Σύνταξη – επιμέλεια: Στέλιος Βασιλούδης
Τα σημάδια των δραστικών – και σε ορισμένες περιπτώσεις μη αναστρέψιμων – αλλαγών που έχει προκαλέσει ο άνθρωπος στο κλίμα είναι πλέον αδύνατο να αγνοηθούν.
Η Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) δεν μασάει τα λόγια της όταν περιγράφει τις καταστροφικές επιπτώσεις που έχουν προκαλέσει οι άνθρωποι στον πλανήτη. «Είναι αδιαμφισβήτητο ότι η ανθρώπινη δραστηριότητα έχει θερμάνει την ατμόσφαιρα, τους ωκεανούς και τη γη», αναφέρει η τελευταία έκθεσή της.
Από τα κύματα καύσωνα και τις πυρκαγιές μέχρι τις ραγδαίες βροχοπτώσεις και τις πλημμύρες, το 2023 μας έχει δώσει μια γεύση από τις επιπτώσεις που μπορούμε να περιμένουμε τις επόμενες δεκαετίες και αιώνες. Εν ολίγοις, τα νέα δεν είναι καλά. Χωρίς πολύ σημαντικές μειώσεις στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου – αμέσως – είναι πολύ πιθανό οι παγκόσμιες θερμοκρασίες να ξεπεράσουν το όριο των 1,5 βαθμών Κελσίου, που ορίστηκε στη συμφωνία του Παρισιού για το κλίμα του 2015.
Ακόμη και αν περιορίσουμε τις εκπομπές, η στάθμη της θάλασσας θα συνεχίσει σχεδόν σίγουρα να ανεβαίνει καθ’ όλη τη διάρκεια αυτού του αιώνα και μπορεί να συνεχίσει να αυξάνεται για αιώνες ή χιλιετίες πέρα από αυτό. Τα ακραία καιρικά φαινόμενα έχουν γίνει πιο συχνά από το 1950 και μετά και θα συνεχίσουν να γίνονται πιο συχνά και πιο σοβαρά, καθώς αυξάνονται οι παγκόσμιες θερμοκρασίες.
Το μήνυμα δεν θα μπορούσε να είναι πιο σαφές: Πρέπει να κάνουμε ό,τι μπορούμε για να μειώσουμε τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, αυτή τη στιγμή. Αν δεν λάβουμε σοβαρά μέτρα για να σταματήσουμε τις εκπομπές, βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια Γη που είναι πιο ζεστή, μαστίζεται από πιο ακραίες καιρικές συνθήκες και γίνεται όλο και λιγότερο φιλόξενη από τον ήδη θερμαινόμενο πλανήτη που έχουμε σήμερα.
Ακολουθούν όλα όσα πρέπει να γνωρίζουμε για το πού βρισκόμαστε με την κλιματική κρίση.
1.Υπάρχει περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα στην ατμόσφαιρα μας από οποιαδήποτε άλλη στιγμή στην ιστορια του ανθρώπου
Το παρατηρητήριο Mauna Loa στη Χαβάη παρακολουθεί την ατμοσφαιρική συγκέντρωση CO2 της Γης από τα τέλη της δεκαετίας του 1950. Το 2022, η παγκόσμια μέση συγκέντρωση που κατέγραψε ήταν 417,06 μέρη ανά εκατομμύριο (ppm). Τα προβιομηχανικά επίπεδα ήταν 278 ppm, πράγμα που σημαίνει ότι βρισκόμαστε στα μισά του δρόμου προκειμένου να διπλασιάσουμε τη συγκέντρωση CO2 στην ατμόσφαιρα σε σύγκριση με την περίοδο μεταξύ 1750 και 1800.
