«Η τεχνολογία δεν είναι ούτε καλή ούτε κακή, αλλά δεν είναι και ουδέτερη»: η φράση αυτή του δρ. Melvin Kranzberg, καθηγητή στο Georgia Institute of Technology στις ΗΠΑ, την οποία επικαλέστηκε ο καθηγητής του ΑΠΘ, Ιωάννης Πήτας, στη διάρκεια σημερινής διαδικτυακής διάλεξης, αποτυπώνει και όσα συμβαίνουν σήμερα στην τεράστια κοινότητα του Διαδικτύου, χάρη στην πρόοδο της Τεχνητής Νοημοσύνης.
Τα καλά που κομίζει η Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ) είναι προφανή, είτε μιλάμε για την έρευνα φαρμάκων είτε για την αποθήκευση και κωδικοποίηση μεγάλου όγκου πληροφορίας και για μια νέα πιθανή επανάσταση στην τέχνη, χάρη στο λεγόμενο «deep art».
Ωστόσο, υπάρχει και η άλλη πλευρά του νομίσματος: φιλτράρισμα πληροφορίας σε βαθμό που τείνει στη λογοκρισία, διευκόλυνση της εσκεμμένης ή ακούσιας παραπληροφόρησης (disinformation και misinformation), ταχεία διάδοση θεωριών συνωμοσίας και «deep fakes» φτιαγμένων από αλγόριθμους και ανθρώπους, κίνδυνοι για τη δημοκρατία, κερδοσκοπική εκμετάλλευση προσωπικών δεδομένων και έλλειψη/ανεπάρκεια ρυθμιστικού πλαισίου, ακόμα και ενθάρρυνση επιλογής σεξουαλικού συντρόφου από μηχανές- «προξενήτρες» μέσα από διαδικτυακές εφαρμογές, που αντιστοιχίζουν προφίλ χρηστών.
Όπως παρατήρησε ο κ. Πήτας, αυτό που κάποτε αποκαλείτο «ο τρελός του χωριού» δεν υπάρχει πια, αφού αυτός/η που διαδίδει εξωφρενικές ιδέες, συχνά συντονίζεται -μέσω του Διαδικτύου και των κοινωνικών δικτύων, με τη βοήθεια της Τεχνητής Νοημοσύνης- με άλλους ανθρώπους παρόμοιων πεποιθήσεων. Κι αυτό, σε μια περίοδο που οι παράλογες ιδέες και θεωρίες -όπως αυτή της επίπεδης γης- όχι απλώς επανέρχονται, αλλά και διαδίδονται πιο γρήγορα, σε σύγκριση με τις επιστημονικές εργασίες.
Την ίδια στιγμή, η απουσία δημοσιογραφικής επεξεργασίας και φιλτραρίσματος στην πληροφορία, καθώς και ελέγχου της αξιοπιστίας των δεδομένων σε πολλά διαδικτυακά μέσα, μπορεί να επιτρέψει ακόμα και σε μια μικρή κοινότητα να κάνει κατάληψη σε ένα δυσανάλογα μεγάλο κομμάτι του Διαδικτύου με μια παράλογη θεωρία, αφού «πολλοί άνθρωποι δεν έχουν είτε τη γνώση είτε τη διανοητική ικανότητα είτε την επιθυμία να αντιληφθούν μια επιστημονική εξήγηση για τα πράγματα» επισήμανε ο κ. Πήτας, ενώ συμπλήρωσε πως, συν τοις άλλοις, όταν η πραγματικότητα είναι ενάντια στις πεποιθήσεις μας, οι άνθρωποι τείνουμε συχνά να απορρίπτουμε την πραγματικότητα, αντί να αλλάζουμε τις πεποιθήσεις μας.
Μπορεί η δημοκρατία να υπερασπίσει τον εαυτό της; «Καθρεφτάκια» και χρυσός
Παρόλα αυτά, πρόσθεσε, δεν χρειάζεται να είμαστε τεχνοφοβικοί, αλλά προσεκτικοί, για να αποφύγουμε τις κακοτοπιές. Μπορεί η δημοκρατία να υπερασπίσει τον εαυτό της σε αυτό το σκηνικό και τι χρειάζεται να γίνει; Σε μια εποχή που ζούμε αυτό που αποκαλείται «Καπιταλισμός της Επιτήρησης» ή της παρακολούθησης ή «κατασκοπευτικός καπιταλισμός», λίγες εταιρείες-κολοσσοί κάνουν συλλογή προσωπικών δεδομένων σε τεράστια κλίμακα, με μεγάλους χαμένους τους χρήστες του Διαδικτύου.
