Σύνταξη – Επιμέλεια: Στέλιος Βασιλούδης
Μια καινούργια θεωρία συνωμοσίας εξαπλώνεται σε όλη την Ευρώπη και δεν έχει καμία σχέση με τις σαύρες με ανθρώπινη μορφή ή τους Ελευθεροτέκτονες ή το COVID – και πιθανότατα να μην την έχετε ακούσει ποτέ.
Αυτός είναι ο λόγος που ο Marc Friedrich, ένας 47χρονος δημοφιλής συγγραφέας οικονομικών, προειδοποιεί για τα μικροτσίπ που εμφυτεύονται κάτω από το δέρμα μας και που ο Jörg Meuthen, μέλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, εγείρει το φάσμα μυστικής κυβερνητικής επιτήρησης. Στο Άμστερνταμ έχουν ήδη πραγματοποιηθεί δημόσιες διαδηλώσεις.
Επιφανειακά, το θέμα είναι απίθανο να προκαλέσει μεγάλο δημόσιο ενδιαφέρον. Όμως αυτός, λένε οι επικριτές του, είναι ακριβώς ο λόγος για τον οποίο είναι τόσο αντιπαθές. Είναι μια ψηφιακή έκδοση του ευρώ – «μετρητά» που αποθηκεύονται σε smartphone και χρησιμοποιούνται για πληρωμές, σε αντίθεση με αγορές που γίνονται με πιστωτική κάρτα ή τραπεζικό έμβασμα ή με παλιομοδίτικα χαρτονομίσματα και κέρματα – που η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ελπίζει να εισαγάγει το 2026. Στην τελευταία δημοσκόπηση, μόνο το ένα τρίτο περίπου των ανθρώπων στην Ευρώπη το έχει ακουστά, πόσο μάλλον να το έχει κατανοήσει.
Ο Friedrich το έχει κάνει. «Είναι μια καλοστημένη παγίδα», λέει. Ο 47χρονος Γερμανός έχει κάνει όνομα εναντιούμενος στα ψηφιακά νομίσματα στο YouTube, όπου τα βίντεό του έχουν συγκεντρώσει περισσότερους από 350.000 ακόλουθους. Για αυτόν, δεν πρόκειται για μια θεωρία συνωμοσίας, αλλά για έναν πραγματικό φόβο για το πού πάει ο κόσμος. «Θα πουν ότι είναι πιο εύκολο και πιο απλό, δεν χρειάζεται να πιάνεις με τα δάχτυλά σου τα βρώμικα χαρτονομίσματα και δεν υπάρχει φόβος να κολλήσεις COVID ή κάτι τέτοιο. Κανείς δεν μπορεί πια να κλέψει τα χρήματά σου από την τσέπη σου», λέει. «Όμως είναι εντάξει να σου βάλουν ένα τσιπ κάτω από το δέρμα», προσθέτει. «Είναι το τέλειο εργαλείο για παρακολούθηση και ψηφιακή δικτατορία», συμπληρώνει ο ίδιος.
Θα πρέπει να καταστεί σαφές σε αυτό το σημείο ότι το σχέδιο της ΕΚΤ δεν περιλαμβάνει (ακόμη) την τοποθέτηση τσιπ κάτω από το δέρμα των ανθρώπων. Σύμφωνα με ψυχολόγους, πολλές από τις ίδιες ομάδες που συντάχτηκαν με μη κυρίαρχες απόψεις κατά τη διάρκεια της πανδημίας έχουν συνασπισθεί και σε αυτό το θέμα. Το ερώτημα είναι γιατί.
Παρόλο που δεν υπάρχει εύκολος τρόπος να αποφασίσει κανείς πού τελειώνει η νόμιμη κριτική και πού αρχίζουν οι θεωρίες συνωμοσίας – εξακολουθούν να προβάλλονται δικαιολογημένοι λόγοι για την αντίθεση στο ψηφιακό ευρώ – οι ψυχολόγοι λένε ότι είναι αξιοσημείωτο ότι ένα κατά τα άλλα εξειδικευμένο θέμα έχει γίνει αλεξικέραυνο για ανθρώπους που ανησυχούν ολοένα και περισσότερο για τέτοια θέματα.
