Συνέντευξη: Σωτήρης Σκουλούδης
Για εφιαλτικά σενάρια ενός καυτού και άνυδρου μέλλοντος στη χώρα μας, κάνουν λόγο περιβαλλοντολόγοι, στο οποίο μπορεί να οδηγήσουν οι πολλές και συνεχόμενες μεγάλες πυρκαγιές που κατακαίνε τα δάση της Ελλάδας, σε συνδυασμό με την κλιματική αλλαγή.
Οι άμεσες συνέπειες των πυρκαγιών είναι η απώλεια της βιοποικιλότητας και η καταστροφή του φυσικού πλούτου της χώρας, όμως τα χειρότερα έρχονται μετά από λίγους μήνες ή λίγα χρόνια, όταν ακριβώς αυτές οι καταστροφές οδηγήσουν και σε σημαντική μείωση των υδάτινων πόρων της χώρας.
Μάλιστα, οι περιβαλλοντολόγοι προειδοποιούν ότι η χώρα μας απειλείται τα επόμενα χρόνια με λειψυδρία, κι ένας βασικός παράγοντας για αυτό δεν είναι άλλος από την απώλεια των δασών μας. Μια λειψυδρία με συνέπειες πρωτόγνωρες και ανήκουστες για την πολυχιλιετή ιστορία του τόπου, κατά την οποία οι μόνες λύσεις θα καθίστανται η… εισαγωγή του πόρου, που θα σταματήσει βεβαίως να είνα φθηνός και διαθέσιμος σε όλους…
Τον κώδωνα του κινδύνου έκρουσε πρώτη η Κομισιόν, με μια επιστημονική μελέτη του Κοινού Κέντρου Ερευνών της, στα τέλη της προηγούμενης χρονιάς, σύμφωνα με την οποία εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής προβλέπονται σημαντικές μειώσεις στην αναπλήρωση του υδροφόρου ορίζοντα, ιδίως για την Ελλάδα, με την ετήσια απώλεια να ανέρχεται στα 810 εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού.
Η μελέτη προειδοποιεί επίσης ότι «αν η ζήτηση νερού παραμείνει στα σημερινά επίπεδα και χωρίς σημαντικές προσπάθειες για εξοικονόμηση νερού, η άνοδος της θερμοκρασίας και η μείωση των βροχοπτώσεων λόγω κλιματικής αλλαγής στη Μεσόγειο θα προκαλέσει ακραίες αυξήσεις στη λειψυδρία. Οι άνθρωποι που ήδη έχουν επηρεασθεί υπό τις παρούσες κλιματικές συνθήκες, στο μέλλον θα έλθουν αντιμέτωποι με πολύ πιο σοβαρή έλλειψη νερού από ό,τι τώρα».
Ο Γιώργος Ηλιόπουλος, Πρόεδρος Ένωσης Πτυχιούχων Περιβαλλοντολόγων Ελλάδας, μιλώντας στο zougla.gr, υπερτονίζει αυτόν τον κίνδυνο, ο οποίος ενισχύεται ιδιαίτερα από την καταστροφή των δασών μας, καλώντας την Πολιτεία να λάβει άμεσα μέτρα. Όπως εξηγεί, «όταν υπάρχει κάλυψη με δάσος σε μια περιοχή, τότε το δάσος απορροφά το νερό της βροχής και αυτό φτάνει στο υπέδαφος, εμπλουτιζόντας έτσι τον υδροφόρο ορίζοντα και τις λεκάνες απορροής. Στη συνέχεια το νερό αυτό «αξιοποιείται» με φυσικές διαδικασίες και μπορεί, για παράδειγμα, να καταλήγει και στις πηγές από τις οποίες πίνουμε το νερό
»Όταν όμως το δάσος καίγεται, τότε το νερό της βροχής δεν απορροφάται κάθετα προς τα κάτω στο υπέδαφος, αλλά κυλάει και χάνεται. Αν είναι έντονη και απότομη η βροχόπτωση δε, τότε επέρχονται οι πλημμύρες, ένα πολύ επικίνδυνο όπως γνωρίζουμε καλά στη χώρα μας φαινόμενο».
«Επίσης, ούτως ή άλλως λόγω των φαινομένων της κλιματικής αλλαγής που συνεπάγεται την αύξηση της θερμοκρασίας, σημειώνεται μεγαλύτερη εξάτμιση του νερού, άρα μειώνονται οι διαθέσιμοι πόροι σε εθνικό επίπεδο».
