Σε αχανές εργοτάξιο, όπου οι δεκάδες ελληνικές κατασκευαστικές επιχειρήσεις καλούνται να ισορροπήσουν μεταξύ σημαντικών επιχειρηματικών ευκαιριών και ισχυρού ανταγωνισμού ακόμα και από τη μακρινή Κίνα ή το Αζερμπαϊτζάν, εξελίσσονται τα τελευταία χρόνια τα δυτικά Βαλκάνια.
Έργα υποδομών δεκάδων δισεκατομμυρίων ευρώ, πολλά με κοινοτική χρηματοδότηση, αλλά και ιδιωτικές επενδύσεις- «μαμούθ» στον κατασκευαστικό τομέα, βρίσκονται ήδη σε εξέλιξη ή προγραμματίζονται για το προσεχές μέλλον στις περισσότερες χώρες της περιοχής, βάζοντάς την στο επενδυτικό «κλισιοσκόπιο» τεχνικών εταιρειών και εξαγωγέων δομικών υλικών ανά τον πλανήτη.
Η πανδημία τάραξε τα νερά, αλλά δεν εξαφάνισε τις ευκαιρίες στα Δυτικά Βαλκάνια. Ευκαιρίες που προσελκύουν μεγάλα χρηματοδοτικά κεφάλαια στην περιοχή και ενίοτε δημιουργούν νέους όρους στο παιχνίδι, οδηγώντας -σε ορισμένες περιπτώσεις- στην κατακύρωση μεγάλων έργων στις εταιρείες των χωρών εκείνων, που προσφέρονται να χρηματοδοτήσουν το κόστος κατασκευής τους.
Το ΑΠΕ-ΜΠΕ συνομίλησε με τους επικεφαλής των γραφείων Οικονομικών και Εμπορικών Υποθέσεων (ΟΕΥ) των ελληνικών πρεσβειών στο Βελιγράδι, το Σαράγεβο, τα Τίρανα και τα Σκόπια, σε μια προσπάθεια χαρτογράφησης ευκαιριών και προκλήσεων για τις ελληνικές εταιρείες κατασκευών, αλλά και δομικών υλικών.
ΣΕΡΒΙΑ- «Ολόκληρη η χώρα ένα εργοτάξιο»
«Ολόκληρη η Σερβία αποτελεί αυτή τη στιγμή ένα εργοτάξιο» παρατηρεί μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Γενικός Σύμβουλος ΟΕΥ Α’, Βασίλης Σκρόνιας, επισημαίνοντας πως -μεταξύ άλλων- γίνονται σημαντικά έργα μεταφορών, όπως οι αυτοκινητόδρομοι Α2 (θα συνδέει τη Σερβία με το Μαυροβούνιο) και Α5 («Διάδρομος Μοράβα») και η αναβάθμιση των σιδηροδρομικών γραμμών προς Ουγγαρία, Μαυροβούνιο, Β.Μακεδονία κ.ά.
Και το Βελιγράδι μοιάζει με εργοτάξιο. Όχι μόνο επειδή επεκτείνει το αεροδρόμιό του και αποκτά Μετρό (αναμένεται η έναρξη των εργασιών), αλλά και επειδή ένα σημαντικό, αλλά και αρκετά αμφιλεγόμενο έργο ανάπλασης, ύψους 3,5 δισ. ευρώ, το «Belgrade Waterfront», μεταμορφώνει την περιοχή, όπου συναντιούνται ο Σάβα με τον Δούναβη σε εμβαδόν 600.000 τμ (το έργο υλοποιείται από τη Σερβία και εμιρατινούς επενδυτές).
Την ίδια στιγμή, η σερβική κυβέρνηση προωθεί μακρόπνοο σχέδιο έργων, τα περισσότερα από αυτά υλοποιούνται βάσει του εθνικού προγράμματος επενδύσεων «SERBIA 2025», ύψους 14 δισ. ευρώ, αλλά και με σημαντική διεθνή χρηματοδότηση.