Κάτι άλλαξε κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Μια μελέτη που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Plos One τον περασμένο Οκτώβριο έδειξε ότι οι συνωμοσίες του COVID λειτούργησαν σαν κερκόπορτα για την είσοδο σε άλλες θεωρίες.
«Αν πιστεύει κανείς ότι η κυβέρνηση είπε ψέματα για τους αριθμούς του COVID ή ότι διέρρευσαν σκόπιμα τον ιό, τότε για τι άλλο θα μπορούσαν να έχουν πει ψέματα;» ρωτά ο Javier Granados Samayoa, μεταδιδακτορικός συνεργάτης στο Κέντρο Δημόσιας Πολιτικής Annenberg του Πανεπιστημίου της Πενσυλβάνια και κύριος συγγραφέας της έκθεσης. «Όταν είναι κανείς αποφασισμένος να αναζητήσει πληροφορίες και να επικοινωνήσει με (ομοϊδεάτες) ανθρώπους, είναι πολύ πιθανό να λάβει πληροφορίες για άλλες θεωρίες συνωμοσίας και αυτό μπορεί να τον οδηγήσει σε βαθύτερες θεωρίες συνωμοσίας», προσθέτει.
Αυτό αποδεικνύεται από τις αντιδράσεις των θεατών στα βίντεο του Friedrich στο YouTube, τα οποία περιλαμβάνουν σχόλια όπως: «Αν δεν χρειάζεστε τα μάτια σας για να δείτε ΤΩΡΑ, θα τα χρειαστείτε αργότερα για να κλάψετε». «Πιστεύω ότι η παρακμή επέρχεται συνειδητά και είναι επιθυμητή» καθώς και «Παλεύω για την ελευθερία!».
«Το ψηφιακό ευρώ είναι ιδανικό για ανθρώπους που φοβούνται ότι οι υπεύθυνοι έχουν κακόβουλες προθέσεις», λέει ο Granados Samayoa.
«Οι τραπεζίτες είναι μια κατηγορία πολιτών που έχουν εξουσία πάνω μας και δεν ξέρει κανείς πραγματικά τι συμβαίνει», προσθέτει. «Αυτές οι ιστορίες ταιριάζουν με τις γενικές ανησυχίες των συνωμοσιολόγων», καταλήγει ο ίδιος.
Αυτή είναι η άποψη που συμμερίζεται και ο Peter Ditto, καθηγητής ψυχολογικής επιστήμης στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια και ειδικός στην πολιτική συνωμοτική σκέψη, που υποστηρίζει ότι η αναταραχή των τελευταίων ετών συνέβαλε σε μια νέα εποχή αναθέρμανσης παλιών θεωριών. Ακόμη και αν βάλουμε στην άκρη την πανδημία του COVID, η οικονομική κρίση, η προεδρία του Donald Trump, το Brexit και η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία έχουν ανατρέψει πολλές παλιές βεβαιότητες. «Όταν οι άνθρωποι αισθάνονται ότι ζουν πολιτικά χαοτικούς καιρούς, οι θεωρίες συνωμοσίας ανθούν και ειδικά όταν είναι ήδη καχύποπτοι για απώτερα κίνητρα των μέσων ενημέρωσης, των κυβερνήσεων και των δικαστηρίων», συνεχίζει.
Αυτό καθιστά ευκολότερο να πιστέψουμε ότι υπάρχουν «παγκόσμιες ελίτ που προσπαθούν να δημιουργήσουν ένα ψηφιακό χρήμα, ώστε να μην υπάρχουν άλλα πραγματικά χρήματα στον κόσμο», προσθέτει.
Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής επιμένουν ότι ένα από τα πλεονεκτήματα του ψηφιακού ευρώ και άλλων αποκαλούμενων CBDC (ψηφιακά νομίσματα κεντρικής τράπεζας), όπως αυτά που κυκλοφορούν στο Ηνωμένο Βασίλειο, τις ΗΠΑ και τη Ρωσία, είναι να διασφαλιστεί ότι υπάρχει μια μορφή ψηφιακών μετρητών που υποστηρίζεται από το κράτος σε αντίθεση με τα κρυπτονομίσματα και τα σχέδια της Big Tech για την εισαγωγή των δικών τους χρημάτων.