«Φυσική διεργασία οι πυρκαγιές στα δάση – αφύσικο αυτό που συμβαίνει στην Ελλάδα»
Οι πυρκαγιές στα δάση, όσον αφορά συγκεκριμένα στα ελληνικά οικοσυστήματα, είναι μια φυσική διεργασία, που «πρέπει να συμβαίνει», ανά ορισμένες δεκαετίες, προκειμένου να αναγεννώνται τα δέντρα.
«Αρχές, όπως της Καλιφόρνια όπου έχουν παρόμοια οικοσυστήματα, σε μη κατοικημένες περιοχές επιλέγουν συχνά να αφήσουν τις πυρκαγιές να εκδηλωθούν και να κάψουν, γνωρίζοντας ότι σε 3-4 χρόνια τα οικοσυστήματα και τα δέντρα μπορούν να ανακάμψουν πλήρως. Και όχι απλά να ανακάμψουν, αλλά το δάσος να γίνει καλύτερο, πιο πυκνό, με πιο δυνατά, σφριγηλά, δέντρα. Διότι με την κατάλληλη προστασία της καμένης περιοχής, σε λίγα χρόνια θα έχουμε ένας δάσος πιο νέο, πιο δυνατό, σε καλύτερη κατάσταση από ότι ήταν πριν».
Απαραίτητη προϋπόθεση είναι όμως αυτό που θα κάνουμε -ή δεν θα κάνουμε- μετά την πυρκαγιά. «Δεν πρέπει να υπάρξει βόσκηση και να μπει μπουλντόζα για χτίσιμο στις καμένες εκτάσεις. Αυτές είναι οι βασικές απειλές στη χώρα μας. Δυστυχώς, ακόμα και σήμερα, παρατηρούμε ότι παρά την αυστηρή νομοθεσία και τη θέσπιση δασικών χαρτών, πολύ συχνά οι νόμοι δεν επιβάλλονται», υπογραμμίζει ο πρόεδρος της Ένωσης Πτυχιούχων Περιβαλλοντολόγων.
Διότι, «στην ελληνική περίπτωση, συνήθως οι φωτιές στα δάση δεν προκαλούνται από φυσικά αίτια. Θα μπορούσαμε λοιπόν να μην ανησυχούμε αν τα δάση μας ήταν ανέπαφα και δεν υπήρχε ανθρώπινη παρέμβαση. Αντίθετα τα δάση μας είναι ιδιαίτερα συρρικνωμένα και πιέζονται από τις ανθρωπογενείς δραστηριότητες»…
Και καταλήγει ο Γιώργος Ηλιόπουλος:
«Ελλάδα και Κύπρος θα αντιμετωπίσουν το εντονότερο πρόβλημα λειψυδρίας μέχρι το 2050. Παράλληλα, είναι οι δύο χώρες που δεν έχουν κάνει απολύτως τίποτα για αυτό, δηλαδή δεν έχουν λάβει κανένα μέτρο. Ως Περιβαλλοντολόγοι, κρούουμε τον κώδωνα του κινδύνου για το κρίσιμο αυτό ζήτημα. Είναι το ίδιο σπουδαίο θέμα όπως και η ενέργεια. Θέλουμε να φτάσουμε στο σημείο στην Ελλάδα να εισάγουμε το νερό μας; Θέλουμε να το καταναλώνουμε με τρόπους πολύ ακριότερους από σήμερα»;
Ακούστε τη συνέντευξη του Γιώργου Ηλιόπουλου:
H έκθεση της Κομισιόν
Η Ελλάδα και οι άλλες χώρες της νότιας Ευρώπης (Ισπανία, Ιταλία, Κύπρος), αλλά και η Τουρκία, προβλέπεται να αντιμετωπίσουν αυξημένες ελλείψεις νερού, σύμφωνα με μια νέα επιστημονική μελέτη του Κοινού Κέντρου Ερευνών (JRC) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Η έρευνα – που αξιολογεί τις μελλοντικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, των αλλαγών στις χρήσεις γης και των συνηθειών στην κατανάλωση του νερού- εκτιμά ότι ενώ από τη μία θα υπάρχουν αυξημένες πλημμύρες, από την άλλη θα επιδεινώνεται η λειψυδρία, ιδίως τα καλοκαίρια.
Οι συνέπειες αποδίδονται κατά κύριο λόγο στην κλιματική αλλαγή (σε ποσοστό 80% ως 90%) και δευτερευόντως σε άλλους παράγοντες, όπως η χρήση της γης και του νερού (10% ως 20%).