Τι πρέπει να προσέξουν οι ελληνικές επιχειρήσεις, η παρουσία των οποίων αναμενεται να γίνει εντονότερη
Ποια είναι η προοπτική για τις ελληνικές κατασκευαστικές επιχειρήσεις μέσα σε αυτόν τον αναβρασμό; «Οι επιχειρηματικές ευκαιρίες είναι πολλές για τις εταιρείες μας. Όμως θα ήταν χρήσιμο για αυτές να μην “κινούνται” ατομικά, αλλά να αναζητούν έναν αξιόπιστο τοπικό εταίρο, να συνάπτουν συμφωνίες που να καθορίζουν ξεκάθαρα τους αμοιβαίους ρόλους ή να λαμβάνουν υπόψη τους ενδεχόμενους κινδύνους (περιλαμβάνοντας και ρήτρα διεθνούς διαιτησίας σε περίπτωση εταιρικών ή εμπορικών διαφορών).
Να φροντίζουν δε, να εκπροσωπούν ικανοποιητικά, εμμέσως, και τη χώρα μας, αφενός μέσω ποιοτικών έργων, αφετέρου μέσω κοινωνικών, ανθρωπιστικών δράσεων (π.χ., δωρεές σε σχολεία, νοσοκομεία κλπ)» σημειώνει ο κ.Σκρόνιας.
Στη Σερβία δραστηριοποιούνται λιγότερες από 30 εταιρείες ελληνικών συμφερόντων στους τομείς κατασκευών/δομικών υλικών. Μάλιστα, ενώ οι συνολικές ελληνικές επενδύσεις στη χώρα έχουν μειωθεί σήμερα στα επίπεδα του 2000, η παρουσία των εταιρειών των δύο κλάδων αναμένεται να γίνει, όπως λέει ο κ.Σκρόνιας, εντονότερη.
«Για τις περισσότερες, η κρίση στην Ελλάδα αποτέλεσε το έναυσμα για να αναζητήσουν νέους προορισμούς για να δραστηριοποιηθούν. Παράλληλα η άνοδος της βιομηχανίας κατασκευών στη Σερβία, την τελευταία περίπου οκταετία, την έχει καταστήσει πόλο έλξης για μεγάλες εταιρείες του κλάδου», υπογραμμίζει ο κ. Σκρόνιας, συμπληρώνοντας πως ελληνική εταιρεία συμμετέχει στις εργασίες επέκτασης του Διεθνούς Αερολιμένος Βελιγραδίου.
Όταν η χώρα που χρηματοδοτεί συμπίπτει με την καταγωγή του εργολήπτη
Σήμερα, σε πολλές περιπτώσεις στα μεγάλα έργα υποδομών στη Σερβία, η χώρα καταγωγής της εργολήπτριας εταιρείας φαίνεται πως συμπίπτει με εκείνη που συμμετέχει στη χρηματοδότηση του έργου, σημειώνει.
Οι σημαντικότεροι διεθνείς χρηματοδότες είναι η ΕΕ και κράτη- μέλη της, καθώς και οι χώρες Κίνα, Ρωσία, Αζερμπαϊτζάν και Τουρκία: εταιρείες των χωρών αυτών έχουν αναλάβει και την πλειονότητα των έργων υποδομής.
Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν, κατά τον κ.Σκρόνια, το Μετρό του Βελιγραδίου με χρηματοδότηση από Γαλλία και Κίνα και με συμμετοχή γαλλικών και κινεζικών τεχνικών εταιρειών, οι εργασίες για την κατασκευή τμήματος του αυτοκινητόδρομου A2, από κινεζική εταιρεία και με κινεζική χρηματοδότηση και τα σιδηροδρομικά έργα τμήματος της γραμμής Βελιγραδίου – Μπαρ, των οποίων τη μελέτη τεχνικής τεκμηρίωσης ανέλαβε η ρωσική εταιρεία σιδηροδρομικών υποδομών μετά από χρηματοδότηση, εν μέρει, μέσω ρωσικού δανείου.
