικές φιλοδοξίες της σε νομοθετικές προτάσεις, σημειώνει η έκθεση.
Πέρα από αυτές τις εκκρεμείς πρωτοβουλίες, η επόμενη Επιτροπή θα πρέπει να αρχίσει να εργάζεται σε μια σειρά από νόμους για να φέρει την ΕΕ σε τροχιά κλιματικής ουδετερότητας μέχρι τα μέσα του αιώνα, λέει το συμβούλιο – από την περαιτέρω επέκταση του καθεστώτος τιμολόγησης του άνθρακα στην επιτάχυνση της σταδιακής κατάργησης των ορυκτών καυσίμων.
Η Γεωργία χρειάζεται έλεγχο – έρχεται φόρος στο κρέας;
Οι εκπομπές από τον τομέα της γεωργίας παρέμειναν σε μεγάλο βαθμό αμετάβλητες τα τελευταία 20 χρόνια και η ΕΕ δεν έχει κάνει βήματα προς τη σωστή κατεύθυνση, αναφέρει η έκθεση. Είναι ο τομέας όπου η έλλειψη προόδου είναι «η πιο αξιοσημείωτη», είπε ο Edenhofer.
Οι γεωργικές επιδοτήσεις εξακολουθούν να ανταμείβουν γεωργικές πρακτικές υψηλής έντασης εκπομπών, όπως η κτηνοτροφία και δεν συνοδεύονται από στόχους μείωσης των εκπομπών. Ταυτόχρονα, οι Βρυξέλλες έχουν αναβάλει επ’ αόριστον βασικές προτάσεις για την αντιμετώπιση της βιώσιμης κατανάλωσης τροφίμων και την ενθάρρυνση πιο υγιεινών, πιο φυτικών διατροφών. Η έκθεση προειδοποιεί ότι η ΕΕ πρέπει να μειώσει την παραγωγή και την κατανάλωση προϊόντων όπως το κρέας, τα γαλακτοκομικά και τα αυγά, εάν θέλει να πλησιάσει τους προτεινόμενους στόχους του συμβουλίου για το 2040.
Οι τιμολογήσεις των εκπομπών είναι ένας από τους τρόπους για να γίνει αυτό, σύμφωνα με την έκθεση του διοικητικού συμβουλίου, η οποία προτείνει να «αρχίσει η ΕΕ τις προετοιμασίες τώρα με σκοπό την εισαγωγή μέσων τιμολόγησης» στον τομέα των τροφίμων και της γεωργίας.
Πολιτικά, αυτό αντιμετώπισε έντονη αντίδραση από τα λόμπι της βιομηχανίας και τους νομοθέτες. «Δεν είμαστε αφελείς να πιστεύουμε ότι ένα τέτοιο σχέδιο είναι εύκολο να εφαρμοστεί», είπε ο Edenhofer.
Η αντίδραση στις πολιτικές αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής, είναι μια ανησυχητική νέα τάση
Δεν μπορεί να αποφευχθεί το γεγονός ότι οι πολιτικές που στοχεύουν στην αναπροσαρμογή της οικονομίας θα δημιουργήσουν αναταραχές και σε ορισμένες περιπτώσεις, το βάρος θα πέσει άδικα στα άτομα με χαμηλό εισόδημα, σύμφωνα με τους επιστήμονες. Για παράδειγμα, η νέα τιμή άνθρακα της ΕΕ στα καύσιμα θέρμανσης θα απορροφά μεγαλύτερο μερίδιο του εισοδήματος των νοικοκυριών στα φτωχά σπίτια.
Σε ολόκληρη την ΕΕ, οι ψηφοφόροι ανησυχούν για το κόστος αυτών των πολιτικών που συσσωρεύονται πέρα από τις πληθωριστικές πιέσεις. Δυστυχώς, η ακροδεξιά απευθύνεται σε αυτές τις ανησυχίες, επιτιθέμενες στα πράσινα μέτρα.
«Ορισμένες πολιτικές για το κλίμα είναι ανατρεπτικές και οπισθοδρομικές. Και είναι μια τεράστια πρόκληση», είπε ο Edenhofer. «Τα νοικοκυριά υψηλού εισοδήματος πρέπει να επωμιστούν μεγαλύτερο βάρος». Η έκθεση σημειώνει ότι η ΕΕ προσπάθησε να παράσχει κάποια αποζημίωση στους πληγόμενους περισσότερο, ιδίως μέσω του Ταμείου για το Κοινωνικό Κλίμα. Όμως εγείρονται ανησυχίες ότι το ταμείο μπορεί να μην έχει αρκετά χρήματα.
Τα πυρηνικά «όχι τόσο σημαντικά» όσο άλλες τεχνολογίες
Οι επιστήμονες αφιέρωσαν 20 σελίδες της έκθεσης σε συζητήσεις σχετικά με διάφορους «μοχλούς» που μπορεί να χρησιμοποιήσει η ΕΕ για να εξαλείψει τη ρύπανση από άνθρακα στον ενεργειακό τομέα. Αξιοσημείωτη για την απουσία της από αυτόν τον κατάλογο ήταν η πυρηνική ενέργεια.