Οι συγκεντρώσεις CO2 κυμαίνονται ανάλογα με τις εποχές, ενώ η ταχύτητα με την οποία αυξάνονται ετησίως επηρεάζεται από την ανθρώπινη συμπεριφορά. Για παράδειγμα, η αυξανόμενη συγκέντρωση CO2 στην ατμόσφαιρα επιβραδύνθηκε κατά τα πρώτα στάδια της πανδημίας όταν μειώθηκαν οι εκπομπές, αλλά στη συνέχεια αυξήθηκε απότομα το 2021 καθώς ο κόσμος άνοιξε ξανά. Έκτοτε, η ετήσια αύξηση των εκπομπών και της συγκέντρωσης CO2 στην ατμόσφαιρα επιβραδύνθηκε ξανά.
Η παγκόσμια μέση συγκέντρωση CO2 για το 2023 προβλέπεται να είναι 419,2 ppm. Η τελευταία φορά που η ατμόσφαιρα της Γης περιείχε τόσο πολύ CO2 ήταν πριν από 3 εκατομμύρια χρόνια, όταν η στάθμη της θάλασσας ήταν αρκετά μέτρα υψηλότερα και εμφανίστηκαν δέντρα στο νότιο πόλο.
2. Επιταχύνουμε συνεχώς στο δρομο για υπέρβαση του ορίου των 1,5 βαθμων Κελσίου της συμφωνίας του Παρισιού
Το 2015, τα κράτη που υπέγραψαν τη Συμφωνία του Παρισιού έθεσαν έναν φιλόδοξο στόχο να διατηρήσουν την υπερθέρμανση του πλανήτη κάτω από 1,5 βαθμούς Κελσίου. Η τελευταία έκθεση της IPCC διευκρινίζει πόσο δύσκολο θα είναι για τον κόσμο να παραμείνει κάτω από αυτό το όριο, εκτός εάν μειώσουμε δραστικά τις εκπομπές τώρα. Η έκθεση μοντελοποιεί πέντε διαφορετικά μελλοντικά σενάρια εκπομπών – από πολύ υψηλές έως χαμηλές εκπομπές – και σε κάθε σενάριο η επιφάνεια του πλανήτη αναμένεται να θερμανθεί κατα τουλάχιστον 1,5 βαθμούς.
Από τα σενάρια εκπομπών που μοντελοποιήθηκαν, μόνο το σενάριο των πολύ χαμηλών εκπομπών εκτιμά ότι ο κόσμος θα δει λιγότερο από 1,5 βαθμους θέρμανσης μέχρι το τέλος του 21ου αιώνα. Σε αυτό το σενάριο, οι θερμοκρασίες είναι πιθανό να υπερβούν τους 1,5 βαθμούς θέρμανσης μεταξύ 2041 και 2060, πριν επιστρέψουν στους 1,4 βαθμούς θέρμανσης μέχρι το τέλος του αιώνα. Αυτό το σενάριο θα απαιτούσε από τον κόσμο να μειώσει δραματικά τις εκπομπές του σχεδόν άμεσα.
Όμως το σημείο στο οποίο ο κόσμος θα ξεπεράσει το όριο των 1,5 βαθμων θα μπορούσε να είναι πολύ νωρίτερα. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Μετεωρολογική Ενωση, υπάρχει πιθανότητα 66% για υπέρβαση 1,5 βαθμων υπερθερμανσης για τουλάχιστον ένα χρόνο μεταξύ 2023 και 2027. Πράγματι, το όριο των 1,5 βαθμων έχει ήδη παραβιαστεί για περιόδους εβδομάδων και μηνών – το 2015, 2016, 2020 και το 2023. Ο Ιούλιος 2023 ήταν ο πιο ζεστός μήνας που έχει καταγραφεί ποτέ, με θερμοκρασίες να σπάνε ρεκόρ επί τέσσερις συνεχόμενες ημέρες.
Με βάση τις τρέχουσες εκπομπές και τις πολιτικές που ακολουθούνται, ο κόσμος είναι πιθανό να αντιμετωπίσει άνοδο 2,7 βαθμων Κελσίου μέχρι το 2100.