Ευκαιρίες και προκλήσεις
Στον κατασκευαστικό τομέα της Σερβίας διαφαίνονται, κατά τον κ.Σκρόνια, σημαντικές ευκαιρίες σε όλους τους τύπους έργων, από τα οικιστικά έως τα έργα υποδομών, με ιδιαίτερη προοπτική για τους τομείς των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, υποδομών logistics και χώρων γραφείων.
Στον αντίποδα, οι σημαντικότερες δυσκολίες για τις επιχειρήσεις προκύπτουν από την έλλειψη διαφάνειας του συστήματος Δημοσίων Συμβάσεων (με ευρεία χρήση της τακτικής απευθείας αναθέσεων), τον ισχυρό ανταγωνισμό, τη γραφειοκρατία, το αδύναμο νομοθετικό πλαίσιο και δικαστικό σύστημα, τα συχνά φαινόμενα μη δασμολογικών εμποδίων για την προστασία των εγχώριων παραγωγών κ.ά.
«Μερικές σημαντικές ελληνικές εταιρείες δομικών υλικών ή προφίλ αλουμινίου κλπ, αισθάνονται ολοένα εντονότερα τον ανταγωνισμό από κινεζικές και τουρκικές εταιρείες, οι οποίες, π.χ., διαθέτουν παράνομα αντίγραφα ελληνικών προϊόντων, χαμηλότερης ποιότητας» σημειώνει, υπενθυμίζοντας πως οι ελληνικές εξαγωγές δομικών υλικών στη Σερβία κυμαίνονται τα τελευταία χρόνια σε περίπου 100 εκατ. ευρώ.
AΛΒΑΝΙΑ- «Ανάκαμψη οικοδομικής δραστηριότητας και μεγάλα έργα υποδομής προσεχώς»
Νέο δυναμισμό αποκτά σταδιακά ο οικοδομικός κλάδος στην Αλβανία, καθώς μετά το 2017 σημειώνεται ανάκαμψη της κατασκευαστικής δραστηριότητας, η οποία είχε γνωρίσει κάμψη τα τελευταία χρόνια, εξαιτίας έλλειψης ρευστότητας, όπως επισημαίνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο προϊστάμενος του Γραφείου ΟΕΥ Τιράνων, Σαράντης Μοσχόβης, Σύμβουλος ΟΕΥ Α΄.
Παράλληλα, προσεχώς αναμένεται να υλοποιηθούν μεγάλα έργα υποδομής και διάφορα προγράμματα, με τη συγχρηματοδότηση της Ε.Ε., διεθνών χρηματοδοτικών οργανισμών και άλλων φορέων αναπτυξιακής συνεργασίας, δημιουργώντας επιχειρηματικές ευκαιρίες, μεταξύ άλλων στον τομέα των κατασκευών.
«Υπάρχει ακόμη σημαντική έλλειψη υποδομών στη χώρα, γεγονός που αφήνει περιθώρια για τη δραστηριοποίηση των ελληνικών κατασκευαστικών εταιρειών. Περιθώρια ανάπτυξης εκτιμάται ότι θα υπάρξουν στους τομείς οδικών δικτύων, δικτύων ύδρευσης και επεξεργασίας αποβλήτων, κατασκευής λιμένων, αεροδρομίων, σιδηροδρομικού δικτύου κλπ» σημειώνει ο κ.Μοσχοβής.
Οι ελληνικές κατασκευαστικές εταιρείες και ο ανταγωνισμός
Στην Αλβανία δραστηριοποιούνται σήμερα συνολικά 19 ελληνικές εταιρείες κατασκευών και δομικών υλικών (δέκα και εννέα αντίστοιχα), ενώ έντονος είναι -σύμφωνα με τον κ.Μοσχόβη- ο ανταγωνισμός από την Τουρκία και χώρες όπως το Αζερμπαϊτζάν και Κατάρ.