Η νομοθεσία που θα επιτρέπει την εισαγωγή του ψηφιακού ευρώ θα τεθεί ενώπιον των Ευρωπαίων νομοθετών τους επόμενους μήνες. Η Επίτροπος Οικονομικών της ΕΕ Mairead McGuinness έχει ήδη προτρέψει τους ευρωβουλευτές να περιορίσουν τη ρητορική του «Big Brother», ενώ η Επιτροπή έχει περιγράψει χαρακτηριστικά σχεδιασμού που λέει ότι θα προστατεύουν το απόρρητο των πληρωμών και έχει προτείνει νόμους που θα αναγκάζουν τους λιανοπωλητές να δέχονται μετρητά.
Ο Michiel Hoogeveen, Ολλανδός ευρωβουλευτής που θα ηγηθεί του ελέγχου των νόμων εκ μέρους της ομάδας των Ευρωπαίων Συντηρητικών και Μεταρρυθμιστών (και δύσπιστος για το έργο), είπε ότι υπάρχει διαφορά μεταξύ αυτών που διακινούν θεωρίες συνωμοσίας και εκείνων που έχουν εύλογες ανησυχίες. «Είχαμε ανθρώπους που διαμαρτύρονταν κατά του COVID, είχαν ένα βήμα, ήταν πολύ επιτυχημένοι όταν ήταν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ως influencers, οι δωρεές έπεφταν και τώρα που ο COVID έχει φύγει, οι κανόνες έχουν αρθεί, πρέπει να μεταβούν στο επόμενο μεγάλο πράγμα», λέει. «Η δουλειά μου είναι να διαβάζω για τις ανησυχίες τους, να τις ακούω – όχι να λέω: είσαι ανόητος, είσαι ηλίθιος, αλλά εντάξει, καταλαβαίνω πού το πας. Προσπαθώ να τραβήξω τους ανθρώπους σε μια πιο αποδεκτή περιοχή της συζήτησης».
Καθώς μερικοί άνθρωποι αποφασίζουν ότι οι πραγματικοί λόγοι για τα ψηφιακά νομίσματα μπορεί να είναι πιο κακόβουλοι από ό,τι φαίνονται στην αρχή – και οι πολιτικοί συνειδητοποιούν ότι η εκστρατεία τους μπορεί να φέρει ψήφους – οι αρχές θα δυσκολεύονται όλο και περισσότερο να πείσουν το κοινό ότι θα προστατεύσουν το απόρρητο καθώς και τη χρήση μετρητών.
«Η εντύπωση μου είναι ότι στην πραγματικότητα δεν θέλουν καν αυτό, γιατί ο κυβερνητικός έλεγχος και μια κοινωνία χωρίς μετρητά είναι ο τελικός τους στόχος», δήλωσε ο Meuthen, μέλος του Γερμανικού Κεντρώου Κόμματος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. «Ανησυχώ βαθιά ότι το σχεδιο του ψηφιακού ευρώ δεν είναι μόνο ένα έργο για την ανάπτυξη ενός χρήσιμου πρόσθετου μέσου μελλοντικών πληρωμών, αλλά ότι η πραγματική πρόθεση είναι η έναρξη της αντικατάστασης κάθε είδους πληρωμών σε μετρητά», πρόσθεσε.
Μεταξύ των μεγαλύτερων ανησυχιών των ανθρώπων – που απορρίφθηκαν ριζικά από τις κυβερνήσεις και τις κεντρικές τράπεζες – είναι ότι τα ψηφιακά νομίσματα θα επιτρέψουν στο κράτος να περιορίσει τι μπορούν να αγοράσουν οι άνθρωποι. Στην Ευρώπη αυτοί οι ισχυρισμοί σχετίζονται συχνά με το κρέας ή τα καύσιμα, ως τρόπος ελέγχου της παχυσαρκίας ή της κλιματικής αλλαγής. Στις ΗΠΑ, οι λαϊκιστές πολιτικοί υποστηρίζουν ότι σε ορισμένους τομείς της κοινωνίας θα μπορούσε να δράσει αποτρεπτικά στην αγορά όπλων.