3. Ο προϋπολογισμός άνθρακα που απομένει είναι εξαιρετικα μικρός
Στον πυρήνα της, η κλιματική αλλαγή είναι πολύ απλή στην κατανόηση. Όσο περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα – και άλλα αέρια του θερμοκηπίου – ρίχνουμε στην ατμόσφαιρα, τόσο οι υψηλότερες παγκόσμιες θερμοκρασίες θα αυξάνονται. Μεταξύ 1850 και 2021, οι άνθρωποι απελευθέρωσαν περίπου 2.500 γιγατόνους CO2 στην ατμόσφαιρα (1 γιγατόνος ισούται με 1 δισεκατομμύριο μετρικούς τόνους). Μέχρι στιγμής, αυτές οι εκπομπές έχουν οδηγήσει σε αύξηση της θερμοκρασίας κατά 1,1 βαθμούς Κελσίου σε σύγκριση με τα προβιομηχανικά επίπεδα.
Για να έχουμε 50-50 πιθανότητες να παραμείνουμε κάτω από 1,5 βαθμούς Κελσίου, θα πρέπει να απελευθερώσουμε μόνο 250 επιπλέον γιγατόνους CO2 στην ατμόσφαιρα – και αυτό περιλαμβάνει εκπομπές από τις αρχές του 2023. Για να το κατανοήσουμε καλύτερα, το 2022 εκπέμψαμε 36,8 γιγατόνους CO2 και οι παγκόσμιες ετήσιες εκπομπές δεν έχουν ακόμη κορυφωθεί. Με άλλα λόγια, έχουμε ξεπεράσει τον προϋπολογισμό των 1,5 βαθμων – είναι απλώς θέμα του πότε και όχι του αν θα ξεπεράσουμε το όριο της συμφωνιας του Παρισιού.
Με την ίδια λογική, και άλλα όρια θέρμανσης έχουν προϋπολογισμό. Για να έχουμε 50-50 πιθανότητες να διατηρήσουμε την άνοδο της θερμοκρασίας κάτω από τους 2 βαθμούς Κελσίου, πρέπει να εκπέμπουμε λιγότερους από 1.350 γιγατόνους CO2 από το 2020 και μετά. Από τα μέσα του 2023, απομένουν περίπου μόνο 1.000 γιγατόνοι από αυτόν τον προϋπολογισμό.
4. Τα ακραία φαινόμενα υψηλών θερμοκρασιων, έχουν γίνει πιο συχνα και σοβαρα.
Χρειάζεται μόνο να σκεφτούμε τις πρόσφατες καταστροφικές πυρκαγιές στον Καναδά και τη Χαβάη, την Ελλάδα και την Πορτογαλια και τις καυτές θερμοκρασίες στις νοτιοδυτικές Ηνωμένες Πολιτείες, για να δούμε ότι η κλιματική αλλαγή οδηγεί σε συχνότερα και πιο έντονα φαινόμενα καύσωνα.
Το είδος του ακραίου γεγονότος υψηλών θερμοκρασιων που είχε πιθανότητα να συμβεί μία φορά κάθε 10 χρόνια μεταξύ 1850 και 1900 είναι τώρα πιθανό να συμβαίνει 2,8 φορές κάθε 10 χρόνια. Σε έναν κόσμο που αγγίζει τους 1,5 βαθμους υπερθέρμανσης, τέτοια γεγονότα είναι πιθανό να συμβαίνουν 4,1 φορές κάθε 10 χρόνια. Το ίδιο ισχύει για τα γεγονότα μία φορά στα 50 χρόνια. Είναι πλέον πιθανό να εμφανιστούν 4,8 φορές σε 50 χρόνια και σε έναν κόσμο που θα υπερβεί τους 1,5 βαθμούς υπερθέρμανσης, 8,6 φορές κάθε 50 χρόνια.
Οι έντονες βροχοπτώσεις είναι επίσης πιο συχνές λόγω της κλιματικής αλλαγής. Το είδος της έντονης ημερήσιας βροχής που πριν από 150 χρόνια θα συνέβαινε μόνο μία φορά κάθε 10 χρόνια συμβαίνει τώρα 1,3 φορές κάθε 10 χρόνια. Σε έναν κόσμο που υπερθερμαίνεται κατά 1,5 βαθμούς Κελσίου, αυτό θα ανέβει έως και 1,5 φορές. Καθώς αυξάνεται η συχνότητα, αυξάνεται και η σοβαρότητα – μπορούμε να περιμένουμε αυτά τα ακραία καιρικά φαινόμενα να είναι θερμότερα και πιο υγρά από εκείνα που προηγήθηκαν.