Οι ερευνητές προβλέπουν σημαντικές μειώσεις στην αναπλήρωση του υδροφόρου ορίζοντα, ιδίως για την Ελλάδα (προβλέπεται μια ετήσια απώλεια της τάξης των 810 εκατομμυρίων κυβικών μέτρων νερού), την Ισπανία και την Πορτογαλία, κάτι που σημαίνει μειωμένη διαθεσιμότητα νερού για άρδευση γεωργικών καλλιεργειών, άρα και μειωμένη διαθεσιμότητα τροφίμων.
Η αυξανόμενη ξηρασία στον Ευρωπαϊκό Νότο θα οδηγήσει σε ολοένα μεγαλύτερη έλλειψη νερού και σε μειωμένα υδάτινα αποθέματα για τα υδροηλεκτρικά εργοστάσια σε μεσογειακές χώρες όπως η Ελλάδα. Αυτό θα έχει ως συνέπεια, εκτός από τη γεωργία και τα τρόφιμα, να επηρεασθούν αρνητικά επίσης οι τομείς της παραγωγής ενέργειας και των μεταφορών.
Για την Ελλάδα -σε περίπτωση ανόδου της θερμοκρασίας κατά δύο βαθμούς- αναμένεται μια ετήσια μείωση της τάξης του 2% στην εισροή υδάτων στα υδροηλεκτρικά εργοστάσια, ενώ αντίθετα για τη βόρεια Ευρώπη προβλέπεται μια αύξηση περίπου κατά 13%. Αν όμως η άνοδος της θερμοκρασίας είναι μεγαλύτερη, έως το τέλος του αιώνα η μείωση στα υδροηλεκτρικά εργοστάσια μπορεί να φθάσει το 10%.
Η Ελλάδα και η Κύπρος είναι οι δύο χώρες που -με μια άνοδο της θερμοκρασίας κατά δύο βαθμούς- προβλέπεται να έχουν την μεγαλύτερη πίεση στη διαθεσιμότητα του νερού, καθώς προβλέπεται μια αύξηση περίπου κατά 100% στην αναλογία ζήτησης νερού προς διαθεσιμότητά του (water demand-availability ratio-WEI), δηλαδή θα έχουν την μεγαλύτερη ανισορροπία ζήτησης-προσφοράς νερού στην Ευρώπη.
Οι επιστήμονες έκαναν εκτιμήσεις σε βάθος 30 ετών με βάση αφενός ένα αισιόδοξο σενάριο (θα επιτευχθεί ο στόχος της Συμφωνίας των Παρισίων το 2015 για άνοδο της παγκόσμιας θερμοκρασίας λιγότερο από δύο βαθμούς Κελσίου) και αφετέρου ένα απαισιόδοξο σενάριο (η άνοδος της θερμοκρασίας θα ξεπεράσει τους δύο βαθμούς και μπορεί να φθάσει ακόμη και τους τέσσερις).
Αν και στην πρώτη πιο αισιόδοξη περίπτωση οι συνέπειες αναμένονται λιγότερο σοβαρές, παρόλα αυτά πάλι προβλέπονται τόσο περισσότερες πλημμύρες, όσο και μεγαλύτερη λειψυδρία.
Συνολικά, στις μεσογειακές χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μεταξύ των οποίων η Ελλάδα, ο αριθμός των ανθρώπων που προβλέπεται να επηρεασθούν από την έλλειψη νερού έως το τέλος του αιώνα μας, αν ισχύσει το αισιόδοξο σενάριο, θα αυξηθεί από 85 εκατομμύρια σήμερα, σε 104 εκατομμύρια.
Οι χώρες της Κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης θα έχουν στο μέλλον μεγαλύτερα αποθέματα νερού κάθε χρόνο, αλλά και περισσότερες πλημμύρες σε σχέση με τις χώρες της Νότιας Ευρώπης.
Η μελέτη προτείνει να ληφθούν περισσότερα προληπτικά μέτρα, ιδίως στη Νότια Ευρώπη, όπως καλύτερη διαχείριση του νερού για άρδευση, ώστε να μη γίνεται σπατάλη του, φύτεμα περισσότερων καλλιεργειών ανθεκτικών στην ξηρασία, αύξηση του τιμολογίου για αγροτική και βιομηχανική χρήση του νερού, ανάπτυξη νέων τεχνολογιών ψύξης στις μονάδες ηλεκτροπαραγωγής, ώστε να καταναλώνουν λιγότερο νερό κ.α.