«Θα τους επιτρέψει να απαγορεύσουν ανεπιθύμητες αγορές όπως καύσιμα και πυρομαχικά», δήλωσε ο κυβερνήτης της Φλόριντα Ron de Santis, ο κύριος αντίπαλος του Donald Trump στο Ρεπουμπλικανικό Κόμμα για την υποψηφιότητα των Ρεπουμπλικάνων στην κούρσα για την προεδρία, κατά τη διάρκεια μιας συζήτησης. «Τη στιγμή που θα τους δώσετε τη δύναμη να το κάνουν αυτό, θα επιβάλουν ένα κοινωνικό σύστημα πίστωσης σε αυτή τη χώρα. Το CBDC είναι μια τεράστια απειλή για την αμερικανική ελευθερία», δήλωσε.
Στο Ηνωμένο Βασίλειο, ο Nigel Farage, ένας από τους αρχιτέκτονες της αποχώρησης της Βρετανίας από την ΕΕ, χρησιμοποίησε μια συνέντευξη στο BBC σχετικά με το κλείσιμο του τραπεζικού του λογαριασμού τον Ιούλιο, για να θίξει το (άσχετο) θέμα της ψηφιακής λίρας.
«Είμαι πλέον πρωταθλητής και σταυροφόρος για άνδρες και γυναίκες που έχουν αποκλειστεί από τις τράπεζες και θέλω πολιτιστικές και νομικές αλλαγές εντός των τραπεζών – δεν θέλω να διώχνονται μετρητά από το σύστημα σε μια ώθηση προς τα κεντρικά τραπεζικά ψηφιακά νομίσματα», είπε.
Μπροστά σε τέτοιες παρατηρήσεις, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής φοβούνται ότι έχουν μπροστά τους μια δύσκολη μάχη.
Οι απαντήσεις σε μια πρόσφατη διαβούλευση για την ψηφιακή λίρα «υποδηλώνουν ανησυχία σχετικά με την επιθυμία των αρχών να προσεγγίσουν το απόρρητο των ανθρώπων, κάτι που είναι απολύτως αντίθετο με αυτό που θα έπρεπε να κάνουμε, και πράγματι θα κάνουμε», δήλωσε ο διοικητής της Τράπεζας της Αγγλίας Andrew Bailey σε ομιλία του τον Ιούλιο. «Υπάρχουν ιστορίες σκεπτικισμού σχετικά με τα οφέλη που θα έπρεπε να αναμένονται από το iPhone και αν πάμε πιο πίσω στην ιστορία, από τους σιδηροδρόμους», συμπλήρωσε.
Η Τράπεζα της Αγγλίας και το Υπουργείο Οικονομικών εξετάζουν τα συμπεράσματα της διαβούλευσης. Η απόφαση για το αν θα προχωρήσουν σε μια ψηφιακή έκδοση της λίρας δεν θα ληφθεί για μερικά ακόμη χρόνια. Οι διαπραγματεύσεις για τη νομοθεσία στην ΕΕ αναμένεται να διαρκέσουν πέρα από τις κοινοβουλευτικές εκλογές του Ιουνίου.
Πίσω στη Γερμανία, ο Friedrich προειδοποιεί: «Η ελευθερία και η δημοκρατία μας κινδυνεύουν» – και βλέπει μερικούς άσχημους ιστορικούς παραλληλισμούς.
«Ελπίζω να μην υπάρχει σχέδιο, αλλά για μένα δεν έχει νόημα να δημιουργήσουν ένα ψηφιακό ευρώ εκτός αν θέλουν να ελέγχουν τους ανθρώπους», είπε. «Όταν ο παππούς μου πέθαινε, τον ρώτησα τα πάντα για τη ναζιστική Γερμανία. Τώρα, ξέρω πώς γίνεται», συμπλήρωσε.