5.Έχουμε ήδη προκαλέσει υπερθέρμανση 1,1 βαθμων Κελσίου
Η τελευταία έκθεση της IPCC εκτιμά ότι οι παγκόσμιες επιφανειακές θερμοκρασίες είναι τώρα 1,1 βαθμούς Κελσίου υψηλότερες από ό,τι ήταν μεταξύ 1850 και 1900. Οι παγκόσμιες επιφανειακές θερμοκρασίες έχουν αυξηθεί ταχύτερα από το 1970 και μετά από ό,τι σε οποιαδήποτε περίοδο 50 ετών τα τελευταία 2.000 χρόνια, και αυτό είναι ιδιαίτερα έντονο τα τελευταία χρόνια.
Από το 2023 έως το 2027, η μέση ετήσια θερμοκρασία προβλέπεται να κυμαίνεται μεταξύ 1,1 και 1,8 βαθμους Κελσίου υψηλότερα από τον μέσο ετήσιο όριο μεταξύ 1850-1900. Υπάρχει 98% εκτιμώμενη πιθανότητα ότι ένα από τα χρόνια αυτής της περιόδου θα ξεπεράσει το 2016 ως το πιο ζεστό έτος που έχει καταγραφεί.
Τα παγκόσμια καιρικά συστήματα θα είναι ένας παράγοντας σε αυτό. Το 2023 ξεκίνησε μια περίοδος Ελ Νίνιο, όταν οι θερμοκρασίες της θάλασσας θερμαίνονται στον κεντρικό και ανατολικό Ειρηνικό Ωκεανό με αποτέλεσμα την αύξηση της θερμοκρασίας παγκοσμίως και την αύξηση του κινδύνου ακραίων καιρικών συνθηκών. Όμως σε περίπτωση που υπήρχε οποιαδήποτε αμφιβολία, η τελευταία έκθεση της IPCC καθιστά σαφές ότι οι κύριοι παράγοντες της αύξησης της παγκόσμιας θερμοκρασίας είναι τα αέρια του θερμοκηπίου που εκλύονται από τον άνθρωπο.
6. Τα δύο τρίτα των ακραίων καιρικών φαινομένων των τελευταίων 20 ετων, είναι ανθρωπογενη
Ο αριθμός των πλημμυρών και των περιπτώσεων έντονων βροχοπτώσεων τετραπλασιάστηκε από το 1980 και διπλασιάστηκε από το 2004 και μετα. Οι ακραίες θερμοκρασίες, οι ξηρασίες και οι πυρκαγιές έχουν επίσης υπερδιπλασιαστεί τα τελευταία 40 χρόνια. Ενώ κανένα ακραίο καιρικό συμβάν δεν οφείλεται ποτέ σε μία μόνο αιτία, οι επιστήμονες του κλίματος εντοπίζουν όλο και περισσότερο τα ανθρώπινα δακτυλικά αποτυπώματα στις πλημμύρες, τα κύματα καύσωνα, τις ξηρασίες και τις καταιγίδες.
Το Carbon Brief, ένας ιστότοπος με έδρα το Ηνωμένο Βασίλειο που καλύπτει την επιστήμη του κλίματος, συγκέντρωσε δεδομένα από 400 μελέτες σχετικά με τον «καταλογισμό ακραίων γεγονότων» και διαπίστωσε ότι το 71% όλων των ακραίων καιρικών φαινομένων που μελετήθηκαν τα τελευταία 20 χρόνια έγιναν πιο πιθανά ή πιο σοβαρά από ανθρώπινες δραστηριότητες – συμπεριλαμβανομένου του 93% των περιπτωσεων ακραίων υψηλών θερμοκρασιών.