Σε μια ξεχωριστή παράγραφο, οι επιστήμονες εξήγησαν αυτόν τον αποκλεισμό. Τα πυρηνικά «γενικά μειώνονται από το 2006», λέει. Δεδομένων των «μακριών προθεσμιών» για τα πυρηνικά έργα, καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι αυτή η πηγή ενέργειας δεν θα μπορούσε να παίξει ρόλο στην ώθηση της ΕΕ προς τους βραχυπρόθεσμους κλιματικούς στόχους της. Περαιτέρω αβεβαιότητα έχει δημιουργηθεί από την ευπάθεια της πυρηνικής βιομηχανίας στην ξηρασία, η οποία έχει προκαλέσει το κλείσιμο των μονάδων κατά τους καλοκαιρινούς μήνες.
Η διοχέτευση χρημάτων της ΕΕ για την κλιματική αλλαγή, στην πυρηνική ενέργεια ήταν μια συνεχης μάχη μεταξύ της φιλικής προς τα πυρηνικά γαλλικής κυβέρνησης και των βαθιά σκεπτικιστών Γερμανών. Ο πρόεδρος του συμβουλευτικού συμβουλίου Ederhofer – ο ίδιος Γερμανός – είπε ότι όταν επρόκειτο για τα πυρηνικά: «Βασικά είμασταν αγνωστικιστές».
Ορισμένα από τα σενάρια του συμβουλίου προβλέπουν μεγάλη αύξηση της πυρηνικής ενέργειας, είπε. Όμως «βλέπουμε ότι η κατασκευή νέων αντιδραστήρων στην ΕΕ δεν επιταχύνεται – είναι μέχρι στιγμής πολύ ακριβή και απαιτεί πολύ περισσότερο χρόνο από ό,τι αναμενόταν». Πρόσθεσε οτι: «Έχουμε επικεντρωθεί σε θέματα όπως η απομάκρυνση του διοξειδίου του άνθρακα, η δέσμευση και αποθήκευση άνθρακα και η επέκταση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, τα οποία κατα την άποψή μας είναι πολύ πιο σημαντικά».
Μικρότερα σπίτια, μικρότερα αυτοκίνητα – Οι Ευρωπαίοι πρέπει να καταναλώνουν λιγότερα
Η κατανάλωση κρέατος είναι μόνο ένας απο τους τομείς όπου η συμβουλευτική επιτροπή πιστεύει πως οι Βρυξέλλες πρέπει να παρέμβουν για να ενθαρρύνουν τους Ευρωπαίους να υιοθετήσουν έναν πιο βιώσιμο τρόπο ζωής.
«Οι πολιτικές της ΕΕ θα πρέπει να δίνουν πιο δυναμικά κίνητρα για τη μείωση της ζήτησης ενέργειας και υλικών», γράφουν οι συντάκτες της έκθεσης. Αυτό περιλαμβάνει ορισμένα μέτρα που οι περισσότεροι Ευρωπαίοι δεν θα πρόσεχαν, όπως η χρήση υπαρχόντων κτιρίων αντί η κατασκευή νέων από την αρχή. Όμως άλλες πολιτικές θα παρέμβουν άμεσα στις ζωές των ανθρώπων.
Η έκθεση αναφέρει ότι οι κυβερνήσεις θα μπορούσαν να αλλάξουν τη φορολογία για να ενθαρρύνουν τους ανθρώπους να μετακομίσουν σε μικρότερα σπίτια – που απαιτούν λιγότερη ενέργεια για θέρμανση – μόλις τα παιδιά τους φύγουν από το σπίτι ή να δώσουν κίνητρα στην αγορά μικρότερων, πιο αποδοτικών ηλεκτρικών αυτοκινήτων έναντι SUV μηδενικών εκπομπών.
Η Ευρώπη πρέπει να σταματήσει τον εθισμό της στο φυσικό αέριο
Για να επιτύχει τους κλιματικούς στόχους, η ΕΕ πρέπει «να καταργήσει σχεδόν πλήρως τη χρήση άνθρακα και ορυκτών καυσιμων στη δημόσια παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και θερμότητας» έως το 2040, λέει το συμβουλευτικό συμβούλιο, επικρίνοντας το μπλοκ για την απροθυμία του να αντιμετωπίσει ιδιαίτερα το φυσικό αέριο.
«Η στάση της ΕΕ για τον ρόλο του φυσικου αερίου είναι διφορούμενη, οδηγώντας σε δαπανηρές υποδομές και θεσμικά αδιεξοδα και καθυστέρηση στη σταδιακή κατάργηση των ορυκτών καυσίμων», αναφέρουν οι συγγραφείς. Ένας βασικός λόγος είναι οτι η ΕΕ και τα κράτη μέλη της συνεχίζουν να ρίχνουν χρήματα στο φυσικό αέριο με τη μορφή επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων, οι οποίες αυξήθηκαν στον απόηχο της ενεργειακής κρίσης του 2022. «Κάποιοι μπορεί να υποστηρίξουν ότι αυτό είναι μόνο ένα προσωρινό φαινόμενο», είπε ο Edenhofer. «Αλλά δεν βλέπουμε ένα σαφές σχέδιο σταδιακής κατάργησης στα περισσότερα κράτη μέλη».
Όμως η περικοπή των επιδοτήσεων είναι ένα λεπτό θέμα: Οι προγραμματισμένες περικοπές των επιδοτήσεων ντίζελ – για λόγους προϋπολογισμού και όχι για λόγους κλιματικής πολιτικής – προκάλεσαν πανεθνικές διαμαρτυρίες από Γερμανούς αγρότες νωρίτερα αυτόν τον μήνα.
Πηγή: POLITICO
