Σύνταξη – επιμέλεια: Στέλιος Βασιλούδης
Η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας έχει γίνει η εμμονή της ΕΕ. Κανείς δεν ξέρει αν αυτό είναι εφικτό – ή εάν άλλες πολιτικές θα επιβιώσουν, εφόσον αυτό επιτευχθεί.
Μοιάζει πολύ με ηπειρωτική κρίση μέσης ηλικίας. Οι πολιτικοί αναζητούν απαντήσεις και βρίσκουν μια Ευρώπη που είναι πιο γκρίζα, λιγότερο δυναμική και λιγότερο καινοτόμος από ποτέ. Ποντάρουν τα πάντα στην βελτίωση των δεικτών της οικονομίας, ακόμα κι αν αυτό σημαίνει ότι θα εγκαταλείψουν παλιούς αγαπημένους στόχους – τις επιλογές που έκαναν την Ευρώπη αυτό που είναι – όπως η προστασία του περιβάλλοντος, η υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ή η ύπαρξη ενός γενναιόδωρου κράτους πρόνοιας.
Αυτό που η Ευρωπαϊκή Ένωση αποκαλεί «ανταγωνιστικότητα» – και αυτό σημαίνει πραγματικά να κάνουμε την Ευρώπη τόσο παραγωγική, πλούσια και δυναμική όσο οι Ηνωμένες Πολιτείες, ενώ παράλληλα να προηγείται της Κίνας – διαπερνά σαν αόρατο νήμα το όραμα της Ursula von der Leyen για τη δεύτερη προεδρία της στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Ενώ το πρόβλημα βρίσκεται υπό συζήτηση εδώ και μια ή δύο δεκαετίες, η επείγουσα σημασία του είναι πλέον ορατή από όλους. Η Volkswagen, εθνικός πρωταθλητής στον φημισμένο τομέα αυτοκινήτων της Γερμανίας, δήλωσε ότι εξετάζει το ενδεχόμενο να κλείσει το πρώτο εργοστάσιό της σε γερμανικό έδαφος στα 90 χρόνια ιστορίας της. Στη συνέχεια, αυτό που επρόκειτο να είναι ένα ορόσημο – ένα εργοστάσιο μικροτσίπ που θα άνοιγε στο Μαγδεμβούργο τέθηκε σε αναμονή αφού ο ιδιοκτήτης του, η Intel, αντιμετώπισε οικονομικές δυσκολίες.
Η αναβίωση της οικονομικής κατάστασης της ΕΕ έχει γίνει απελπιστικά επιτακτική, καθώς βαθαίνει η οικονομική της κρίση.
Δεν υπάρχει εναλλακτική
Το ερώτημα είναι εάν αυτή η μονόπλευρη εστίαση στην ανάφλεξη του οικονομικού κινητήρα θα έχει ως κόστος την παραμέληση όλων των άλλων πολιτικών που έκαναν την Ευρώπη ξεχωριστή. «Βρίσκω εξαιρετικά ανησυχητικό το γεγονός ότι η εστίαση της νέας Επιτροπής στην ανταγωνιστικότητα θα επισκιάσει τόσο τα κοινωνικά δικαιώματα όσο και το περιβάλλον», δήλωσε ο Tilly Metz, ευρωβουλευτής των Πρασίνων από το Λουξεμβούργο. «Βρισκόμαστε τώρα στη λογική της ενίσχυσης μόνο της οικονομικής πτυχής της εκβιομηχάνισης», συμπληρώνει.
Η ανανεωμένη εστίαση της von der Leyen στην οικονομία μετά από μια περίοδο εναλλασσόμενων κρίσεων ήταν σαφής στην ομιλία της στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο τον Ιούλιο, όπου δήλωσε ότι η κύρια προτεραιότητά της ήταν «η ευημερία και η ανταγωνιστικότητα».
Η επιλογή των χαρτοφυλακίων της για τους νέους επιτρόπους αυτή την εβδομάδα υπογράμμισε αυτή τη στροφή.