«Ωστόσο, οι υπόλοιπες ανταγωνίστριες χώρες, όπως π.χ. Κίνα, Ιταλία, Γερμανία, Ελβετία, ΗΠΑ και Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, είναι ανοιχτές σε συνέργειες με την Ελλάδα» σημειώνει, επισημαίνοντας ότι σημαντικές είναι οι ευκαιρίες στη χώρα και στο κομμάτι της ενέργειας, όπου έχουν δρομολογηθεί μεγάλες επενδύσεις για τη μείωση των απωλειών στο δίκτυο και για τη δημιουργία νέων περιφερειακών διασυνδέσεων, με χρηματοδοτήσεις από τους διεθνείς χρηματοδοτικούς οργανισμούς και τους διμερείς δωρητές.
Σημαντικό το μερίδιο των ελληνικών δομικών υλικών στην αλβανική αγορά
Στο μεταξύ, σημαντικό μερίδιο στο σύνολο των εισαγόμενων προϊόντων στην Αλβανία κατέχουν τα ελληνικά δομικά υλικά, όπως επισημαίνει ο κ.Μοσχόβης. Κατά το πανδημικό 2020, οι ελληνικές εξαγωγές δομικών υλικών/μετάλλων αυξήθηκαν σε αξία σε σχέση με το προηγούμενο έτος και ανήλθαν σε περίπου 69,52 εκατ. ευρώ, έναντι 66,8 εκατ. το 2019 και 70,4 εκατ. το 2018 (τα ποσά σε ισοτιμίες του 2021).
BOΡΕΙΑ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ- «Θετικές προοπτικές για τις κατασκευαστικές επιχειρήσεις, ενόψει νέων μεγάλων έργων»
Σταθερή και διαρκής είναι η παρουσία των ελληνικών επιχειρήσεων στον κλάδο των κατασκευών και των δομικών υλικών στη Βόρεια Μακεδονία, όπως επισημαίνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Σύμβουλος ΟΕΥ Α’, Παγώνα Λάρδα. Στα τρέχοντα έργα, βρίσκεται σε εξέλιξη η κατασκευή του νοσοκομείου στο Štip από την ΙNTRAΚAT, ενώ στο παρελθόν μεγάλες ελληνικές επιχειρήσεις -μεταξύ των οποίων οι ΑΚΤΩΡ, ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ και ΙΝΤΡΑΚΑΤ- έχουν αναλάβει, κατόπιν διεθνών διαγωνισμών, την υλοποίηση υποδομών.
Στον δε τομέα των δομικών υλικών, στη χώρα δραστηριοποιούνται μεγάλες επιχειρήσεις ελληνικών συμφερόντων, όπως η τσιμεντοβιομηχανία «CEMENTARNICA USJE» του ομίλου ΤΙΤΑΝ, η εταιρεία μαρμάρων MERMEREN KOMBINAT AD Prilep, το λατομείο μαρμάρου ARTIK MINING DOO Skopje και η εταιρεία αλουμινίου ALUMIL LTD Skopje.
Επιπλέον, στην αγορά της Βόρειας Μακεδονίας υπάρχουν μικρότερες επιχειρήσεις ελληνικών συμφερόντων, οι οποίες δραστηριοποιούνται σε συναφείς τομείς, όπως μηχανική, εξόρυξη, επεξεργασία πέτρας, ηλεκτρονικές εγκαταστάσεις, κατασκευή και τοποθέτηση κουφωμάτων, κατασκευές και εμπόριο ειδών αλουμινίου και κιγκαλερίας κ.α.
Η κ. Λάρδα σημειώνει ακόμα ότι η Βόρεια Μακεδονία, με την προοπτική ένταξης στην EE, εμφανίζει μεγάλες ανάγκες σε υποδομές, οι οποίες χρηματοδοτούνται ήδη από την EE και διεθνή πιστωτικά ιδρύματα και οργανισμούς.