7. Η στάθμη της θάλασσας ανεβαίνει σήμερα πιο γρήγορα από ποτέ
Το λιώσιμο των στρωμάτων πάγου και των παγετώνων και η θέρμανση των ωκεανών οδηγούν σε υψηλότερα επίπεδα τη στάθμη της θάλασσας. Από το 1900, η στάθμη της θάλασσας έχει ανέβει ταχύτερα από οποιονδήποτε προηγούμενο αιώνα τα τελευταία τουλάχιστον 3.000 χρόνια, και αυτό πρόκειται να συνεχιστεί για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα.
Η διαδικασία επίσης επιταχύνεται. Τα τελευταία 140 χρόνια, η στάθμη της θάλασσας έχει ανέβει παγκοσμίως κατά 21 έως 24 εκατοστά. Όμως περίπου 10 εκατοστά από αυτή την άνοδο έχουν σημειωθεί από το 1992 και μετά.
Επειδή οι ωκεανοί χρειάζονται πολύ χρόνο για να ζεσταθούν, υπάρχει ήδη μεγάλη άνοδος της στάθμης της θάλασσας. Εάν η θέρμανση περιοριστεί στους 1,5 βαθμούς Κελσίου, τότε η παγκόσμια μέση στάθμη της θάλασσας θα ανέβει μεταξύ 2 και 3 μέτρων τα επόμενα 2.000 χρόνια. Εάν η θέρμανση περιοριστεί στους 2 βαθμούς Κελσίου, η παγκόσμια μέση στάθμη της θάλασσας θα ανέλθει μεταξύ 2 και 6 μέτρων πάνω από τα σημερινά επίπεδα.
8. Ο αρκτικός θαλάσσιος πάγος μειώνεται ραγδαία
Οι θερμοκρασίες στην Αρκτική αυξάνονται ταχύτερα από σχεδόν οπουδήποτε αλλού στον πλανήτη. Μεταξύ 2011 και 2020, ο ετήσιος θαλάσσιος πάγος της Αρκτικής έφτασε στο χαμηλότερο επίπεδό του από τουλάχιστον το 1850, και στα τέλη του καλοκαιριού ο θαλάσσιος πάγος της Αρκτικής ήταν μικρότερος από οποιαδήποτε άλλη στιγμή τα τελευταία τουλάχιστον 1.000 χρόνια. Από το 2022, η κάλυψη του θαλάσσιου πάγου της Αρκτικής μειώνεται με ρυθμό 12,6% ανά δεκαετία, σε σύγκριση με τη μέση έκτασή της κατά την περίοδο από το 1981 έως το 2010.
Σύμφωνα με όλα τα μελλοντικά σενάρια εκπομπών στην τελευταία έκθεση της IPCC, η ελάχιστη ποσότητα θαλάσσιου πάγου της Αρκτικής θα πέσει κάτω από το 1 εκατομμύριο τετραγωνικά χιλιόμετρα τουλάχιστον μία φορά πριν από το 2050 – καθιστώντας την περιοχή ουσιαστικά απαλλαγμένη από θαλάσσιους πάγους.
9. Ο κοσμος γίνεται όλο και πιο διψασμένος και πεινασμένος
Για πρώτη φορά εδώ και δεκαετίες, η παγκόσμια πείνα αυξάνεται – και η κλιματική αλλαγή είναι ένας μεγάλος λογος για αυτό. Τα ακραία καιρικά φαινόμενα από ξηρασίες έως καύσωνες επηρεάζουν τις αποδόσεις των καλλιεργειών και τη θρεπτική τους αξία και ορισμένες καλλιέργειες θα καταστούν μη βιώσιμες σε ορισμένες περιοχές. Υπό τη θερμική καταπόνηση, τα ζώα θα γίνουν λιγότερο παραγωγικά και πιο επιρρεπή σε παράσιτα και ασθένειες, που μπορεί να γίνουν πιο συχνά και να εξαπλωθούν.