Η μελέτη προειδοποιεί ότι «αν η ζήτηση νερού παραμείνει στα σημερινά επίπεδα και χωρίς σημαντικές προσπάθειες για εξοικονόμηση νερού, η άνοδος της θερμοκρασίας και η μείωση των βροχοπτώσεων λόγω κλιματικής αλλαγής στη Μεσόγειο θα προκαλέσει ακραίες αυξήσεις στη λειψυδρία. Οι άνθρωποι που ήδη έχουν επηρεασθεί υπό τις παρούσες κλιματικές συνθήκες, στο μέλλον θα έλθουν αντιμέτωποι με πολύ πιο σοβαρή έλλειψη νερού από ό,τι τώρα».
Μια δεύτερη μελέτη επιβεβαιώνει
Μια δεύτερη διεθνής έρευνα, με επικεφαλής τον καθηγητή Ασίς Σάρμα του Πανεπιστημίου της Νέας Νότιας Ουαλίας της Αυστραλίας, τα αποτελέσματα της οποίας δημοσιεύθηκαν σε διάφορα επιστημονικά περιοδικά (Nature Geoscience, Geophysical Research Letters, Scientific Reports, Water Resources Research), επιβεβαιώνει το παράδοξο: τα αποθέματα νερού συρρικνώνονται, ενώ η κλιματική αλλαγή προκαλεί πιο έντονες βροχοπτώσεις και πλημμύρες.
Η αιτία είναι ότι η άνοδος της θερμοκρασίας οδηγεί σε μεγαλύτερη ξηρασία του εδάφους, ιδίως σε περιοχές ήδη ξηρές.
Η μελέτη – η πιο εκτεταμένη διεθνής ανάλυση για τις βροχές και τις ροές των ποταμών μέχρι σήμερα- έλαβε υπόψη της στοιχεία από χιλιάδες σταθμούς παρατήρησης σε 160 χώρες.
«Αυτό που δεν περιμέναμε, είναι ότι, παρά τις έξτρα βροχές παντού στον κόσμο, τα μεγάλα ποτάμια σταδιακά στερεύουν. Λιγότερο νερό στα ποτάμια μας σημαίνει λιγότερο νερό στις πόλεις και στα αγροκτήματα. Και πιο ξηρό έδαφος σημαίνει πως οι αγρότες θα χρειάζονται περισσότερο νερό για να μεγαλώσουν τις ίδιες καλλιέργειες.
Είναι τρομερά ανησυχητικό ότι κάτι παρόμοιο συμβαίνει παντού στον κόσμο».
Οι επιστήμονες έχουν υπολογίσει ότι για κάθε 100 σταγόνες βροχής που πέφτουν στη γη, μόνο οι 36 μετατρέπονται σε «μπλε νερό», δηλαδή εισέρχονται στις λίμνες, στα ποτάμια και στον υδροφόρο ορίζοντα, συνεπώς μπορούν να αξιοποιηθούν για τις ανθρώπινες ανάγκες. Τα υπόλοιπα δύο τρίτα της βροχής γίνονται «πράσινο νερό», δηλαδή κατακρατούνται ως υγρασία από το έδαφος.
Όσο ανεβαίνει η θερμοκρασία του πλανήτη, τόσο περισσότερο νερό εξατμίζεται από το έδαφος, το οποίο έτσι απορροφά μεγαλύτερη ποσότητα της βροχής, με αποτέλεσμα να απομένει όλο και λιγότερο «μπλε νερό» για ανθρώπινη χρήση.
«Το πρόβλημα είναι διπλό», τόνισε ο Σάρμα. «Από τη μία ολοένα λιγότερο νερό καταλήγει εκεί όπου μπορούμε να το αποθηκεύσουμε για κατοπινή χρήση. Από την άλλη, οι βροχές γίνονται πιο έντονες, κατακλύζοντας τα συστήματα απορροής στις πόλεις και οδηγώντας σε συχνότερες και πιο έντονες πλημμύρες σε αστικές περιοχές».
Οι ερευνητές προτείνουν νέες πολιτικές για το νερό, όπως λιγότερο εντατική χρήση του στη γεωργία, αλλά και υποδομές για την αποθήκευση του νερού των αστικών πλημμυρών, ώστε να μη πηγαίνει χαμένο.
Το Τόκιο, που κάποτε πλημμύριζε κάθε χρόνο, πρωτοπορεί σε αυτό τον τομέα, καθώς έχει δημιουργήσει μια μεγάλη υπόγεια δεξαμενή, όπου συσσωρεύονται τα νερά των πλημμυρών και αργότερα αξιοποιούνται. Σήμερα πια η ιαπωνική πρωτεύουσα δεν πλήττεται από πλημμυρικά φαινόμενα, ενώ παράλληλα έχει περισσότερο διαθέσιμο νερό.
