Η ιστορία του Ελληνισμού του Εύξεινου Πόντου ζωντανεύει μέσα από το αρχειακό υλικό του Κέντρου Μελέτης και Ανάπτυξης του Ελληνικού Πολιτισμού της Μαύρης Θάλασσας, μια δημιουργία που οφείλει την ίδρυση της στην ανάγκη για καταγραφή και μελέτη του ελληνισμού των χωρών της Μαύρης Θάλασσας.
Περισσότερες από 15.000 φωτογραφίες που χρονολογούνται από τον 19ο αιώνα και μετά και παρουσιάζουν δραστηριότητες των ελληνικών πληθυσμών της Ρωσίας, της Τουρκίας, της Βουλγαρίας και της Ρουμανίας, όπως και αντιπροσωπευτικά τοπία των εν λόγω περιοχών.
Το παζλ της καθημερινότητας χιλιάδων Ελλήνων, που την εποχή εκείνη κατοικούσαν στην περιοχή ολοκληρώνουν 500 καρτ ποστάλ, αλλά και γκραβούρες, από τα μέσα ήδη του 19ου αιώνα. Πόλεις, όπως η Οδησσός, το Ιάσιο, η Κωνσταντινούπολη και η Σεβαστούπολη, ζωντανεύουν μαγικά στα μάτια όσων επιθυμούν να επισκεφτούν το Κέντρο Μελέτης και Ανάπτυξης του Ελληνικού πολιτισμού.
Το παλαιότερο βιβλίο από τα συνολικά 3,000 βιβλία του Κέντρου είναι η «Ιστορία της Κωνσταντινούπολης», μία έκδοση του 1672 γραμμένη στα γαλλικά. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει, επίσης, η «Ιστορία της Ποντικής Τραπεζούντος» του Τρύφωνος Ευαγγελίδη, που χρονολογείται το 1898.
Ένα από τα σημαντικότερα εκθέματα του Αρχείου είναι οι χάρτες του. Οι σημαντικότεροι από αυτούς είναι ο Χάρτης της Μαύρης Θάλασσας που εκδόθηκε στο Κέμπριτζ το 1850, ο Χάρτης του Πληθυσμού του Πόντου (Αθήνα, 1920), ο Χάρτης της Μαύρης Θάλασσας στα γερμανικά (1877) και ο Χάρτης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, που εκδόθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1909,
Σημαντικές είναι οι πληροφορίες για την λειτουργία της Φιλικής Εταιρείας στην Οδησσό, της σπίθας δηλαδή που ξεκίνησε την φωτιά που οδήγησε στην απελευθέρωση της σύγχρονης Ελλάδας από τον Οθωμανικό ζυγό.
Το Αρχείο και η Βιβλιοθήκη του Κέντρου Μαύρης Θάλασσας στεγάζονται στη Σταυρούπολη Θεσσαλονίκης και είναι προσβάσιμο για το κοινό.