Σε ολόκληρη την Αφρική, όπου πολλές χώρες αγωνίζονται με επισιτιστική ανασφάλεια, η αγροτική παραγωγικότητα έχει μειωθεί κατά 34% λόγω της κλιματικής αλλαγής. Μέχρι το 2050, ο κίνδυνος πείνας και υποσιτισμού θα μπορούσε να αυξηθεί κατά 20% παγκοσμίως λόγω των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής.
Οι καλλιέργειες, τα ζώα, τα οικοσυστήματα και οι άνθρωποι εξαρτώνται επίσης από το νερό – και ήδη ο ΟΗΕ εκτιμά ότι περίπου ο μισός πληθυσμός του πλανήτη αντιμετωπίζει λειψυδρία για ένα μέρος του έτους. Τα τελευταία 20 χρόνια, η κλιματική αλλαγή έχει εντείνει αυτή την έλλειψη μειώνοντας το νερό που αποθηκεύεται στην ξηρά.
Η ποιότητα του νερού επιδεινώνεται επίσης από την κλιματική αλλαγή, η οποία επιταχύνει την αστική μετανάστευση, καθιστώντας τις πηγές νερού πιο μολυσμένες. Προκαλεί επίσης πλημμύρες, ξηρασίες και υψηλότερες θερμοκρασίες του νερού, οι οποίες μπορούν να αυξήσουν τις ποσότητες ιζημάτων, παθογόνων και φυτοφαρμάκων στο νερό.
10. Ο μέσος πληθυσμός της άγριας ζωης έχει μειωθεί κατα 60% μέσα σε λίγο περισσότερο από 40 χρονια
Το μέσο μέγεθος των πληθυσμών σπονδυλωτών (θηλαστικά, ψάρια, πτηνά, αμφίβια και ερπετά) μειώθηκε κατά 69% μεταξύ 1970 και 2018, σύμφωνα με την ανά διετία αναφορά του Living Planet Report που δημοσιεύεται από τη Ζωολογική Εταιρεία του Λονδίνου και το WWF. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι οι συνολικοί πληθυσμοί ζώων έχουν μειωθεί κατά 69%, καθώς η έκθεση συγκρίνει τη σχετική μείωση διαφορετικών ζωικών πληθυσμών. Ας φανταστούμε έναν πληθυσμό 10 ρινόκερων όπου οι εννέα από αυτούς πέθαναν – μια μείωση πληθυσμού κατά 90%. Το προσθετουμε σε έναν πληθυσμό 1.000 σπουργιτιών, όπου πέθαναν 100 από αυτά – μια μείωση 10%. Η μέση μείωση του πληθυσμού σε αυτές τις δύο ομάδες θα ήταν 50%, παρόλο που η απώλεια μονάδων θα ήταν μόλις 10,08%. Και μεταξύ 1 και 2,5% των ζωικών ειδών έχουν ήδη εξαφανιστεί.
Με όποιον τρόπο κι αν αθροίσει κανεις τους αριθμούς, η κλιματική αλλαγή είναι ένας παράγοντας. Μια διεθνής ομάδα επιστημόνων που υποστηρίζεται από τον ΟΗΕ έχει πειστεί ότι η κλιματική αλλαγή παίζει αυξανόμενο ρόλο στο να οδηγεί τα είδη στην εξαφάνιση. Θεωρείται ότι είναι ο τρίτος μεγαλύτερος παράγοντας απώλειας βιοποικιλότητας μετά τις αλλαγές στη χρήση της γης και της θάλασσας και την υπερεκμετάλλευση των πόρων. Ακόμη και με ένα σενάριο υπερθέρμανσης κάτω των 2 βαθμών Κελσίου, το 5% των ζωικών και φυτικών ειδών θα κινδυνεύσουν με εξαφάνιση. Οι κοραλλιογενείς ύφαλοι είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι σε ακραία υπερθέρμανση. Η κάλυψή τους θα μπορούσε να μειωθεί σε μόλις 1% των σημερινών επιπέδων, στους 2 βαθμούς Κελσίου υπερθέρμανσης.