Για παράδειγμα, η Ισπανίδα Teresa Ribera, έχει επιφορτιστεί με τη διαχείριση του κλίματος – που όμως συγχωνεύτηκε με την ανταγωνιστικότητα. Η Επίτροπος για τη Δημοκρατία, Henna Virkkunen, επιβλέπει επίσης την «τεχνολογική κυριαρχία», μια λέξη-κωδικό για την αναβίωση του εξασθενημένου τεχνολογικού τομέα της Ευρώπης. Ο Maroš Šefčovič είναι επίτροπος τόσο για το εμπόριο όσο και για τη διαφάνεια κλπ. Το μήνυμα είναι σαφές: ο Valdis Dombrovskis, ο οποίος θα είναι ο οικονομικός επικεφαλής της Ευρώπης, μπορεί να έχει επίσημα αυτόν τον ρόλο αλλά οι οικονομικές ευθύνες θα διαμοιραστούν σε μεγάλο βαθμό.
«Οι τίτλοι που έχουμε δει στα διάφορα χαρτοφυλάκια είναι κάπως ανησυχητικοί», δήλωσε η Isabelle Barthes, αναπληρώτρια γενική γραμματέας του IndustriAll European Trade Union. Η Ρουμάνα Roxana Mînzatu είναι υπεύθυνη για τους «ανθρώπους, τις δεξιότητες και την ετοιμότητα». «Ετοιμότητα αντί για απασχόληση; Και που είναι τα κοινωνικά δικαιώματα;», ρώτησε η Barthes, αναφερόμενη στον προηγούμενο τίτλο που επισυναπτόταν στο χαρτοφυλάκιο.
Οι μη οικονομικές προτεραιότητες υποβαθμίζονται στην ατζέντα. Μετά την πανδημία, αξιωματούχοι που εργάζονται στην πολιτική υγείας ήλπιζαν ότι ο τομέας τους θα έπαιρνε ώθηση. Όμως με τον διορισμό του Ούγγρου Olivér Várhelyi στο χαρτοφυλάκιο της υγείας – ενός πολιτικού που είναι κοντά στον πρωθυπουργό Viktor Orbán που κινείται εκτός του πυρήνα της ΕΕ – είναι σαφές ότι αυτό δεν θα συμβεί.
Το πρόβλημα της Γερμανίας
Κι όμως, μπορεί ένας ανασχηματισμός της Επιτροπής – του εκτελεστικού βραχίονα της ΕΕ που μπορεί να προτείνει νομοθεσία αλλά δεν έχει πολλές από τις εξουσίες που εξακολουθούν να ανήκουν στις εθνικές κυβερνήσεις – να επιφέρει πραγματικά το είδος της ώθησης που χρειάζεται η Ευρώπη;
Οι αντίθετοι άνεμοι είναι έντονοι. Η γερμανική οικονομία, η μεγαλύτερη της ΕΕ, δεν αναπτύχθηκε καθόλου το 2023 και πρόκειται να συρρικνωθεί φέτος. Έχει τη δυνατότητα να παρασύρει ολόκληρη την ήπειρο μαζί της.
Το τεχνολογικό χάσμα με τις ΗΠΑ διευρύνεται. Πέρυσι, η σχεδιάστρια μικροτσίπ Nvidia με έδρα την Καλιφόρνια εντάχθηκε στις τάξεις των αμερικανικών εταιρειών αξίας άνω του 1 τρις δολ. – μία από τις οκτώ.
Ο Mario Draghi, πρώην πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας που έγραψε μια έκθεση για την ανταγωνιστικότητα για να καθοδηγήσει τη σκέψη της von der Leyen τα επόμενα πέντε χρόνια, σημείωσε ότι τον τελευταίο μισό αιώνα καμία ευρωπαϊκή εταιρεία δεν είχε ξεπεράσει σε κεφαλαιοποίηση τα 100 δις ευρώ.
Η ΕΕ παραμένει αδύναμη σε σύγκριση με αυτές τις τεράστιες οικονομικές δυνάμεις. Ο ετήσιος κεντρικός προϋπολογισμός της είναι περίπου το 1% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος (ΑΕΠ) του μπλοκ – ή μεταξύ 160 και 190 δις ευρώ. Για να το θέσουμε σε προοπτική, οι δαπάνες μόνο για το πρόγραμμα πρόνοιας για επισιτιστικά επιδόματα της Αμερικής ανήλθαν συνολικά σε περίπου 110 δις ευρώ.