Οι εταιρείες αυτές χρησιμοποιούν το «καθρεφτάκι» της δωρεάν υπηρεσίας, για να το ανταλλάξουν με τον «χρυσό» των προσωπικών δεδομένων. Δεδομένων που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για μικροστοχευμένη εμπορική και πολιτική διαφήμιση, «στενό» φιλτράρισμα πληροφορίας και παραπληροφόρηση «κομμένη και ραμμένη» στα μέτρα του χρήστη/χρήστριας -κι αυτό, την ίδια στιγμή που οι εταιρίες αυτές δεν φορολογούνται για τα κέρδη που αντλούν από τους χρήστες και τα ίδια τα άτομα δεν έχουν κανένα εισόδημα από το προϊόν που δημιουργείται χάρη στα δεδομένα τους.
Δυστυχώς, επισήμανε ο κ. Πήτας, η ρύθμιση (της αγοράς) ως προς αυτό είναι ασθενής, τα κράτη έχουν μείνει πολύ πίσω και ακόμα και τα μέτρα που έχει λάβει η ΕΕ δεν είναι επαρκή, αφού δεν αρκεί η επιβολή προστίμων ως προς την εκμετάλλευση προσωπικών δεδομένων, αλλά χρειάζεται η φορολόγηση και η θέσπιση ισχυρότερων κανόνων και δικλείδων.
«Όπως κάποτε τερματίστηκε το μονοπώλιο της Bell στην τηλεφωνία στις ΗΠΑ, έτσι θα μπορούσαν να σπάσουν και τα σημερινά μονοπώλια και ολιγοπώλια. Αλλά ο καλύτερος τρόπος (για να ξεπεραστεί το πρόβλημα) είναι η μόρφωση και σκοπίμως επέλεξα τη λέξη “μόρφωση” έναντι της “εκπαίδευσης”, χρειαζόμαστε πολίτες που να μπορούν να διαχωρίζουν την αλήθεια και την πραγματική γνώση και προς αυτή την κατεύθυνση, πρέπει να αναδιατάξουμε το εκπαιδευτικό μας σύστημα, όχι μόνο της Ελλάδας αλλά και διεθνώς, ώστε να ενισχύεται η κριτική σκέψη, η ακρίβεια στην έκφραση και η θεωρητική/αφηρημένη σκέψη» σημείωσε ο κ. Πήτας, διευθυντής του Εργαστηρίου Τεχνητής Νοημοσύνης και Ανάλυσης Πληροφοριών του ΑΠΘ. Επισήμανε δε, την αξία που αποκτούν στο σκηνικό αυτό οι κλασικές σπουδές και οι ανθρωπιστικές επιστήμες, όπως η φιλοσοφία και η κοινωνιολογία, τομείς στους οποίους η Ελλάδα έχει μακρά ιστορική παράδοση.
Προς το παρόν, η ΤΝ μπορεί να διεκπεραιώσει άψογα μεγάλο εύρος ειδικών εργασιών, από την επιλογή μουσικής που ταιριάζει με τα γούστα του χρήστη/χρήστριας μέχρι το φιλτράρισμα των ειδήσεων και από την επεξεργασία στατιστικής μέχρι την αποστολή ομαδικών μηνυμάτων. Αλήθεια, πόσο κοντά βρισκόμαστε σήμερα στην επίτευξη Γενικής Τεχνητής Νοημοσύνης, δηλαδή ΤΝ ικανής να κάνει όλα όσα κάνει ένας άνθρωπος εξίσου καλά αν όχι καλύτερα; Κατά τον κ. Πήτα, απέχουμε ακόμα πολύ από κάτι τέτοιο και δεν το βλέπει να επιτυγχάνεται στο άμεσο μέλλον.
Ο ένας λόγος σχετίζεται με το κομμάτι των νευροεπιστημών και τη μεγάλη δυσκολία της αποκωδικοποίησης της ανθρώπινης νοημοσύνης και της λειτουργίας του εγκεφάλου μας, ο οποίος διαθέτει 100 δισ. νευρώνες και 100 τρισ. συνάψεις! Ο δεύτερος είναι σχετικός με τα τεχνικά εργαλεία που επιτρέπουν και τον συλλογισμό (από την πλευρά της ΤΝ) και την ανάλυση δεδομένων.