Ξένες εταιρείες στις κατασκευές: Η περίπτωση της Κίνας, της Γερμανίας και της Τουρκίας
Ως προς τον ανταγωνισμό στην αγορά της Βόρειας Μακεδονίας, η κ. Λάρδα επισημαίνει πως η Κίνα φαίνεται να εστιάζει σε έργα οδικών και σιδηροδρομικών υποδομών, καθώς και σε βιομηχανικές ζώνες σε ολόκληρη την περιοχή. Ορισμένες κινεζικές εταιρείες αγοράζουν ήδη γη κοντά στο σιδηροδρομικό δίκτυο, με την προσδοκία μελλοντικών επενδύσεων.
Μεγάλα έργα στη Βόρεια Μακεδονία έχουν αναλάβει οι γερμανικές εταιρείες Strabag AG και GEING Krebs und Kiefer International, με τη δεύτερη (που είναι 100% ιδιωτική, με κεφάλαια Βόρειας Μακεδονίας – Γερμανίας) να είναι ηγέτιδα στους τομείς γεωτεχνικής, υδροτεχνικής, ηλεκτρομηχανικής, υποδομής και διαβούλευσης.
Επιπλέον, μεταξύ άλλων δραστηριοποιούνται στη χώρα οι τουρκικές εταιρείες Cevahir Holding (η οποία εισήλθε στη Βόρεια Μακεδονία το 2011, κατασκευάζοντας τους πρώτους ουρανοξύστες της πρωτεύουσας των Σκοπίων) και LIMAK (το 2016 ξεκίνησε κατασκευαστικές δραστηριότητες στο συγκρότημα επιχειρηματικών χώρων και κατοικιών κοντά στον Παλιό Σιδηροδρομικό Σταθμό Σκοπίων, επένδυση που αναμένεται να ξεπεράσει τα 200 εκατ. ευρώ).
Είναι ανταγωνιστικές οι ελληνικές κατασκευαστικές επιχειρήσεις;
«Το θέμα της ανταγωνιστικότητας των ελληνικών επιχειρήσεων σε σχέση με άλλες εταιρείες του κλάδου εξαρτάται από διάφορους παράγοντες, όπως τη φύση του έργου, το εάν αφορά σε υποδομές, σε κατασκευές κτηρίων, σε δημόσια ή ιδιωτικά έργα, σε συγχρηματοδοτούμενα κ.λπ. Οι βαλκανικές χώρες αποτελούν πάντως, κατ’ εξοχήν, το επίκεντρο των ελληνικών τεχνικών και κατασκευαστικών επιχειρήσεων, όπου ιδρύουν θυγατρικές, με στόχο τη διεκδίκηση και ανάληψη έργων» σημειώνει.
Προσθέτει πως οι περισσότερες ελληνικές επιχειρήσεις εκτιμούν ότι παρουσιάζονται πολλές ευκαιρίες στην αγορά κατασκευών στις χώρες της Βαλκανικής, και οι προοπτικές που διαγράφονται για τις κατασκευαστικές εταιρείες είναι θετικές, λόγω νέων μεγάλων έργων σημαντικού προϋπολογισμού, που αναμένεται να δημοπρατηθούν.
Από τους σημαντικότερους προμηθευτές δομικών υλικών
Η Ελλάδα αποτελεί δε μια από τις σημαντικότερες χώρες- προμηθεύτριες δομικών υλικών της Βόρειας Μακεδονίας. Σύμφωνα με την Κρατική Στατιστική Υπηρεσία της χώρας (προσωρινά στοιχεία), η Ελλάδα ήταν πέρυσι η τρίτη προμηθεύτρια δομικών υλικών, μετά την Ουγγαρία και τη Ακτή Ελεφαντοστού, με εισαγωγές άνω των 82 εκατ. ευρώ (7,1% του συνόλου εισαγωγών δομικών υλικών). Μάλιστα, κατά το πανδημικό 2020 οι εισαγωγές από Ελλάδα (κυρίως χυτοσίδηρος, χάλυβας και άργιλος και τεχνουργήματα αυτών) μειώθηκαν με μικρότερο ρυθμό σε σχέση με τις συνολικές από όλες τις χώρες (-11,3%, έναντι -13,7%).