Οικονομική ύφεση
Ο Draghi κάλεσε τον δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα να κινητοποιήσουν 800 δισ. ευρώ ετησίως σε νέες επενδύσεις, αλλά δεν είναι σαφές από πού θα προέλθουν αυτά τα χρήματα.
Στην πραγματικότητα, σύμφωνα με τους κανόνες της ίδιας της ΕΕ για τις κρατικές δαπάνες, ορισμένες από τις μεγαλύτερες οικονομίες του μπλοκ πρόκειται να εισέλθουν σε μια περίοδο περικοπής δαπανών, κάτι που θα πιέσει ακόμη περισσότερο την οικονομία.
Το 2021 η von der Leyen ανακοίνωσε τη δημιουργία ενός «Ευρωπαϊκού Πυλώνα Κοινωνικών Δικαιωμάτων», μια κίνηση που βασίστηκε στο όραμα μιας κοινωνικής Ευρώπης που είχε προωθηθεί από τον Jacques Delors, πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής από το 1985 έως το 1995. Δυστυχώς, αυτή η κίνηση έχει υποβαθμιστεί.
Η ΕΕ πρέπει να «αντιμετωπίσει την αυξανόμενη ανησυχία στο εσωτερικό», δήλωσε η Elizabeth Kuiper, επικεφαλής του προγράμματος κοινωνικής Ευρώπης και ευημερίας στο think tank European Policy Center. Εάν οι Βρυξέλλες ποντάρουν τα πάντα στην οικονομία χωρίς καμία μέριμνα για την κοινωνική πολιτική, αυτό πιθανώς θα ενισχύσει το είδος της δυσαρέσκειας που οδήγησε τα λαϊκιστικά και αντικαθεστωτικά κόμματα να κερδίσουν ένα ρεκόρ ψήφων στις φετινές εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο
Πράσινη ανάπτυξη;
Η von der Leyen είναι ανένδοτη ότι εμμένει στην πράσινη μετάβαση – τον στόχο να είναι κλιματικά ουδέτερη μέχρι το 2050 και να δημιουργηθεί βιώσιμη βιομηχανία, τεχνολογία και μεταφορές – ως βασική προτεραιότητα, αποκαλώντας την ως το «μείζον πλαίσιο όλων όσων κάνουμε».
Είναι αλήθεια ότι η αναβάθμιση του διπλού ρόλου της ανταγωνιστικότητας και της διαχείρισης του κλίματος, της Ribera στη δεύτερη υψηλότερη θέση στην Επιτροπή, μπορεί να θεωρηθεί ως μέτρο της σημασίας που δίνει στο θέμα. Μια πιο κυνική ανάγνωση είναι ότι η προσοχή της Ribera θα μοιράζεται μεταξύ του περιβάλλοντος και του τεράστιου καθήκοντος της απόφασης σε θέματα ανταγωνισμού.
Η επίσημη γραμμή πάντως είναι ότι δεν υπάρχει συμβιβασμός μεταξύ ανάπτυξης και περιβάλλοντος. Υπάρχουν ενδείξεις ότι η πράσινη ανάπτυξη είναι εφικτή. Μια έκθεση από το Κέντρο Έρευνας για την Ενέργεια και τον Καθαρό Αέρα διαπίστωσε ότι η καθαρή ενέργεια στην Κίνα είχε τεράστια αξία της τάξης των 1,6 τρις δολ. το 2023 και ότι ο τομέας αντιπροσώπευε το 40% της συνολικής αύξησης του ΑΕΠ της χώρας εκείνο το έτος.
Όμως στην Ευρώπη η απεξάρτηση από τον άνθρακα δεν έγινε χωρίς επίπονες θυσίες. Σύμφωνα με το ενεργειακό think tank Ember, η τιμή των εκπομπών άνθρακα – που δημιουργείται από το σύστημα εμπορίας εκπομπών της ΕΕ – αντιπροσωπεύει λίγο λιγότερο από το ένα τρίτο του τελικού κόστους ισχύος στο μπλοκ. Υπάρχει ακόμη πολλή δουλειά που πρέπει να γίνει για να οριστεί η «ανταγωνιστικότητα» σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
