Ποια είναι η επίδραση της χαράς, της ελπίδας, του φόβου, της επιθετικότητας, του άγχους κι άλλων συναισθημάτων του ανθρώπου στην πορεία του χρηματιστηρίου;
Το ζήτημα αυτό ερευνά ο Νικόλαος Φίλιππας, καθηγητής Διοίκησης Επιχειρήσεων στο Πανεπιστήμιο Πειραιά, στο βιβλίο του «Η ψυχολογία των αγορών» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πεδίο.
Πρόκειται για ένα πόνημα 373 σελίδων που στο εισαγωγικό του μέρος εξετάζει τις ανορθολογικές συμπεριφορές των επενδυτών στον χώρο που μέχρι πρότινος θεωρείτο ότι μια «αόρατη χείρα» εξασφαλίζει την αυτορρύθμιση.
Όπως γράφει στον πρόλογο ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδας, καθηγητής Γιάννης Στουρνάρας, η σπουδαιότητα της ψυχολογίας στις αγορές έχει πλέον αναγνωριστεί από την Ακαδημία των Οικονομικών Επιστημών, γι’ αυτό και το βραβείο Νόμπελ Οικονομικών απονεμήθηκε το 2002 στον καθηγητή Ψυχολογίας Ντάνιελ Κάχνεμαν και το 2013 στον καθηγητή Συμπεριφορικής Χρηματοοικονομικής Ρόμπερτ Σίλερ, οι οποίοι επεδίωξαν να ανακαλύψουν τα μυστήρια του εγκεφάλου στη λήψη των αποφάσεων.
Ο συγγραφέας, χαρακτηρίζοντας την κατάρρευση της αμερικανικής Lehman Brothers ως την σημαντικότερη, ίσως, κρίση στην οικονομική ιστορία της ανθρωπότητας, καθώς επέφερε αλυσιδωτές χρεοκοπίες επιχειρήσεων αλλά και κρατών, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, υπογραμμίζει ότι η συστημική αποδιάρθρωση οφείλεται στο κοινωνικά άδικο χρηματοπιστωτικό σύστημα.
Προτείνοντας την ανάγκη διαφάνειας, λογοδοσίας και κοινωνικής δικαιοσύνης στη δόμηση μιας νέας αρχιτεκτονικής στις περιλάλητες «αγορές», δείχνει ως υπεύθυνο της ασυδοσίας τον Αμερικανό κεντρικό τραπεζίτη Άλαν Γρίνσπαν που εξάλειψε κάθε ρυθμιστικό έλεγχο.
Όμως – λέει ο κ. Φίλιππας – δεν είναι μόνο οι τραπεζίτες υπεύθυνοι. Σε πολλές περιπτώσεις, ανεύθυνες πολιτικές ηγεσίες δανείστηκαν υπερβολικά μεταθέτοντας τη χρεοκοπία στις επόμενες γενιές. Εν συνεχεία υποστηρίζει πως αυτό που κατέδειξε η κρίση που βιώνουμε είναι ότι η οικονομία επηρεάζεται και από την ψυχοπαθολογία, ιδιαίτερα στις ακραίες καταστάσεις.
Σε ένα παραστατικό διάγραμμα παραθέτει τον κύκλο συναισθημάτων του μέσου επενδυτή στη χρηματιστηριακή αγορά, όπου ένα εκκρεμές κινείται μεταξύ απληστίας και φόβου. Στην αρχή η άνοδος: Αισιοδοξία και ενθουσιασμός από την αγορά κερδοφόρων μετοχών, ευφορία με την επιπλέον αγορά, έως την ανάληψη μέγιστου επενδυτικού κινδύνου λόγω απληστίας. Μετά επέρχεται η κάθοδος από τις πρώτες ζημιές, οι οποίες με τη σειρά τους τροφοδοτούν πωλήσεις μετοχών, για να ξεκινήσει ακολούθως η κατρακύλα με ανησυχία, άρνηση, φόβο, απόγνωση, πανικό, μετάνοια. Και αντιστρόφως: Η απελπισία δίνει τη θέση της -αργά η γρήγορα- στην ελπίδα με μία επανεκκίνηση. Και ξανά από την αρχή…
Ο καθηγητής παραθέτει έναν πίνακα με τις μεγάλες φούσκες από το 1634, οπότε εμφανίστηκε η «φούσκα της τουλίπας» μέχρι το 2008, όταν επήλθε η έκρηξη από τα τεχνάσματα και τις μεταπωλήσεις στεγαστικών δανείων στις ΗΠΑ.
Το συμπέρασμα είναι τραγικά μονότονο: Οι αγορές είναι απρόβλεπτες όχι επειδή είναι αναποτελεσματικές, αλλά επειδή κατευθύνονται σε πολύ μεγάλο βαθμό από το συναίσθημα και από άλλους παράγοντες μεταξύ αλαζονείας και δειλίας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα που απασχόλησε τους Αμερικανούς ερευνητές είναι οι παρατηρούμενες ημερολογιακές ανωμαλίες, όπως είναι η επίδραση του Σαββατοκύριακου, με τη Δευτέρα να σημειώνει κατά μέσο όρο σημαντικά χαμηλότερες αποδόσεις αξιογράφων σε σχέση με τις υπόλοιπες μέρες και την Παρασκευή σημαντικά υψηλότερες.
Αυτός είναι και ο λόγος που ο κορυφαίος οικονομολόγος Τζον Κέυνς, ήδη από το 1936, μίλησε για «ζωώδη ένστικτα» των επενδυτών κατά την επιλογή των αποφάσεών τους. Νεότεροι συγγραφείς συνδέουν τα έκδηλα επενδυτικά σφάλματα με τις παρορμήσεις και το ένστικτο επιβίωσης του ανθρώπινου είδους. «Τα ένστικτα αυτά, αν και συνέβαλαν στην εξελικτική διαδικασία του ανθρώπου, ενυπάρχουν στο DNA, δεν λειτουργούν πάντα προς όφελος των ατόμων και των κοινωνιών» σημειώνει ο συγγραφέας.
Χωρίς να παραγνωρίζουμε το κυριαρχικό αίτιο της κρίσης που είναι η μετάβαση από την κλασική καπιταλιστική δομή στην εκτός ελέγχου πλανητική τραπεζοκρατία, σε συνδυασμό με τον λαϊκισμό και τον κρατισμό, ο αναγνώστης μελετώντας το βιβλίο καταλήγει στο γνωστό ρηθέν: «Είναι ( και ) η ψυχολογία, ανόητε!».
Με πληροφορίες από το ΑΠΕ