ΒΟΣΝΙΑ-ΕΡΖΕΓΟΒΙΝΗ- «Ανάγκη προωθητικών ενεργειών για τα ελληνικά δομικά υλικά»
Από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ) και την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (EBRD), χρηματοδοτούνται τα σημαντικά κατασκευαστικά έργα υποδομών στην Βοσνία-Ερζεγοβίνη (μεταξύ των οποίων τα μεγαλύτερα αφορούν σε αυτοκινητοδρόμους), όπως επισημαίνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Σύμβουλος ΟΕΥ Α’, Λεωνίδας Παπακωνσταντινίδης.
Σε ό,τι αφορά τα ιδιωτικά κατασκευαστικά έργα, συμπληρώνει, υπάρχουν σημαντικά προγράμματα που έχουν υλοποιηθεί και εξαγγελθεί από αραβικές χώρες, με δεδομένο ότι υπάρχει έντονο τουριστικό ρεύμα προς την Βοσνία-Ερζεγοβίνη, αλλά και ζήτηση για μόνιμη εγκατάσταση στη χώρα.
«Η χρηματοδότηση γίνεται μεν από αραβικά κεφάλαια, αλλά τις κατασκευαστικές εργασίες αναλαμβάνουν συνήθως τοπικές επιχειρήσεις ή επιχειρήσεις από Κροατία και Σερβία που έχουν μεγάλη εμπειρία στην αγορά, ίδια γλώσσα και κοινά σύνορα. Οι χώρες αυτές αποτελούν εξάλλου και τους κυριότερους εμπορικούς εταίρους της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης» σημειώνει.
Τα ελληνικά προϊόντα έχουν καλό όνομα στη Βοσνία- Ερζεγοβίνη
Προσθέτει ότι τα ελληνικά προϊόντα, γενικότερα, έχουν πολύ καλό όνομα στην αγορά της Βοσνίας – Ερζεγοβίνης, ωστόσο θεωρεί ότι ειδικά για τα δομικά και κατασκευαστικά υλικά θα πρέπει να γίνουν περισσότερες προωθητικές δράσεις για να υπάρξει πληρέστερη πληροφόρηση των βοσνιακών κατασκευαστικών επιχειρήσεων.
Το 2020 οι ελληνικές εξαγωγές δομικών υλικών (αλουμίνιο και προϊόντα του, τσιμέντο, άσβεστος, πλαστικά και είδη από γύψο) στη χώρα σημείωσαν κάμψη της τάξης του 5,1%, σε σχέση με το 2019, κυρίως λόγω της δυσχέρειας στις μεταφορές, εξαιτίας των περιοριστικών μέτρων της πανδημίας. Υποχώρησαν συγκεκριμένα στα 12,7 εκατ. ευρώ, έναντι 14,5 εκατ., με βάση τα στοιχεία της Βοσνιακής Στατιστικής Υπηρεσίας.
Ανάκαμψη ενόψει και νέες προοπτικές εισόδου στην αγορά
«Η πανδημία έχει επηρεάσει σημαντικά την οικονομική ανάπτυξη στη χώρα και την κατασκευαστική δραστηριότητα, αλλά οι εκτιμήσεις των διεθνών οργανισμών προβλέπουν σημαντική ανάκαμψη το 2021 και ειδικότερα στο β’ εξάμηνο, οπότε αναμένεται να δημιουργηθούν εκ νέου σημαντικές προοπτικές εισόδου στην αγορά» σημειώνει ο κ.Παπακωνσταντινίδης, υπενθυμίζοντας ότι στον ευρύτερο τομέα των κατασκευών και δομικών υλικών, «η μοναδική, αλλά πολύ σημαντική επένδυση στη χώρα, έχει πραγματοποιηθεί από την επιχείρηση ALUMIL, με την εξαγορά εργοστασίου παραγωγής προφίλ αλουμινίου στην πόλη Vlasenica, μία από τις σοβαρότερες παραγωγικές επενδύσεις στην Βοσνία-Ερζεγοβίνη».
